Mr. Chairman, I ask for the privilege of the half-hour.

My first word must be one of welcome to the hon. the Minister who now handles this portfolio. I make the point that as I look back over at least the past three years, each year that I have stood up to begin this debate I have had to do exactly the same thing. I hope very much indeed that next year we will have the same Minister in this very important portfolio. I believe that he has a very real commitment to it and I know he believes, with me, that this is probably one of the most important functions any Cabinet Minister could have. So I hope very much that we will have some continuity.

I would also like to congratulate Mr. Rossouw on his appointment as Director-General of Education and Training. Those of us who have worked with him over the years know that if ever a man deserves this appointment, it is he. I want to express again my own appreciation for the way in which he has assisted me in my task.

Finally, I would like to congratulate the department on the production of their annual report. It never ceases to amaze me how they can possibly get this out in such good time year after year. It is a colossal piece of work apart from everything else and when one bears in mind that this is simply a record and does not tell of the nightmares, the difficulties, the problems and the hard work involved, I think this Committee owes a very sincere debt of gratitude to the Director-General, the Minister and his department. One obviously cannot spend all one’s time dealing with the report itself, but I would like to make just one or two comments, most of them favourable.

Firstly, I noticed the reference on page 23 to the new Act which came into being last year, and following on that the decision to terminate the services of all school boards on 31 December 1979. I believe this is a very welcome step. The Blacks whom I have talked with both in the Transvaal and in the Cape have certainly welcomed this and I believe it is a forward step.

With regard to the regulations, I am not quite sure how far the department has got with the rewriting of all the regulations. Perhaps the hon. the Minister might care to comment on that. As far as progress is concerned—I admit this without any reservation—it would take my entire speech just to concentrate on this aspect. Obviously one cannot do that and I simply wish to mention the number of areas where progress has taken place. For example, one aspect is the selection and in-service training of teachers and principals. On both sides of the House we in this Committee have stressed again and again the importance of teacher training and one is therefore delighted to read on page 25 of four new training colleges that have either started already or are in advanced stages of planning and erection, and that a new Senior Secondary Teachers’ course was introduced at various colleges. As regards the Senior Certificate examination the report makes the point that the department does not offer its own Senior Certificate examination. Schools have a choice and the majority choose the National Senior Certificate of the Department of National Education. The hon. the Minister will not be surprised when I say that I really am not upset about this; I hope the day will not come when the department has its own examination. I think that one of the factors that will contribute towards erasing some of the unfortunate suspicion in the minds of many Blacks, will be the fact that they are writing the same examination, and I hope that we will retain that for obvious reasons.

Mr. Chairman, in regard to finance I am delighted to see that the budget has been increased so substantially. We have raised this matter many times indeed, and I particularly welcome the R6 million that has been taken over from the Department of Community Development. Last year and also the year before I made the comment that it seemed to me that the Department of Education and Training deserved to have its own finances, and much more than it had been given up till then. I think therefore that this is a very good step.

One could go on, Sir, but the last comment I wish to make is really in the form of a question. On page 29 of the report we have the heading “The University Affairs Branch”, and I refer to the special committee appointed by the Minister to investigate the need for tertiary education for the urban population. I understand from the report that considerable progress has been made, but I would like to know if there is a progress report or when this committee will be bringing out their report, if they have not done so yet. Perhaps the hon. the Minister could tell us. Those are the only comments I want to make about the report proper.

Mr. Chairman, I want to begin by referring to the opening sentence of the report, the very first sentence on page 23 that reads as follows—

I think that all of us in this House regard it as a tragedy that in direct conjunction with this opening paragraph referring to the relative calm that we all know was experienced in 1979, and for which we are all grateful, one has to read the headlines in last night’s newspaper—“Violence in Orange Free State capital—Man dead—Cars, buses stoned and set alight.” I believe that the distressing situation that is beginning to develop again had its roots in a demonstration by schoolchildren that began on Monday, with the demand for the release of a teacher at the Legae Primary School. I have no more information than that, but would just underline that very often a very small incident takes place that then seems to escalate when we have thousands more pupils joining in. In addition, Fort Hare University was closed indefinitely on Monday this week by the rector following a boycott of lectures. We have heard of very considerable boycotting that is taking place in Natal, Port Elizabeth, Grahamstown and probably elsewhere as well. I want to put on record that the official Opposition believes that it is a cause for deep distress that trouble has once again flared up in some schools, and that it is totally opposed to violence being used whether it be by teachers, by schoolchildren or by anyone else in this affair.

But, Sir, I want to raise three other points. Firstly, we must keep perspective and bear in mind that only a very small percentage of the hundreds of thousands of pupils who are presently at school, are actually affected. I hope that that thought will help to maintain the calm and indeed help to restore the peace that is so necessary for the progress that was referred to in the report itself—the relative calm that enabled progress to take place.

Secondly—and I must say this, Sir, because I firmly believe this—we dare not be complacent. As I stated in the discussion of another Vote the day before yesterday, there is a crisis in education manifested not only in Black schools but in Coloured and Indian schools as well, as we have seen in the Cape Peninsula. This is also true to a certain extent in regard to White education as well.

Thirdly, I have stated many times under this Vote and I say again that because Blacks are in the main and to various degrees opposed to the Government’s policy, Black education bears the brunt of that. It is therefore directly in the firing line and extremely vulnerable. I believe it would be right for us to issue a very strong warning, a solemn warning, not the pointing of a finger, of condemning or judging, but a warning, that the schools in our country are becoming literally battle fields, where not only matters of education are being raised, but socio-economic problems and indeed political problems as well. Having said that, it is obviously not the fault of this particular Minister, the Director-General, the Department or indeed this Committee. Unless we recognize that and do not play it down we will never be able to resolve it. There are issues at stake here that are much bigger than education, but unfortunately this Department has to take a key role if we are going to resolve this at all. That is why I have called, this very week, for a commission of inquiry into education in South Africa, so that one can see all the implications of what is taking place, instead of merely looking at the problems of White teachers, the problem of Coloured school boycotts or the problems that have occurred in Bloemfontein, Fort Hare and elsewhere. We should rather look at the total needs of education in South Africa against the background of our total community. This is not easy, it is full of risk and it will not solve everything, but no commission can ever do that. I believe, however, that the information gained will help us to understand where there are educational problems and where there is a spilling over into much wider problems. This will make the situation a lot clearer, and we can then apply the necessary remedies. I hope that the hon. the Minister will tell us what is in his own mind and how this Department might be affected, in relation to the Prime Minister’s announcement about the possibility of such an inquiry.

If the Minister has not thought about this in detail, for obvious reasons, up to this point, I hope he will give us his own view on this and will seriously consider speaking to the hon. the Prime Minister and making this very point, that we cannot look at education in isolation, the one from the other. I believe that it was an unfortunate step, in the restructuring of this Department, that the Department of Education and Training, which used to be under the old Bantu Affairs Department of Bantu Education, and which was given status on its own, has again been brought under Co-operation and Development. I think a golden opportunity was missed. Even if the hon. the Minister does not agree with my approach, namely that there ought to be a Department of Education which can look at all of these problems and needs, this Department should at least stand on its own. It can have links and it can be co-ordinated, but it is so important and has such a mammoth job to do that it is unfortunate that, with the restructuring, it should once again have come under the wing of Co-operation and Development. I want to stress that the Wiehahn and Riekert reports will make no real impact in South Africa until our educational system is transformed. I believe education, like our economy, is indivisible, and if we are going to talk about education we ought to talk about that and not about various groups. It is unpalatable, but nevertheless necessary, to stress that many Blacks—and the hon. Minister will probably know this better than anyone else in the House—believe that despite the enormous strides that have been made and that are being made, to which I referred in the beginning of my speech, they still receive the crumbs off the White man’s table. In my view we will never be able to change this perception until we change our educational structures.

Finally, I want to refer to a particular problem which I raised earlier in the year with the hon. the Minister and the Director-General. Unfortunately I have had no comeback, so I must raise it in this debate. I want to refer to a problem which has flowed from the explosion in Black education, in other words a problem which flows from progress. I refer now to the bottlenecks which exist in trying to cope with part-time or external examinations. In the first place, there is an acknowledged lack of suitable accommodation during November when exams take place. Secondly, there is a shortage of qualified examiners, and thirdly, a delay in the availability of examination results. The numbers involved here are enormous. The hon. the Minister knows them well; I quote them for the record. In 1979, 97 695 pupils were involved in subjects, in one subject or another, in Senior Certificate. The figure for Std. 8 was 37 740, and over 7 000 for Std. 5. This shows what I mean; the numbers are increasing all the time and an explosion is taking place. The hon. Minister and his Department are beginning to win the battle, but as a result it has caused other problems. Certain actions have now been taken and I believe that some of them are wrong and ought to be altered.

Firstly, at the end of 1980, all Std. 5 exams will be handled locally in November of each year, and not in Pretoria. That, to me, is a good step and I believe it is the correct move. Secondly, from 1980, only full-time Std. 8 and Std. 10 candidates will sit in November and private candidates will sit in May or June in 1981 and every year from then on. In the first year there is of course a direct penalty to those involved and I do not think that anyone can get away from that. Much more seriously, 1 understand that Std. 5 students will no longer be able to accumulate credits towards their full certificate which consists of four subjects. I put it to the hon. the Minister that there is little chance of these students managing four subjects a year. The vast majority, if not every one of them, are fully employed and are trying to improve their limited skills. In many business houses and corporations who have part-time teachers to assist their staff to improve their qualifications, they advise them to tackle two subjects a year. This is something the Department agreed to earlier. To make matters worse, the Government has ruled that those students who presently have credits will have to rewrite the subjects so that they can take four subjects at one sitting. This is basically unfair. You can imagine how this has been received by many students, some of whom believe that it is a Government attempt to block their progress by making it impossible to get past the Std. 5 hurdle. I am confident this is not so, but I state that this is the view of many Black students. This is essentially, as I see it, an administrative crisis, not a principle, and I believe that it must be solved administratively, but not at the expense of the thousands of Black students who are determined to try and improve their lot. We all know some of the incredible skilled needs we have in South Africa.

Further problems can be listed. White, Coloured and Indian students may register until 10 August, to write in November, but Black candidates must enter by 31 July this year for examinations to be held a year later. Secondly, White, Coloured and Indian candidates may write supplementary exams in March, but as far as I can ascertain there are no supplementary examinations for Black candidates. Consider the plight of the Black student who is one or two subjects short of his matriculation certificate at the end of 1979. Such a student may wish to enter the university in 1980, after writing a supplementary exam. Now he must wait until June 1981 before he can write his examination. Consequently, he has to delay his entry into university for two whole years. There are two additional points I would like to make. White, Coloured and Indian candidates are not required to produce proof of examination success at a previous level. Black students may not write Std. 8 unless proof of passing Std. 5 is supplied, nor may they write matric unless they can produce evidence of having passed Std. 8. It seems to me that there is discrimination here and I do not think it is necessary. White, Coloured and Indian students are required to pass both official languages. Black candidates, in addition to the vernacular language, are obliged to write both English and Afrikaans, although I understand it is not essential that they pass Afrikaans. I do not understand this; there must be something wrong here. I do not believe it is acceptable to members of this Committee, and in particular to the Blacks in South Africa who are writing these examinations.

I did raise this before, and the hon. the Minister told me that he and his Department would be looking at it during the Easter recess. It may well be that some of these points that I have raised have now been reviewed. If so, I hope to hear from the hon. Minister. I shall then respond a little later in the debate.

I close, Sir, as I began. I believe that we must have calm and peace if we are to continue the progress. Until such time as we know all the facts as to why it is that the schools of our country continue to become battle fields, we are not going to be able to maintain progress.

Mnr. die Voorsitter, gister was ’n besonder historiese dag in die geskiedenis van die Parlement van SuidAfrika. Nou wil ek vir u sê dat hierdie debat en die bydrae vir die agb. lid vir Pinelands vir my ook histories is in dié sin dat ek oor die meeste van die dinge wat die agb. lid gesê het, met hom moet saamstem. Ek dink dit is snaaks dat ons vandag oor so baie dinge saamstem.

Een van julle is verkeerd. [Tussenwerpsels.]

Daar is ’n fout, ja. [Tussenwerpsels.] Ek wil by die agb. lid vir Pinelands aansluit wanneer hy sy verwelkoming uitspreek aan die adres van die agb. Minister. Ek dink die Departement van Onderwys en Opleiding is besonder bevoorreg om hierdie Minister aan die roer van sake te hê en ons wil vir hom sê ons neem met waardering kennis van die uitstekende werk wat alreeds onder sy bekwame leiding verrig is. Ek wil ook by die agb. lid vir Pinelands aansluit wanneer hy andermaal vir mnr. Rossouw en sy personeel van harte gelukgewens het met die skitterende jaarverslag wat ek niks anders as ,,skitterend” kan noem nie omdat dit ’n ontsettende bron van inligting en kennis is as ’n mens maar net daarna wil kyk. Ek wil ook vir die agb. lid vir Pinelands sê dat ek met waardering kennis neem van die verantwoordelike wyse waarop hy vanoggend sy saak gestel het. Ek het reeds gesê ek stem met baie van die dinge saam. Daar is hier en daar ’n dingetjie waaroor ek van hom verskil wat later in my toespraak na vore sal kom. Ek wil dadelik sê dat wanneer dit oor die eksamens gaan, ek nie verder daaroor wil uitbrei as om alleenlik te sê ek dink daar is een en ander misverstand by die agb. lid vir Pinelands ten opsigte van hierdie hele aangeleentheid, maar hier is ’n agb. lid aan my kant van die Raad wat daaroor sal praat en ek dink dat die agb. Minister hom ook sal antwoord in dié verband. Ek wil net een opmerking maak ten opsigte van dié lid se bekommernis oor die neem van Afrikaans. Volgens my mening is dit ook in belang van die Swart skolier self om ’n goeie spreekkennis van Afrikaans te hê om dat hy later in die ekonomie geïnfiltreer sal word en dat hy dikwels te make sal kry met die gebruik van Afrikaans en alleenlik—en dit geld natuurlik ook vir die Blanke indien hy ’n Bantoetaal sou kon praat—op daardie wyse met mekaar kan kommunikeer. Dit is al aanmerking wat ek in dié verband wil maak.

Ten opsigte van die onluste wil ek nou dadelik vir die agb. lid vir Pinelands sê dit het ook my aandag geverg. Ek wil dadelik sê ek aanvaar van hierdie kant van die Raad—en ek sluit aan by die agb. Eerste Minister wanneer hy dit ook aanvaar—dat daar wel geregverdigde griewe is en ook ’n agterstand ten opsigte van die onderwysvoorsiening. Dit is so. Dit is egter nie ’n aangeleentheid wat deur die skoliere opgelos kan word nie. Daarin lê vir my die kern van die saak. Nou wil ek vir u sê ek vra myself die vraag af: Waarom is daar onluste? Na aanleiding van sekere gesprekke wat met skoliere self gevoer is, sê ek vir u dit gaan nie hoofsaaklik oor die fisiese tekorte binne die onderwys nie. Dit gaan nie hoofsaaklik daaroor of daar dan nou nie genoeg klaskamerruimte is nie—ek weet daar is ’n behoefte daaraan—dit gaan nie daaroor of daar nie genoeg boeke is nie—ek weet daar is probleme daarmee—maar dit is nie waaroor dit inderdaad gaan nie. Ek wil sommer aan die begin sê die leerlinge word op sleeptou geneem deur mense wat dit nie wel meen met die onderwys van die Swartes nie. Dit is die grootste probleem. Dit is so dat daar besware en probleme kan wees ten opsigte van die onderwysers omdat daar ’n geweldige onderwystekort is. Ek wil nou egter dadelik vir die agb. lid vir Pinelands sê hy weet net so goed soos ek—hy het dit trouens ook gesê en ek bedank hom daarvoor—dat hier ’n ontsettende leerlingontploffing is. Ek wil net hierdie een syfer noem: In 1955 was daar 1 005 200 Swart skoliere (die Transkei was hierby ingesluit), terwyl die posisie op 6 Maart 1979 was dat daar 3 464 000, in ronde syfers, was. Dit is ’n ontsettende ontploffing. As jy daardie ontsettende ontploffing het, moet jy noodwendig ’n ontsettende behoefte ontwikkel vir die onderwys. Jy kan nie ’n onderwyser onmiddellik in twee of drie dae se tyd maak nie. Met ander woorde, al sou jy dan ook alles in jou vermoë doen, is dit ’n gestadigde proses. Voeg daarby die kwessie van verpligte onderwys waaraan die departement hom ook verbind het. Twee-drie jaar gelede het ons gewaarsku—en ek het dit ook persoonlik in die Raad gedoen—dat ons moet onthou verpligte onderwys sal kom met bepaalde eise en probleme wat ons in gedagte moet hou, soos byvoorbeeld hierdie klaskamerruimte, onderwysersgetalle, en dies meer.

Op die vraag of dit aan die stelsel te wyte is, weet ek, sal die lede aan daardie kant van die Raad onmiddellik sê dit is waar die probleem lê. Ek wil egter sê die stelsel alleen sal byvoorbeeld nie die onderwyserstekort oplos nie. ’n Mens moenie dink dat, indien jy die stelsel verander, jy ’n utopie gaan skep vir die Swart onderwys en dat dit môre, oormôre reg gaan wees nie. Ek is bevrees—en ek sê nie die agb. lid vir Pinelands het dit gesê nie—dat daar baie van die mense is wat so daaroor dink. Ten opsigte van die onluste wil ek sê—en daarmee wil ek sluit—dat hierdie onluste in ’n groot mate polities geïnspireerd is. Die Cillie-verslag het dit vir ons aangetoon. Ek wil nie in besonderhede daaroor praat nie … [Tussenwerpsels.] Ja, die agb. lid vir Houghton sal haar beurt kry om te praat. Dit is inderdaad so en ek sal vir u kan aanhaal wat op bladsy 560 van daardie selfde verslag staan waar daar duidelik aangetoon word deur die regter dat swart bewussynsorganisasies die Swart skoliere gebruik om sekere dinge te bereik wat nie in belang van die onderwys is nie. Dit is alleenlik ’n klein groepie aktiviste en agitators wat dikwels die Swart skoliere misbruik om hul eie doelstellinge te bereik. Dan ontwikkel daar, soos die agb. lid vir Pinelands gesê het—waaroor ek so effentjies met hom verskil, want ek dink dit is ’n bietjie kras—’n oorlogsveld by die skole as gevolg van daardie probleme. Ek is dankbaar—en ek wil die agb. lid vir Pineiands daarvoor krediet gee—dat hy vandag gesê het die amptelike opposisie is absoluut daarteen dat geweld gebruik moet word en ek wil insgelyks aanvaar dat dit ook geld ten opsigte van optogte en betogings en dies meer. Ek dank die agb. lid vir Pinelands daarvoor. Ek wens dat meer en meer lede aan die ander kant hierdie ding van tyd tot tyd wil sê. As ek dit sê, het ek ook met waardering kennis geneem dat hoofman Buthelezi hom onlangs in die koerante ook baie sterk uitgespreek het teen hierdie tipe bedrywighede tussen die skole. Ek dank hom daarvoor en ook vir Inkatha wat ook daar ’n besonder sterk standpunt ingeneem het. Ek dink dit is korrek. Ek sou graag wou hê dat die amptelike Opposisie en ook die Opposisie van tyd tot tyd hul stemme meer duidelik laat hoor ten opsigte van hierdie aangeleentheid. Wat is die gevolg hiervan? Die gevolg hiervan is dood en beserings. Dit is waar die gedagte van die slagveld vandaan kom. Daar wil ek met die agb. lid vir Pinelands saamstem. Wat meer is, daar is nou ’n vertraging in die vordering van die leerlinge. Daar is ’n agterstand wat al meer en meer ontwikkel as gevolg van die afbrand van geboue en dies meer. Ek wil alleenlik maar sê hierdie dinge is nie in belang van die Swart onderwys nie en ek dink alle instansies wat moontlik betrokke is, moet hulle stem verhef en alles moontlik doen om daardie agitators aan bande te lê sodat die skoliere nie misbruik word nie.

Dan het die agb. lid vir Pinelands na ’n ander interessante gedagte beweeg en dit is dat ons moet dink aan die behoud van ’n outonome, volwaardige Departement van Onderwys en Opleiding met sy eie ministerie. Ek wil nou vir die agb. lid vir Pinelands sê dat ek dit met hom roerend eens is. Die agb. Eerste Minister het die goedgedink om in sy verklaring destyds nadat hy rasionalisasie bespreek het, die gedagte uit te spreek dat die Departement van Samewerking en Ontwikkeling ook hierdie departement kan inkorporeer. Hy het egter daarby gesê dat dit onderhewig is aan die ondersoek van die Kommissie vir Administrasie. Ek wil met die agb. lid vir Pinelands saamstem as ek sê ek wil hoop en vertrou dat daardie ondersoek sal aantoon dat hierdie departement outonoom sal bly onder sy eie ministerie omdat dit by die beleid aanpas. Ons glo dat alle onderwys volksonderwys is, met ander woorde kultuur en opvoeding kan nie geskei word nie. Die agb. lid vir Pinelands kan met daardie opvatting verskil, maar dit is ons standpunt. Daarom is die eiesoortigheid van hierdie professie duidelik. [Tyd verstreke.]

Mr. Chairman, I rise merely to give the hon. member the opportunity to complete his speech.

Ek wil die agb. lid bedank. Ek wil ook sê dat, as gevolg van die eiesoortigheid van die professie, wat professioneel is, dit verskil van ander aktiwiteite van Samewerking en Ontwikkeling. Omdat dit ook eiesoortig is ten opsigte van die volksverband, kan dit nie skakel met byvoorbeeld die Departement van Nasionale Opvoeding nie. Om daardie redes, en ook as gevolg van die omvang, waaroor die agb. lid vir Pinelands gepraat het, stem ek saam met hom en wil ek graag my pleidooi by syne voeg.

Dan het die agb. lid gepraat oor die ondersoek, ook na aanleiding van die agb. Eerste Minister se verklaring van 5 Mei 1980, wat voortspruit uit die samesprekings wat hy gevoer het met die bestuur van die Unie van Onderwysersverenigings. Die agb. Eerste Minister het gesê dat hy dit oorweeg dat daar ’n kommissie aangestel kan word in oorleg met alle onderwysowerhede om ’n deurtastende ondersoek van stapel te stuur na die onderwys in sy geheel. Ek wil egter daarop wys dat die agb. Eerste Minister verder gesê het dat die Regering hom verbind tot ’n eindpunt van gelykwaardige onderwys. Ek dink dit is lofwaardig en ons kategoriese standpunt aan hierdie kant van die Huis is dat dit die uiteindelike ideaal is. Die agb. Eerste Minister het egter verder gewaarsku dat ’n mens die historiese agtergrond in aanmerking moet neem en dat hierdie verskille nie oornag uitgewis kan word nie. Sy tweede kwalifikasie stel dit ook duidelik dat dit slegs kan geskied indien dit binne die landsekonomie geregverdig kan word. Ek dink dat enigiemand daarmee sal saamstem. [Tussenwerpsel.] Dit beteken egter nie dat alle onderwys onder een departement moet ressorteer nie. Wanneer ek later hierna terugkeer, sal ek motiveer waarom ek dit sê.

Ek wil aansluit by wat ek twee dae gelede gesê het in ’n ander begrotingspos. Ek dink dit is in belang van die onderwys, hetsy Blanke, Swart, Kleurling- of Indiëronderwys, dat ons ’n bepaalde projektekomitee moet aanstel. Hierdie komitee moet ondersoek instel na die eievolkige onderwysdoelstellings en probleme en dit identifiseer. As hulle dit gedoen het, kan daardie verskillende liggame hul kennis, wat hulle opgedoen het, kanaliseer na ’n moontlike te stigte liggaam. Daardie te stigte liggaam kan dan kennis neem van die besondere raakvlakke wat bestaan sodat ’n mens ten opsigte van die raakvlakke alleenlik jou gekoordineerd kan voorberei vir die onderwys in sy geheel. Ek verwys na raakvlakke soos byvoorbeeld leerplanne, eksaminering, sertifisering, die kwessie van navorsing, inspeksie, onderwysersopleiding, diensvoorwaardes en salarisse. Dit is gemeenskaplike raakvlakke en daarna kan gekyk word. Oor die doelstellings kan egter slegs ’n eiesoortige komitee—ek verkies om dit ’n projekkomitee te noem—uitsluitsel gee met betrekking tot elkeen van hierdie verskillende departemente. Dan wil ek natuurlik sê dat ons dit aanvaar dat besonderhede oor salarisse ’n kwessie is waarna die Kommissie vir Administrasie oor die algemeen moet kyk.

Ek sou egter nie billik teenoor die agb. lid vir Pinelands wees indien ek nie probeer motiveer waarom ek van mening is dat daar nie een departement kan wees nie. Hierdie kant van die Raad huldig die mening dat ons die volkereverskeidenheid moet erken, ook in die hele nuwe staatsbestel, soos dit in bekend gestel is. As ons van daardie standpunt uitgaan, volg dit logies dat, ’n mens ook die eiesoortige karakter van die onderwys erken, wat aan elkeen van daardie verskillende kultuurgroepe gebonde is. Ek verwys hier na ’n onderwysstelsel wat sal tred hou met die tradisie, die kultuur en die volksgewoontes. Dit is niks nuuts nie. Mnr. Harry Oppenheimer het op 6 September by die Universiteit van die Witwatersrand, toe die onderwerp ,,Politics and Education” bespreek is, erken dat hy aanvaar dat, op grond van die feit dat ’n mens hierdie kultuurverbondenheid in die onderwys ondervind, dit in die beste belang van alle groepe is om dit so toe te pas. Professor Kgware het gesê dat integrasie ’n misdaad teenoor die Swartes sal wees.

How do you separate the cultures in mathematics, science and physics?

Die agb. lid vir Houghton kan haar onsin later kwytraak. Die Swartkommissie wat verlede jaar deur die Komitee van Tien in Soweto aangestel is, het geïntegreerde onderwys verwerp omdat dit nie met Swart kultuur verband hou nie. Volgens ’n berig in Beeld van 24 April 1980 sê prof. Zeke Mphahlele, Hoogleraar in Afrika-studies aan die Universiteit van die Witwatersrand, die volgende, en ek haal aan—

Nou vra ek aan die agb. lid vir Houghton en die hele amptelike Opposisie om in Vadersnaam nie in stryd te wees met die wense van die Swart opvoedkundiges self nie.

They are not representative at all.

Natuurlik is dit so. Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Houghton moet my nou asseblief ’n kans gun om my toespraak te voltooi.

Orde!

Natuurlik strewe ons na gelykwaardige onderwys. Mense moet nie dink dat, indien ons afsonderlike onderwysdepartemente het, een of ander onderwysdepartement noodwendig ondergeskik hoef te wees nie. Ons verbind ons daartoe. Dit neem egter tyd. Die agb. lid vir Pinelands het self melding gemaak van die geweldige vordering wat volgens die jaarverslag gemaak is. Wat is nou die ideaal? Die ideaal moet wees om op gekoordineerde wyse gelyke geleenthede vir onderwys vir alle bevolkingsgroepe te verskaf, met die behoud en bewaring van die identiteit van elke besondere bevolkingsgroep. Dit is dus die uitdaging om gekoördineerde modelle van onderwysstelsels vir die verskillende bevolkingsgroepe binne die raamwerk van ’n veelvolkige situasie te skep en tog die volksidentiteit te behou, wat belangrik is. Om dit te bereik moet ’n mens vanuit bepaalde beginsels te werk gaan. Ek wil dit net kortliks noem.

Mr. Chairman, may I ask the hon. member a question?

Indien daar tyd is, sal ek die agb. lid se vraag aan die einde van my toespraak beantwoord. Daardie beginsels moet in die eerste plek so aangepas word dat ’n mens vanuit ’n opvoedkundige vertrekpunt moet redeneer en nie uit ’n politieke vertrekpunt nie. Indien dit gebeur, sal ’n mens ’n gemors van die hele aangeleentheid maak. [Tussenwerpsel.] Dan is dit nie in belang van opvoeding en onderwys nie. Die tweede beginselpunt wat in gedagte gehou moet word, is dat die onderwys van elke bevolkingsgroep die volkseiekultuur moet oordra en die volksidentiteit moet bewaar. Daarvan kan ons nie loskom nie. Dwarsoor die wêreld word dit so erken. [Tussenwerpsel.]

Dit volg dus logies dat ’n mens nie ’n enkele onderwysstelsel kan kry vir al die verskillende bevolkingsgroepe nie, omdat hulle verskil ten opsigte van volksaard, beskawingspeil, moedertaal, kultuuraard, lewensnorme en waardes. My tweede laaste beginsel is dat die onderwysers op ’n professionele wyse opgelei moet word vir die dienste wat hulle aan hul eie bevolkingsgroepe moet lewer. Dit moet dus sover moontlik mense wees wat in dieselfde milieu as daardie bevolkingsgroep is. Laastens wil ek ’n beginsel meld wat vir my baie belangrik is. Die koördinering van die onderwys moet slegs die breë maatskaplike en ekonomiese doelstellings impliseer. Slegs dit moet as riglyne dien vir die beplanning van die onderwys, en niks anders nie. Ek verwys na breë maatskaplike en ekonomiese doelstellinge, soos byvoorbeeld gelyke beregting, die verhoging van die lewenspeil, die skepping van infrastrukture, die stimulering van die ekonomie, die skepping van werksgeleenthede, die opgradering van die onderwys en die totale mannekragontwikkeling. Slegs wanneer ’n mens dit doen, is ’n mens realisties ten opsigte van die bydrae wat elkeen van hierdie mense wat opgelei word, hetsy by skole of universiteite, kan lewer in die samelewing. Daarom is ek nie ten gunste daarvan dat volksgerigte onderrig aangetas word nie, maar is ek wel ten gunste van die erkenning dat die produkte van die onderwysstelsel hul deel moet bydra in ’n soort geïntegreerde werksituasie. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek wil begin deur die agb. Minister geluk te wens met sy aanvaarding van hierdie bykomende verantwoordelikhede. Ek vertrou dat hy ’n doeltreffende Minister gaan wees. Ek wil ook kortliks verwys na die agb. lid vir Virginia se toespraak. Uit die aard van die saak kan ’n mens nie antwoord op al die punte wat hy aangehaal het nie. Daar is sekere punte ten opsigte waarvan ’n mens saamstem. In die argumente wat hy aangehaal het, is daar egter ook ernstige leemtes. Die grootste leemte wat ’n mens aan die oorkant bespeur wanneer daar oor Swart onderwys gepraat word, is dat agb. lede aan die oorkant basies glo—en ek aanvaar hulle glo dit eerlik—dat daar binne die huidige politieke bestel wat in Suid-Afrika bestaan ten opsigte van die Swartes, ’n oplossing sal wees vir die administratiewe en opvoedkundige probleme wat daar bestaan. Vroeër of later sal die besef tot hulle deurdring dat wat eintlik in Suid-Afrika nodig is, ’n politieke skikking is wat dit moontlik sal maak om werklik en effektief die probleme wat daar op opvoedkundige gebied en op administratiewe gebied bestaan, op te los. Dit is ’n werklikheid waarvan nie weggehardloop sal kan word nie.

Daar is natuurlik ’n gesegde dat elke donker wolk ’n silwer rand het. As ’n mens na die toestand van Swart onderwys kyk, besef ’n mens dat daar wel ’n silwer rand is. Daar kom erkenning van ons kant dat vooruitgang plaasvind. Dit is te bespeur in die persentasie kinders op skool en die feit dat kinders nou op ’n later stadium die skool verlaat. Ek het byvoorbeeid in die jaarverslag gemerk dat die persentasie kinders op skool tot en met St. 2 nou net 60% is, teenoor ’n syfer van 70% tien jaar gelede. Met ander woorde, vordering word gemaak. Maar laat ons kyk na die pad vorentoe. Ek het gesê dat elke wolk ’n silwer rand het, maar dit beteken ook dat die wolk nog ’n groot, donker gebied het. Op die pad vorentoe sal ons aandag moet gee aan hierdie donker deel van die wolk.

Basically we need two things. Firstly, we have to give a larger slice of the budget to education. This is basic and fundamental, because without that we will not be able to continue to show improvement and a rising curve. Secondly, whether we like it or not, there will have to be an effective constitutional accommodation for the control of Black education—and here I refer especially to those who find themselves permanently in White areas. These two factors are virtually of equal importance. They are closely associated with each other, and one cannot meaningfully discuss, for example, the unrest and disturbances at Black schools without taking cognizance of these matters as well. One of the biggest dangers we have is the possibility of Black school children being abused or exploited by others who seek revolutionary change, but whether we call these people instigators or agitators, the hard reality is that they cannot be successful unless they have some grievances which they can exploit. Usually these grievances are caused by a lack of effective control over education, and because of a shortage of funds. In the final analysis, those who allocate the funds for education cannot run away from the fact that they effectively control education. They cannot run away from the fact that they effectively, in the end, are the ones who stand accused when matters go wrong. There can be no doubt about this. We in this House have accepted that responsibility ourselves, and this Government has. The political framework within which we operate has placed that responsibility on this House. I believe that within this framework there will always be a potential conflict, and we will run the risk of the exploitation of schoolchildren for political purposes.

I am pleased to be able to say that improvements have been made. Better training facilities are available, the teachers are better trained and there is a more favourable pupil-teacher ratio, but these improvements can easily be overshadowed if the spotlight is focused on the dark area of the cloud. There is talk that there are going to be reforms with regard to the control of education for Blacks outside the homelands. But, Sir, the way I see it—and the Minister must correct me if I am wrong—what is envisaged is purely more effective administrative control. There will be a greater opportunity for administrative participation by the Black community. The criticism which can be levelled at such an arrangement is that there will be a passing of responsibility to people without letting them have a real say in the area where the power to control educational matters lies. We must appreciate that as long as we control that effective power, the Black community will simply look upon such an administrative arrangement as an attempt to foist responsibility on them for shortcomings over which they do not have final control. I want to say to the hon. the Minister and to the hon. member for Virginia that as long as we have this particular problem all the things they have said about the improvements we should aim for will not safeguard us.

Mnr. die Voorsitter, ek wil terugkom op ’n ander aspek. Die posisie van die Blanke onderwys is onlangs in die Volksraad bespreek. Dit is goed en wel dat ons dit so gedoen het, maar ek wonder tog of daar besef word dat al die probleme wat ten opsigte van die Blanke onderwys genoem is, in die geval van die Swart onderwys vertienvoudig kan word. Wanneer ek dit sê, dink ek aan die gesegde: ,,Ek het gekla omdat ek nie skoene het nie, totdat ek iemand gevind het wat nie voete het nie.” Ek glo dat ons sal moet kyk na die posisie van die Swart onderwyser.

Mr. Chairman, I believe we must pay tribute to these people for the sterling work they do in Black schools, against odds which are far greater than those which White teachers have to cope with. The pupil-teacher ratio is improving, I grant that, but according to statistics it is still 1 to 48 in primary schools in White areas. I am convinced that, amongst the Black teachers in South Africa, we must have some of the best teachers in the world. To have to face that situation and still maintain discipline and impart knowledge effectively, one must really be an exceptionally good teacher. With the manpower shortage in South Africa and with the tremendous demand that there is for the further training of Blacks to take up positions in commerce and industry, it is heartening to know that there are so many Blacks with basic education who become teachers. These teachers are still prepared to stick it out in the schools rather than go to positions where they can earn better money. Sometimes, when one feels despondent about the future, it gives one faith in mankind to realize that there are people who are prepared to continue with such a hard task under very difficult circumstances. They do so in the first place for the sake of their own people, and also because they must derive a certain amount of job satisfaction. But, Sir, their task encompasses more than the upliftment of their own people; it also involves the development of the whole country to the benefit of us all. For that reason I believe it is fitting that we should pay tribute to Black teachers and to the White teachers in Black education today.

Mnr. die Voorsitter, as elkeen van die drie vorige sprekers nou ’n lofsang aan die adres van die agb. Minister en sy Departement gerig het oor die geweldige vordering wat die afgelope jare gemaak is, wie is ek dan om nie ook maar in daardie selfde koor te wil sing nie?

Die agb. lid vir Durban-Sentraal het gepraat van elke donker wolk wat ’n silwer rand het. Ek wil baie kortliks verwys na daardie geweldige breë silwer rand en die grootste deel van my toespraak wy aan die klein donker kolletjie wat daar is. Sedert die instelling van hierdie Departement 25 jaar gelede, was daar skouspelagtige vorderinge wat die onderwys van die Swart kind betref. Ek wonder of die prestasies wat in hierdie afgelope kwarteeu behaal is, in enige land in die wêreld geëwenaar kan word. Ek dink ons moet maar net die verslag van die Eiselen-kommissie lees wat voor die instelling van hierdie wetgewing in 1953 aangestel is. In die verslag is daar verwys na die absolute erbarmlike toestand van Swart onderwys in daardie jare. Dit was die dag van klein dinge toe hierdie Departement begin is. Vyfen-twintig jaar gelede was daar so min, maar hierdie mosterdsaad het ’n boom geword, ’n reuseboom, en ofskoon daar nog ’n groot agterstand is—die agb. lid vir Virginia het na daardie agterstand verwys—was daar niks minder nie as fenominale vordering.

As dit so is dat onderwys baie deure vir mense oopmaak, dan is daar in die afgelope 25 jaar vir ons Swart mense deure oopgemaak wat vir hulle die pad oopmaak na ’n ryker, ’n voller en ’n mooier lewe. Die leerlinge in die sekondêre klasse het in hierdie afgelope 25 jaar vyftienvoudig vermeerder. In St. 10 was die vermeerdering meer as 35 maal. Daar is meer as 35 maal meer leerlinge in St. 10 as die 674 wat daar in 1955 was. Hierdie selfde merkwaardige vordering vind ons ook in primêre onderwys en in tersiêre onderwys. In 1955 was minder as 10% van die Swart bevolking op skool. Vandag is dit meer as 20%. Die Eiselen-verslag het in daardie jare getoon dat in 1949 meer as twee derdes van alle Swart kinders in die ouderdomsgroep 7 tot 16 nie op skool was nie en dat ’n baie groot persentasie van hulle nooit verder as sub B gevorder het nie. As ek dan beweer dat daar hierdie skouspelagtige vordering op alle terreine was, is daar een terrein wat ek moet uitsonder. Daar is een groot uitsondering waaroor ek baie jammer is. Wat getalle betref was daar nie net feitlike stilstand in die afgelope jare in hierdie afdeling nie, daar was selfs agteruitgang as ’n mens dit vergelyk met die getalle van die vroeë sewentigerjare. Ek verwys na die meer beroepsgerigte ambagsvakopleiding en tegniese onderwys. Verlede jaar was daar 17 tegniese institute met 2 636 leerlinge en 5 tegniese hoërskole met 928 leerlinge. Vergelyk dit nou met ’n skoolbevolking van bykans 3,5 miljoen met ’n na-primêreleerlingtal van 526 000. As ek dan nou vanmôre pleit dat iets verbeeldingryks gedoen moet word om ’n radikale verandering in hierdie situasie te weeg te bring, dan is ek bewus van wat reeds gedoen word. Ek is bewus daarvan dat daar reeds 14 departementele tegniese sentrums is waar 17 000 leerlinge uit die gewone skole weekliks twee of twee en ’n half uur lank tegniese onderrig ontvang. Ek weet van 15 verdere tegniese institute wat beplan word sodat daardie getal bykans verdubbel sal word. Ek is ook bewus van die uitbreidings wat daar by bestaande tegniese institute is waar ons hoop dat daar in die volgende paar jaar minstens drie maal soveel leerlinge gehuisves sal kan word as wat tans die geval is. Ek weet van die groot werk wat gedoen word in verband met die opleiding van instrukteurs. Nou is ek bekommerd dat ons die pragtige skoolgeboue daar kan hê, die mooi tegniese institute met moderne toerusting daar kan hê, dat ons genoeg instrukteurs sal hê, maar dat die leerlinge nie daar sal wees nie. Ek is bekommerd dat dit dalk nie die fasiliteite is wat ontoereikend is nie, maar dat dit die aanvraag by die leerlinge is wat nie daar is nie.

Dit is duidelik dat daar ’n weerstand by baie Swart leerlinge teen hierdie meer beroepsgerigte onderwys is. Ek wonder wat gedoen kan word om net eenvoudig deur te breek deur daardie sielkundige versperring, daardie weerstand. Ek wil by die agb. Minister pleit dat daar ’n doelgerigte voorligtingsaksie sal wees waarin gebruik gemaak sal word van die massamedia, die pers, pamflette, die radio en die film. Ek wil pleit dat daar ’n aksie sal wees om die leerlinge en die ouers te bereik sodat meer studente vir hierdie beroepsgerigte rigtings gerekmteer kan word. Ek wil sê dat hierdie verskynsel nie iets is wat net tot ons land beperk is nie. ’n Mens vind dit in alle ontwikkelende lande dat daar ’n soort weerstand teen die meer beroepsgerigte onderwys is. Verlede jaar was daar in ons tegniese hoërskole slegs 64 leerlinge in St. 10. Vergelyk dit nou met die 23 000 leerlinge in St. 10 in die meer akademiesgerigte skole. Die agb. lid vir Pinelands het gepraat van 97 000 privaatleerlinge wat vir die volle kursus of vir etlike vakke ingeskryf het. Dit is altesame 120 000 leerlinge. Hierdie 120 000 leerlinge wat verlede jaar in St. 10 was, kan tog nie almal witboordjiewerkers word nie. Die moontlikhede in daardie rigting is vir hulle beperk. Ek het net vanmôre in Die Burger gelees van die verslag van die Skool vir Bedryfsleiding van UNISA oor ’n behoeftebepaling vir 1984, waarin beweer word dat daar ’n aanvraag vir 88% Swart mense in die meer tegniese rigtings sal wees. Ons is nie besig om vandag daardie mense te lewer nie. Dit is so dat dit nie net daardie mense in die tegniese institute en die tegniese hoërskole is wat tot tegniese beroepe toetree nie. Daar is ook duisende leerlinge uit die gewone skole wat tot daardie beroepe toetree. Ons vind egter dat daar ’n verlies aan produktiwiteit is vir ’n jaar of twee omdat hulle ’n agterstand het teenoor daardie mense wat vroeër met hul opleiding begin het. Daar word gepraat van 4,1 miljoen huise wat na die einde van die eeu vir Swart mense gebou moet word. Kyk ons nou na die aantal messelaars wat opgelei word, vind ons dat daar in die tegniese institute slegs 422 en in die tegniese hoërskole slegs 88 is. Daar is vandag na bewering net soveel motors wat deur Swartes besit word as wat daar in 1948 in die hele land was. Maar kyk nou na die geringe aantal motorwerktuigkundiges wat opgelei word. Ek dink die Swart bevolking van 15 miljoen besit miljoene horlosies, maar verlede jaar het daar slegs 9 studente as horlosiemakers gekwalifiseer. Dan praat ek nie eers van persone wat opgelei word om aan elektriese toestelle te werk nie. Ek dink ook hier aan die onbeduidende getal studente wat hulle kursusse in metaalwerk voltooi het, die ketelmakers, die passers en draaiers, sweisers, ens. As ’n mens dink aan hierdie geringe getal, lyk dit vir my of die droom van ’n nywerheidsopbloei daar in ons nasionale state net maar ’n hersenskim kan wees. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek wil aansluit by wat die agb. lid vir Port Natal gesê het. Ek wil veral saamstem met die beroep wat hy gedoen het dat die kinders sowel as die ouers en leiers van die gemeenskappe opgevoed moet word om aan die noodsaaklike behoefte aan meer tegniesgerigte opleiding te voldoen. Ek wil die klem egter meer laat val op die silwerrand as op die donker wolk. In hierdie bepaalde geval dink ek is die silwerrand die kant van die departement self. Ter aansluiting by wat die agb. lid gesê het, kan ek ook net daarna verwys dat baie mense wat baie meer van die saak weet as ek in die jongste tyd veral, gewys het op die behoefte aan groei in die land en die verskaffing van werksgeleenthede asook die daarmee gepaardgaande absolute behoefte aan die opleiding van ingenieurs, tegnici, vakmanne en selfs ook operateurs.

Meneer, my indruk is dat die Departement van Onderwys en Opleiding ’n baie belangrike rol in hierdie verband te speel het en dat die departement klaarblyklik van hierdie verantwoordelikheid wat op hom rus, bewus is. Soveel so, dat ’n spesiale Inligtingstuk—soos agb. lede kan sien, is dit ’n groen, redelik lywige inligtingstuk—gedurende Februarie 1980 deur die departement uitgegee is. Dit verskaf spesifiek en spesiaal inligting in verband met ambags-, tegniese-, gevorderde tegniese- en nywerheidsopleiding. Dit is dus duidelik dat die departement sy kant van die saak probeer bring. By die nagaan van hierdie dokument, word ek veral getref deur die geweldige omvang van die dienste en geleenthede wat die departement in hierdie opsig bied en die groot uitbreidings wat inderdaad oorweeg en beplan word. Ek verwys kortliks na die afsonderlike aspekte.

Eerstens word ambagsopleidingskursusse in 13 verskillende ambagsrigtings by 17 tegniese institute en sekondêre skole met tegniese afdelings in Suid-Afrika deur die departement aangebied. Wat verblydend is, is dat die getal studente wat om toelating tot tegniese institute aansoek doen, in die jongste tyd jaarliks toegeneem het. Wat veral verblydend en belangrik is, is dat die kwalifikasies van hierdie studente wat aansoek gedoen het, by steeds meer studente steeds hoër word.

Die volgende aspek is sekondêre tegniese onderwys, wat verskil van ambagsopleiding omdat daar meer tyd spandeer word aan praktiese werk en teorie wat ambagsopleiding betref, terwyl die sekondêre tegniese onderwys meer die aandag toespits op gekoppelde akademiese opleiding wat daarop gemik is om die kind in staat te stel om sy studies voort te sit aan ’n tegniesgerigte universiteit of ’n technikon. Hierdie dienste word veral tans aangebied by vyf tegniese hoërskole.

Die volgende aspek is gevorderde tegniese onderwys. Dit is onderrig na die St. 10-vlak wat op direkte opname in die handel of nywerheid gerig is. Die technikons wat beplan word en gebou is, voldoen veral aan die behoeftes op hierdie gebied, en steeds meer van hierdie inrigting word voorsien.

Die laaste aspek is nywerheidsopleiding self. In-diensopleiding lê eintlik op die weg van die private sektor, maar die departement het ook ’n rol in hierdie verband te speel deur vooropleiding en deur tegniese oriëntering van die skooigaande kind. Ter aansluiting by die vorige agb. lid dink ek dat ’n beroep op die private sektor om sy rol in verband met hierdie nywerheidsopleiding ten volle te speel in belang van die hele land, maar ook spesifiek in belang van die private sektor self, sekerlik gepas is. Meneer, maar ek wil veral die lig laat val op die departementele tegniese sentrums. Hierdie baie belangrike inrigtings is uniek en eie slegs aan die Departement van Onderwys en Opleiding. Sover ek kon vasstel, het geen ander onderwysdepartement hierdie spesifieke middel beskikbaar gestel nie. Hierdie tegniese sentrums bied aan skoliere voor-diens tegniese opleiding en hierdie sentrums word hoofsaaklik in digbevolkte gebiede gevind, natuurlik vanweë die spesifieke aanvraag wat daar in hierdie gebiede is. Een so ’n sentrum word in ’n gemeenskap gebou en bedien dan ’n hele aantal skole; ook word die kinders gratis vanaf hierdie skole na die spesifieke tegniese sentrums vervoer. Hier kry hulle dan een keer per week tegniese opleidingskursusse van twee tot 2½ uur. Seuns in St. 5 en 6 klasse kan die sentrums bywoon en elke jaar kry hulle dan onderrig in twee basiese tegniese vakke; twee uit ’n keuse van vier vakke, om hulle in staat te stel om hulle in te lei in hierdie tegniese rigtings en hulle daarmee bekend te maak. Wanneer so ’n kind dan na St. 7 gaan, kan hy die keuse maak om voort te gaan met een of twee van hierdie vier kursusse en kan hy die Junior Sertifikaat-eksamen skryf met een of twee van hierdie kursusse as behoorlik erkende Junior Sertifikaat-vakke. Daar is dan ook besluit, sover my kennis strek, Meneer, om hierdie kursusse uit te brei en die meerderheid van hierdie sentrums sal dan ook van hierdie vakke kan aanbied tot op Matrikulasievlak.

In hierdie verband wil ek dan ook my dank uitspreek teenoor die departement wat in beginsel besluit het om so ’n tegniese sentrum in my tuisdorp, Grahamstad, te vestig. Ek wil die vertroue uitspreek dat dit moontlik sal wees om hierdie geboue binnekort op te rig sodat hierdie belangrike projek van die grond kan kom.

Ek was ook bly om te verneem van uitbreidings deur die departement in Oos- en Suidoos-Kaap wat die reusebedrag van R10 miljoen sal beloop. Dit sluit groot uitbreidings in by die dorp Fort Beaufort wat slegs ongeveer 80 km van Grahamstad geleë is en wie se fasiliteite deur Grahamstad gebruik sal kan word. Dit sluit ’n sekondêre skool en ’n onderwysopleidingsentrum in, asook ’n tegniese instituut met—wat baie belangrik is, Meneer—losiesgeriewe vir 800 studente. Nie net word hierdie uitbreidings beoog nie, maar volgens die verslag word ook ’n verdere 14 tegniese institute beplan vir Swart mense in Blanke stedelike gebiede. Hierdie beplanning is inderdaad lofwaardig maar ongelukkig ontstaan die vraag tog by my of dit nie die aangewese ding is om hierdie geriewe primêr in die Nasionale State daar te stel nie.

Mr. Chairman, the hon. member for Albany dealt with a number of matters including the question of the provision of technical education for Blacks and the deeper involvement of the private sector in the provision of such education. I will comment on that if time allows later on during the course of my remarks.

As an Opposition speaker with only 10 minutes at my disposal I hope I will be forgiven if I deal rather with the dark cloud than with the silver lining, although I can see some silver linings and I think the hon. member for Virginia, among others, indicated some of these during the course of his speech this morning. We are at the moment dealing with a post which is probably the most important and most topical to be debated during the discussion of the budget votes we are called upon to deal with. The discussions here come at a time when there is a tense national debate taking place around the country about the question of quality and the extent of education and when an evaluation is taking place of standards among our various population groups. They are also taking place at a time when Coloured, Indian and Black educationists all over the country are crying out for education equal to that of Whites, and more and more people are asking for an educational system which can fall under the control of a single educational authority. I have asked for this before; I appealed for it during the debates last year when we passed the new Act. We on these benches have committed ourselves to this principle through the years. And we have been in very good company. We have been in the company of educationists throughout the country who have asked for equal standards of education, equal conditions of employment and equal control of education to make manifest that there should be no difference in standard on ethnic or colour lines between Black and White education. We have said that until you have that equal control, whether we like it or not, there is going to be the suspicion amongst other race groups that there is a difference in the standard of education which they are receiving.

That is where I disagree with the hon. member for Virginia. The hon. member for Virginia came quite a long way, but then he stopped at a certain point and said that he did not believe that you could have one single control for education because of the differences in background, history and culture of the various population groups. I do not believe that a single control of education need necessarily ignore cultural differences. I think that can be taken into account, and I think it would be taken into account, but I still believe that for the purpose of providing equal education, it has to be seen to be under one Government department. This appeal has never been more universal and more urgent than it is at the present time in South Africa.

I am pleased that while the Government has in the past adopted an arrogant and dogmatic attitude in not even considering a single Department of Education, there has at least now been some movement in this direction. I welcome the statement made by the hon. the Prime Minister a few weeks ago when he indicated that he would see to it that the question of a single control of education was considered. I think this is progress, because the call for this type of education control has come from a wide section of public opinion throughout South Africa, not only from Black, Coloured and Indian educationists, but also from White educationists, from commerce and industry, as well as from a large number of other people in South Africa. The more one looks at the system and the reaction to it, the more one must be convinced that the sooner there is seen to be parity of quality and standard of education, irrespective of race and colour in South Africa, the better it will be. The Act passed by Parliament last year, which we supported, was certainly a great advance because it brought Black education much more into line with White education. It is correct that the select committee which preceded this Act of Parliament showed an encouraging appreciation of the need to bridge the gap, in the standards and the methods, between White and Black education. The infrastructure set up by that Act was also a considerable improvement. But, Sir, as we warned last year, the greatest single basic weakness was that whatever the improvements, the system of separate, compartmentalized education was still being perpetuated. That was the basic weakness in the Act that we passed last year. We warned that this in itself would make the system less acceptable and that this would perpetuate the suspicion felt by Blacks, that differentiation and separation would also mean discrimination and inequality. This is borne out by what is happening around the country today. The Government is sometimes aware of the problem and from time to time there is something of a silver lining. They show that they are aware that Black education is in so many ways the key to the whole question of peaceful Black/White co-existence in South Africa. And yet their reaction leaves so much to be desired. They slavishly adhere to a fragmented educational system and they advance so very timidly towards removing basic discrimination, even in staff and salary conditions. The more one looks at the current problems and the inadequacies of Black education, particularly in the White urban areas of South Africa, the more one realizes that we are paying the price today for the slavish adherence to Government policies, ideoligies and dogma through the years. This is our problem, although it might not be the problem of the Minister who has taken over this portfolio.

Let us look at the history of this matter. The theory since the Verwoerd days in the ’60s was that Black development and Black aspirations had to be directed to the rural areas, away from the so-called White areas. We have already seen one result of this. If one looks at the departmental report, where it deals with the number of secondary schools in the so-called White areas of South Africa, one finds that there is very often a concentration of young Black South Africans in these areas by comparison with the homeland areas. Examination of the report reveals for example that in the whole of the northern Transvaal there are 35 Black secondary schools. As opposed to this, in Gazankulu there are 54. In Lebowa there are 226 and in the southern Transvaal urban area there are only 42 secondary schools. In Johannesburg there are only 49. This disparity in the provision of secondary schools between the White urban areas and the Black states is again the result of Government policy. The same situation obtains in Natal, where there are 33 secondary schools outside kwaZulu. In the whole of the Cape Province there are 37 secondary schools. It is vitally important that the question of facilities in the so-called White urban areas should receive serious attention.

In the few minutes at my disposal I would like to deal with another matter which is of great significance. That is the question of the disparity between salaries paid to Black and White teachers. Although I concede that there has been a narrowing of the gap between salary scales, the difference is still far too great. A comparison of senior scales shows that in the post-level A8 category, on the old scale there was a commencing difference of R3 960 and an end-scale difference of R4 200 between Black and White teachers. In terms of the new scale, this difference has been narrowed to R3 360 and R3 600 respectively. This is a welcome difference, but none the less very small. If one looks at the differences throughout the scales, one finds a narrowing of gaps, but these gaps are closing far too slowly. The fact that Black teachers need to take many more years to reach the maximums of their particular scales accentuates the situation. The same situation applies when one takes the annual salary bonus into account. This makes the gap even wider. There is therefore still today a considerable and invidious gap between salaries paid to White and to Black teachers. If one takes a period of five years, going through the scale I mentioned, the gap can account for a difference of as much as R15 000. This is a matter which in this day and age, if one looks at the educational needs of South Africa, cannot be tolerated. I agree that the Minister has a problem because he has to find the money for this, but I believe that it should be an absolute priority in South Africa that this gap should be narrowed as rapidly as possible and that it should be brought to a situation where it disappears and where there is absolute parity in the salaries paid to Black and White teachers. I believe that this is extremely important at the present time. These are matters which the Minister, the Department and the Government have to attend to when they look around and see what is happening in the field of Black education in South Africa. I am not saying that there have not been improvements and that the new Act has not improved matters. It certainly has, but I believe that we are still far away from the real need of Black education in South Africa at the present time. The Government has to be prepared to cast aside ideological considerations and to look at and listen to the advice which is being given from all sections in South Africa. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Musgrave het hom in ’n sekere mate aangesluit by die agb. lid vir Pinelands. Hy het bekommernisse uitgespreek waarmee ons, soos die agb. lid vir Virginia gesê het, ons vereenselwig. Dit is egter so dat ’n mens darem elke keer verbaas staan oor die mate van gebrek aan dankbaarheid wat ons by daardie agb. lede kry. ’n Mens moet kennis neem van die stappe wat gedoen word om, onder andere, die gapings wat daar bestaan, uit die weg te mim. ’n Mens kry selde van daardie kant van die Raad enige geluid van dankbaarheid. Hulle is gedurig besig om hulle bekommernisse uit te spreek oor die politieke probleme wat onderliggend is aan hierdie sake.

’n Mens deel hul bekommernis oor dit wat op die oomblik gebeur in die onderwys in ons skole. Dit is tog egter so dat ’n mens graag wil hê dat die dankbaarheid wat daar is vir wat gedoen word, uitgelig word. Dit vind ’n mens baie selde aan daardie kant. Ek wil graag die stelling maak dat die Regering tot in hierdie stadium uiters geduldig opgetree het in die hele situasie. Ek wil dit egter ook stel dat ons geduld besig is om op te raak. Daarvan moet sonder twyfel ook kennis geneem word. Ons is baie dankbaar dat daar in die afgelope jare ’n groot mate van welwillendheid by ons eie mense ontstaan het teenoor dit wat gedoen word ook in belang van die Swart mense van ons land. Hierdie soort optrede wat ons in die jongste tyd ervaar—die afbrand van skole, plakkaatswaaiery, aanrandings op skoolterrein—is sonder twyfel egter besig om ook weer daardie welwillendheid wat daar bestaan, ’n ernstige knou toe te dien. Daarteen moet ons ook waak en daarteen moet ons ook waarsku, naamlik dat ons ook geduld het wat geleidelik besig is om op te raak.

Ek wil graag vandag enkele opmerkings maak oor die gedrag van onderwysers en dan ook ’n paar opmerkings oor die gedragskodes van onderwysers wat ons in die jongste jare in die onderwysberoep gevind het. Wanneer ek na die gedrag van onderwysers verwys, verwys ek natuurlik na die gedrag van alle onderwysers, maar omdat ons in hierdie pos die wel en weë van die Swart onderwyser bespreek, wil ek my meer bepaal tot die noodsaaklikheid van die bestaan van gedragskodes vir Swart onderwysers.

Dit was maar eers baie onlangs dat die Blanke onderwyser in Suid-Afrika ’n geskrewe gedragskode daargestel het. Hier in my besit het ek ’n afskrif van die Staatskoerant van 29 September 1978 waarin die Suid-Afrikaanse Onderwysraad se professionele gedragskodes vir Blanke onderwysers gepubliseer is. Dit is ’n werklik indrukwekkende dokument waaruit ons bewus raak van die hoë roeping van die professie, waarin ons die hoë ideale en die strewes van die onderwysberoep sien en waarin ons ook plegtige ondernemings van die onderwysberoep vind. Ek is werklik op die oomblik nie seker of daar reeds ’n soortgelyke geskrewe gedragskode vir die Swart onderwysberoep bestaan nie, maar indien nie, wil ek graag die hoop en die wens uitspreek dat ons ook vordering in daardie rigting sal sien, en dat ook die Swart onderwysberoepsmense stappe sal doen vir die daarstelling van geskrewe gedragskodes vir hulle beroep, want dit is tog tot groot voordeel dat daar sodanige gedragskodes sal wees. Dit is ’n stap wat sonder twyfel dringend aandag sal moet ontvang, want die daarstelling van geskrewe gedragskodes vir onderwysers is ’n langsame proses. Selfs in ’n hoogs ontwikkelde land soos die Verenigde State was daar eintlik in 1924 eers daadwerkhke stappe in daardie rigting en selfs in 1966 het die Amerikaanse onderwyser hom nog ernstig beywer vir die wetlike erkenning van die kodes van hul onderwysberoep.

Professionele gedragskodes is gerig op die bereiking van sekere ideale en die uitvoering van sekere praktyke wat hul ontstaan vind in ’n bepaalde beroep se professionele voorregte en verantwoordelikhede. In die regsberoep en in die mediese beroep in SuidAfrika is die etiese kodes reeds jare lank riglyne vir professionele gedrag vir die lede van daardie beroepe. Daarmee is besliste standaarde daargestel waaraan lede van daardie beroepe moet voldoen en so sorg daardie beroepe dat hulle hul eie huis in orde hou. Doen hulle dit nie, dan weet hulle dat die kans baie goed is dat hulle hul professionele status kan inboet.

Ek dink dit is in hierdie dae veral besonder belangrik dat die onderwysberoep, Blank en Swart, weer ’n keer noukeurig moet let op hul beroep se gedragskodes of gebrek daaraan. As ons so terugkyk na veral die woelinge rondom onderwyssalarisse en na boikotte, na betogings en na plakkaatswaaiery, dan dink ek dat dit ook veral goed sal wees as onderwysers sal dink aan die goue reël en aan die goue gedragskode wat in alle onderwysberoepe geld, naamlik dat karakteropvoeding deel van elke onderwyser se opvoedingstaak is en dat leerlinge onder hulle sorg verantwoordelike burgers van ’n demokratiese land moet word. Dit is nodig dat elke onderwyser sy deel bydra om die waardigheid en die openbare aansien van sy beroep te verseker deur navolgenswaardige voorbeelde van persoonlike optrede en gedrag. Soos dit in die geval van die Blanke onderwyser nodig was dat die credo van sy gedragskode aangevul moes word deur bepalings wat in die Onderwyswet ingeskryf is, so het dit ook gebeur dat in die Onderwyswet vir Swartes wat ons verlede jaar gepasseer het, daar ’n hele reeks voorskrifte in die Wet vasgelê is wat die gedrag of die wangedrag van onderwysers, die moets en die moenies, voorgeskryf het. Hier verwys ek veral na die bepalinge van artikel 22 van die Onderwyswet en al die subartikels daarin waarin heelwat gedragskodes omskryf en vasgeskryf is. Soos dit reeds vanjaar geblyk het, sal daar baie van hierdie gedragskodes van tyd tot tyd aangepas en verander moet word. Om die waarheid te sê moet gedragskodes gereeld hersien word, want hulle word verouderd. Dit sal ook so wees ten opsigte van gedragskodes vir die Swart onderwysman. Daardie gedragkodes en reëls wat voorgeskryf word, sal van tyd tot tyd aangepas en verander moet word. Dr. J. L. van der Walt het in ’n baie interessante boekie, Die Etiek van die Onderwys, juis verwys na die gereelde en reëlmatige verandering van gedragskodes wat noodsaaklik is en hy het op luimige wyse verwys na gedragskodes wat in 1872 van toepassing was by die onderwysers van Boston. In sy boek het hy onder meer heelwat van die reëls uitgelig vir en in verband met die noodsaaklikheid van die veranderinge wat daar gebring moet word. [Tyd verstreke.]

Ek wil die agb. lid vir Marico graag gelukwens met ’n baie goeie toespraak. Ek dink dit was tyd dat hierdie sake ook onder die aandag van hierdie Raad gebring word. Ek het ook met belangstelling geluister na die toespraak van die agb. lid vir Musgrave, maar ek wil vir hom sê dat statistieke toon dat Suid-Afrika se Swart leerlinge nie so sleg daaraan toe is soos wat sommige mense wil beweer nie. Wat baie duidelik uit die syfers blyk, is dat dit nog jare van harde werk en noukeurige beplanning gaan kos voordat aan gelyke onderwys vir almal in Suid-Afrika gedink sal word. Ek wil ook vir u sê hoekom. Dit is ook die probleem waama die agb. lid verwys het. Wat is die werklike probleem? Die geweldige toename in die getalle van Swart leerlinge het in hul onderwyssituasie ’n bose kringloop begin wat moeilik gebreek sal kan word. Meer as die helfte van die leerlinge vorder nie verder as St. 6 nie met die gevolg dat min leerlinge matrikulasievrystelling vir universiteit of onderwyserskollege verwerf. Dit veroorsaak ’n tekort aan onderwysers en dit lei tot die ontwrigting van té groot klasse en onderrig deur onderwysers wat nie ten volle vir hul taak opgelei is nie. Om dié getalle in perspektief te sien, moet die persentasietoename in die getal leerlinge met die persentasietoename in die bevolking vergelyk word. Die Swart bevolking in SuidAfrika—en nou noem ek vir u die syfers wat die onafhanklike Swart state insluit—het vanaf 1955 tot 1979 kumulatief met ongeveer 80% toegeneem terwyl die getal leerlinge kumulatief met 350% toegeneem het. Desondanks was daar groot vordering in al die onderwysafdelings en in die algehele geletterdheid van die Swart bevolking, soos ek weldra aan u sal aantoon. Deur die Wet op Onderwys en Opleiding, 1979, wat op 1 Januarie 1980 in werking getree het, is wetgewing in lyn gebring met ooreenstemmende wetgewing van ander onderwysdepartemente. Die direkte gevolg hiervan is dat die departement nou sy funksie sonder enige beletsel kan volvoer. Dit het dan ook die raamwerk tot stand gebring waarbinne die departement die algehele ontwikkeling van die onderwys sinvol kan beplan en uitbou om in al die onderwysbehoeftes te kan voorsien. As ’n gevolg van die betreklike kalmte wat die departement die afgelope jaar beleef het, en die agb. lid vir Pinelands het daarna verwys, is daar nie slegs daarin geslaag om bestaande programme uit te bou nie, maar is aansienlike vordering ook met nuwe programme gemaak. Dit is ook verblydend dat die Swart skoliere tot verlede week nie op ’n groot skaal meegedoen het aan hierdie boikotte nie. Ek glo ook dat die meerderheid van die Swart leerlinge nou besef dat deur hul besluit om nie aan boikotte deel te neem nie, hulle meehelp om die departement in staat te stel om hierdie belangrike funksie te volvoer, eerstens, in belang van hulself en, tweedens, in belang van die Swart volkere. In dié verband wil ek net ’n regstelling maak na aanleiding van dit wat die agb. lid vir Pinelands gesê het. Indien hy die koerante sou lees, sal hy sien dat die oproer in Bloemfontein oorspronklik eintlik niks te doen gehad het met die skole nie. In werklikheid is ’n dienspligtige aangerand. By gebrek aan tyd kan ek ongelukkig nie die berig wat in vanoggend se Die Burger verskyn het, voorlees nie, maar daarin sal die agb. lid opmerk dat Swart mense gehelp het om daardie dienspligtige verwyder sodat hy die nodige behandeling kon ontvang. Ek wou net graag daardie regstelling maak na aanleiding van dit wat die agb. lid vir Pinelands probeer insinueer het.

Aan die hand van Begrotingspos No. 29, wil ek verwys na die groot toename in die bewilliging van fondse. Ek wil ’n paar syfers met betrekking tot die boekjare 1979-’80 en 1980-’81 noem. Toekennings aan primêre onderwys het van R84,75 miljoen tot R107 miljoen vermeerder, wat ’n vermeerdering van 26,3% verteenwoordig; aan sekondêre onderwys van R26,75 miljoen tot R41,25 miljoen, wat ’n vermeerdering van 54% verteenwoordig; aan tersiêre onderwys van R39 miljoen tot R48,5 miljoen, wat ’n vermeerdering van 24% verteenwoordig; aan onderwysersopleiding van R6,75 miljoen tot R8 miljoen, wat ’n vermeerdering van 20% verteenwoordig; en aan onderwys vir volwassenes, wat baie belangrik is en waarheen ek hopelik later sal terugkeer, van R1,5 miljoen tot R4 miljoen, wat nie minder nie as ’n toename van 180% verteenwoordig. Die totale toekennings het dus vermeerder van R182 miljoen tot R240,25 miljoen, wat ’n toename van 32,2% verteenwoordig. As ons die afgelope twee jaar in oënskou neem, vind ons dat hierdie bewilligings toegeneem het met onderskeidelik 26,3% en 32,2%, wat werklik ’n groot prestasie vir hierdie departement is. Verlede jaar is byvoorbeeld meer as R6 miljoen bestee aan die voorsiening van lees- en handboeke. Ek wil dan ook die departement gelukwens met een van die beste jaarverslae wat vanjaar die lig gesien het. Hierdie jaarverslag bevat ’n magdom gegewens en ek wil aan die hand daarvan enkele van hierdie vorderings uitlig. Na raming was daar vanjaar 4½ miljoen Swart leerlinge op skool. Die getal primêre leerlinge het vanaf 1955 tot 1979 met 296% toegeneem. In dieselfde tydperk het sekondêre leerlinge met 1 780% toegeneem. Dan sê sommige agb. lede nog dat die vordering nie vinnig genoeg is nie en dat ons nog meer moet doen.

Maar julle aanvaar dit.

Die agb. lid sê egter nie dankie nie. [Tussenwerpsels.] Die vermeerdering in die tydperk 1978 tot 1979 was ook baie goed bereken.

It should have been done years ago.

Toekennings aan laer primêre onderwys het met 5% toegeneem, toekennings aan hoër primêre onderwys met 9,7%, en toekennings aan junior sekondêre onderwys met 12,3%. Toekennings aan senior sekondêre onderwys het, in vergelyking met die vorige jaar, toegeneem met 93,2%. Watter ander departement kan hierdie vordering binne een jaar toon? Die groei in studentinskrywings aan universiteite, handhaaf steeds ’n hoë persentasie, soos uit die volgende gegewens vir 1979 blyk: by die Universiteit van Fort Hare was daar ’n toename van 2 585 studente, wat ’n toename van 40% in vergelyking met die vorige jaar verteenwoordig; die Universiteit van die Noorde was daar ’n toename van 2 174, wat ’n toename van 48% verteenwoordig, by die Universiteit van Zoeloeland was daar ’n toename van 1 405, wat ’n toename van 9% verteenwoordig; en by Medunsa was daar ’n toename van 200 studente, wat ’n toename van 21% verteenwoordig. Die totale aantal studente aan universiteite het verlede jaar 16 269 beloop, waarvan 6 364 studente aan hierdie vier universiteite wat ek genoem het, studeer, 9 026 aan die Universiteit van Suid-Afrika, 242 by die Fakulteit Geneeskunde aan die Universiteit van Natal, en 637 aan ander universiteite. ’n Verdere verblydende teken wat vir my belangrik is, is die groot getal onderwysers wat met die hulp van sentrums vir onderwys vir volwassenes besig is om hul akademiese kwalifikasies te verbeter. Hierin lê ons werklike en wesenlike probleem. Die getal voltydse studente het met 39% vermeerder tot 23 240, terwyl die private kandidate met dieselfde persentasie toegeneem het tot 98 000. Die onderrig aan ander volwassenes wat hul kwalifikasies wou verbeter, het daartoe gelei dat klasse op alle skoolvlakke gereël moes word. Die inskrywings vir hierdie deel van die program is baie interessant en ek wil dit graag noem. Die geletterdheidskursus het gegroei tot 7 040, wat ’n toename van 74% teenoor die vorige jaar verteenwoordig. Die aantal leerlinge in Sub A tot St. 2 het gegroei tot 3 825, wat ’n toename van 67% verteenwoordig, die aantal leerlinge in Sts. 3 en 4 tot 3 867, wat ’n toename van 75% verteenwoordig, en die aantal leerlinge in St. 5 tot 6 256. Die agb. lid vir Pinelands het ook na hierdie syfer verwys, maar hy het nagelaat om te noem dat dit ’n persentasietoename van 62% teenoor die vorige jaar verteenwoordig. Die aantal leerlinge in St. 8 het tot 14 785 toegeneem, wat ’n toename van 56% verteenwoordig, terwyl die aantal leerlinge in St. 10 tot 9 211 vermeerder het, wat ’n toename van 70% verteenwoordig. Die totale aantal leerlinge het dus tot 45 000 vermeerder, wat ’n gemiddelde toename van 67% teenoor die vorige jaar verteenwoordig. [Tyd verstreke.]

Mr. Chairman, I should like to thank the hon. members for Pinelands and Durban Central and other hon. members for welcoming me to this portfolio. I hope the position will be the same next year. I was surprised by the speech of the hon. member for Pinelands and I hope it will also be the case with the speech of the hon. member for Houghton.

Oh yes!

So. I do not think that it will be the case, although I sincerely hope so. [Interjection.] The hon. member for Pinelands emphasized that the Opposition was against violence and boycotts. I appreciate it and welcome it. I hope that in this respect there will be no differences in the future.

The hon. member for Pinelands also mentioned that there has been tremendous progress during the past few years, and I also appreciate that. The hon. member for Smithfield mentioned some figures to prove this. However, one should like to apply a single index to actually measure the progress. In his book, Education in South Africa, Prof. Malherbe says—and I quote—

If one wants to measure the progress in secondary education, this is the best index. It is of course not a total index, but it can give one an indication. The position in South Africa is that in 1955, when the department took over this function, there were only 35 000 Black pupils in secondary schools. In 1979 the figure was 650 000, which represents an increase of 1 700%. That is a tremendous achievement. There were more Blacks in Std. 8 last year than the total number of Whites at school in Natal. From 1967 to 1977 the number of Black pupils in secondary schools increased by 537%, i.e. 53,7% per annum. That is the increase in secondary enrolment. Therefore, if this is the best index that we can apply, and with a progress of 53% per annum, we can say that this department is doing very well.

The hon. member raised a number of questions. The first one was in connection with the regulations. The position is that we are busy with the rewriting of all the regulations, for example the conditions of service of teachers, which at the moment is in the printing stage. We are rewriting all the regulations. As far as the Retief Report is concerned, I can tell the hon. member that probably the last meeting of this Commission will be held on the second Saturday in June. We hope that we will receive the report soon thereafter. As far as the question of the Std. 5 credits is concerned, I want to say that the credits already accumulated will remain. That is one of the aspects that we discussed.

Is that a change?

Yes, that is a change. The credits that have already been acquired will remain. It is only in the case of the new candidates that the minimum number of credits must be obtained at one sitting. As far as the supplementary examinations are concerned, the position is that the Joint Matriculation Board decided unanimously that the supplementary examination be done away with for all departments and all candidates.

All?

Yes, all.

No Whites?

No Whites. The supplementary examination will be substituted by a re-examination for full-time candidates only. That is the position for all departments. The supplementary examination has been substituted by a re-examination only for full-time candidates. That is the case for all departments.

That is tough.

That is very bad.

I will explain the reasons for this step later.

These are people who are trying their best to obtain an education.

I will explain this later. It applies to all departments and all candidates.

Mnr. die Voorsitter, wat betref die eksamens, het die agb. lid ook die feit genoem dat die privaatkandidate voortaan in Juniemaand gaan skryf en dat die voltydse kandidate in Novembermaand gaan skryf. Daar is die nadeel aan verbonde waarvan ons ten volle bewus is en waaroor ons jammer is dat een groep kandidate nou ses maande later eksamen gaan skryf, naamlik die privaatkandidate wat aan die einde van vanjaar sou geskryf het. Hulle gaan nou volgende jaar skryf. Daar is egter nie ’n tweejaar-vertraging wat betref hulle toelating tot universiteit nie; dit is hoogstens een jaar.

Maar dit is in die middel van die jaar.

Dit is in die middel van die jaar, met ander woorde, as ’n kandidaat nou kon geskryf het en sou geslaag het, kon hy volgende jaar by ’n universiteit ingeskryf het. Nou gaan hy egter volgende Junie skryf en dan sal hy die jaar daarna by die universiteit kan inskryf. Daar is dus nie ’n vertraging van twee jaar nie, dit kan hoogstens een jaar wees. Nou wil ek daarop wys dat die privaatkandidate mense is wat werk. Hulle skryf nie ses vakke op ’n slag nie. Dit is manne wat een of twee vakke op ’n slag skryf. Dit is ’n klein persentasie van hierdie mense wat soveel krediete met ’n spesifieke eksamen verwerf dat hulle ’n sertifikaat kan kry. Met ander woorde, dit is werklik ’n baie klein persentasie mense vir wie ongerief veroorsaak word. Afgesien daarvan, is so ’n privaatkandidaat in diens en ses maande later kan hy universiteit toe gaan. Daar is ook ontsaglik baie voordele verbonde aan die skeiding van hierdie twee eksamens. Tydens die afgelope eksamen was daar 604 000 kandidate vir die St. 5-, St. 8- en St. 10-eksamens. As al die kandidate weer vanjaar in November skryf, sal daar saam met die nuwe kandidate in die omgewing van 680 000 kandidate wees. Dit is meer as die totale inskrywing van enige ander onderwysdepartement. Nie een van hulle het in totaal soveel kinders as wat ons kandidate vir hierdie drie eksamens het nie.

Werksaamhede opgeskort om 12h45 en hervat om 14h15.

Middagsitting

Mnr. die Voorsitter, toe die komitee verdaag het, was ek besig met die kwessie van eksamens. Ek het gesê dat ons aan die einde van verlede jaar 604 000 kandidate in totaal gehad het vir die drie eksamens, insluitende die private en eksterne kandidate. Ons verwag dat hierdie syfer vanjaar 680 000 sal wees en dat dit vorentoe fenomenaal sal groei. Dit veroorsaak sekere probleme. In die eerste plek het ’n mens akkommodasie nodig vir die kandidate wanneer hulle eksamen skryf. Ons het verlede jaar gevind dat by party plekke soos Katlehong slegs die private kandidate wat by daardie sentrum kom aanmeld het om eksamen te skryf meer was as wat die totale inskrywing van daardie skool was.

Die tweede probleem wat ontstaan, is nie net die kwessie van die verspreiding van vraestelle nie, maar ook die afneem van die eksamen en die nasien van die vraestelle. Net vir St. 8 en St. 10 alleen het ons 3 200 sub-eksaminatore nodig. Dan is daar ook nog die probleem van nasiensentrums en akkommodasie. ’n Mens kan nie 3 200 mense skieiik selfs by ’n groot sentrum soos Kaapstad byeenbring en verwag dat daar akkommodasie vir aimal sal wees nie.

Om hierdie probleem die hoof te bied, het ons besluit om die twee eksamens te skei, t.w. die eksamen vir private kandidate en dié vir voltydse kandidate. Hieraan is baie voordele verbonde. Die nadeel is dat party mense ses maande later eksamens sal skryf, maar dit is slegs ’n klein groepie mense wat daardeur geraak sal word. Hulle is in elk geval meesal mense wat werk. Die voordeel daaraan verbonde is dat omdat die voltydse kandidate hulle eksamen in Novembermaand skryf, die resultaat baie vroeër beskikbaar gestel kan word. Daardie mense kan dan besluit oor hulle toekoms omdat die resultate betyds beskikbaar is. Hulle kan dan nog inskryf vir ’n universiteit of ’n kollege of hulle kan aansoek doen om ’n betrekking. Almal stem saam dat hoe vroeër die resultate beskikbaar is, hoe beter. ’n Verdere voordeel is dat skole nou twee maal as ’n eksamensentrum gebruik kan word. Hulle kan teen die helfte van die jaar gebruik word en weer teen die einde van die jaar. Die private kandidate skryf in die helfte van die jaar en die voltydse kandidate uit die aard van die saak aan die einde van die jaar. Dieselfde geriewe kan dus twee keer gebruik word.

Baie onderwysers bekwaam hulle verder en skryf ook eksamens. As onderwysers nie saam met sy leerlinge eksamen skryf nie, is dit goed vir sy status. As hy saam met die leerlinge moet skryf, vat hy eksamenverlof. Dit gebeur in die paar weke voordat die kinders eksamen moet skryf, wat die leerlinge benadeel omdat die onderwysers nie beskikbaar is om hulle te help met hulle afronding en voorbereiding vir die eksamen nie. As die onderwyser egter Juniemaand eksamen skryf, skryf hy nie saam met die leerlinge nie en kan hy teen die einde van die jaar die kinders help om hulle finale afronding baie beter te doen. Dit beteken dus dat ons op ’n kritieke tydstip drie weke wen waartydens onderwysers hulle leerlinge kan help met hulle voorbereiding vir die eksamen. ’n Verdere voordeel is dat as die voltydse kandidaat nie in November sy eksamen slaag nie, hy die daaropvolgende Junie weer eksamen kan skryf. Daardie eksamen is gebaseer op dieselfde leerplan en voorgeskrewe werk. Leerlinge kry dus binne ses maande nadat hulle nie ’n eksamen geslaag het nie, die geleentheid om weer die eksamen af te lê. Ervare eksaminatore kan ook nou twee maal gebruik word, want as eksaminatore net een maal per jaar gebruik word wanneer al die kandidate gelyktydig eksamen skryf, beteken dit dat onervare eksaminatore noodwendig ook gebruik moet word wat sekere probleme veroorsaak. Akkommodasie kan natuurlik dan ook twee maal gebruik word.

Nadat daar dus deeglik oor hierdie aangeleentheid besin is, ook deur die advieskomitee en die onderwysraad, is daar besluit om die twee eksamens te skei omdat die nadele baie minder as die voordele is. Agb. lede het melding gemaak van die feit dat daar nie net vordering gemaak word nie, maar dat die begroting, wat in werklikheid ’n belangrike maatstaf is om die waarde te bepaal wat aan onderwys geheg word, ’n belangrike storie vertel. Dié storie is dat die totale begroting van die land van verlede jaar af tot vanjaar met omtrent 13,6% vermeerder het, terwyl die begroting van onderwys en opleiding met meer as 38% vermeerder het. Dit word verteenwoordig deur die R240 miljoen wat op die begroting staan; die Minister het reeds aangekondig dat op die supplementêre begroting ’n bedrag van R4 miljoen gaan verskyn; daar is ook R800 000 wat in Gemeenskapsbou se begroting bevries is, wat hiernatoe kom; en dan is ’n bedrag van R4,2 miljoen goedgekeur wat op die Addisionele Begroting sal verskyn. Dan is daar ook nog geld op die Departement van Openbare Werke se begroting vir onderwys en opleiding, wat die werklike totale bedrag wat aan Swart onderwys gespandeer gaan word op R252 miljoen te staan bring. Dit is baie, baie goeie vordering en toon net watter hoë prioriteit hierdie aangeleentheid geniet.

Die agb. lid vir Virginia het na die Eerste Minister se verklaring verwys toe laasgenoemde die rasionalisasie van die staatsdiens aangekondig het. Die Eerste Minister het by daardie aangeleentheid in dieselfde verklaring gesê dat aandag gegee is aan die graad van outonomie en die mate van self-standigheid van Swart onderwys en van hierdie departement. Sedertdien het ons geweldige sterk vertoë ontvang vanuit opvoedkundige oorde wat met Swart onderwys gemoeid is vir die behoud van hierdie departement. As gevolg daarvan het die aangeleentheid die Eerste Minister se persoonlike aandag ontvang en word dit tans ondersoek. Ek weet dat die Eerste Minister van plan is om binnekort self ’n aankondiging in hierdie verband te doen.

Agb. lede aan die oorkant het die standpunt ingeneem dat die oorname van Swart onderwys deur hierdie departement ’n terugwaartse stap sou wees, maar ek kan nie daarmee saamstem nie. Wat was die posisie voor 1954, voor hierdie departement tot stand gekom het en voor Swart onderwys deur die Sentrale Regering oorgeneem is? Dit het toe onder die provinsies geressorteer, en agb. lede pleit nou dat ons weer na so ’n stelsel moet terugkeer. Dit het ook onder die kerke geressorteer. Toe hierdie departement destyds onderwys oorgeneem het, was daar slegs 1 miljoen leerlinge in die skole, d.w.s. 9,7% van die totale bevolking. Dit wys dat onderwys slegs vir die bevoorregtes beskikbaar was, net vir die elite. Die groot massas het nie onderwys gehad nie en die mense wat vandag bo 40 jaar oud is en ongeletterd is, dateer vanaf daardie tydperk, en dit bewys dat dit nie gewerk het nie.

Ek dink daar is ’n ander wanopvatting. Vandag is dit nie meer net 1 miljoen leerlinge nie, maar 4,6 miljoen en dit beteken dat 21,4% van die Swart bevolking op skool is. Dit is ’n ontsaglike vermeerdering en is as gevolg van hierdie oorname. Dit is nie ’n terugwaartse stap nie; dit is progressiewe ontwikkeling voorwaarts. Daar bestaan ook die wanopvatting dat die provinsies onderwys regstreeks beheer het, en dit is nie so nie. Die provinsies het hulle onderwysdepartemente gehad, en binne daardie departemente het hulle afsonderlike afdelings gehad wat met Swart onderwys gehandel het, en almal sal die name onthou van die mense wat daardie tyd in Swart onderwys bekend was. Nie net het hulle afsonderlike afdelings gehad wat nie eens in dieselfde gebou gehuisves was nie, maar hulle het afsonderlike leerplanne gehad. Hulle het afsonderlike handleidings gehad vir die onderwysers, wat bekend was as sillabusse vir Naturelle-onderwys. Hulle het afsonderlike kursusse vir onderwysers gehad. Dit was nie dieselfde as die van die Blanke onderwysers nie. Die sertifikate het verskil. Mens kan vandag nog van daardie sertifikate te sien kry. ’n Persoon het ’n gekwalifiseerde onderwyser geword met ’n Std. 6-sertifikaat en twee jaar onderwysersopleiding.

Die byna 5 000 onderwysers wat ons vandag nog het, onderwysers wat slegs St. 6 en drie jaar opleiding het, dateer nog uit daardie tyd. Hulle het ’n afsonderlike inspektoraat gehad. Verder was daar baie groter verdeelde beheer in die sin dat elke kerk het self direkte beheer gehad oor die skole wat hy bedryf het. ’n Mens het die situasie gekry dat in ’n klein woongebied met 200 huisgesinne daar drie of vier instansies was wat vir die onderwys verantwoordelik was—drie kerke en miskien nog die provinsie ook. Met ander woorde, daar was ontsaglike verwarring en ontsaglike verdeelde beheer. Die feit is net dat sedert hierdie departement oorgeneem het, daar fenomenale vordering gekom het as gevolg van die feit dat jy sentrale beheer gehad het.

Dit bring my by die kwessie van waar hoort die onderwys van verskillende mense? Dit is vir my ’n baie belangrike aspek. Ons het gesien dat daar ’n rewolusie in Iran was en daar was ook iets anders voor dit. Daar was ’n geweldige ontwikkelingsprogram. Die Shah het ’n 25-jaarplan gehad waarvolgens hy Iran met sy 60 miljoen mense een van die groot moondhede van die wêreld wou maak. Daardie ontwikkelingsplan van hom het in ’n groot mate rondom die onderwys gesentreer. Hy het geweldige onderwysprogramme geloods. Hy het satelliete in die lug geplaas; hy het die beste opvoedkundiges van die VSA gekry wat die programme oor televisie moes uitsaai sodat onderwys feitlik by elke persoon gebring is. Sodoende het die Shah die ongeletterdheid dramaties afgebring in ’n kort tydjie. Ten spyte daarvan het die rewolusie gekom. [Tussenwerpsels.] As ons werklik ’n oplossing vir Suid-Afrika se toekoms wil vind, dan moet ons nie net na een feit kyk nie, maar na al die feite. Die agb. lid moet nie dink dat hierdie kant nie die beste onderwys vir die Swart mense daar wil stel nie. Inteendeel, ons wil aan hulle die beste onderwys gee. Ons Afrikaners wat hier sit, ken daardie ding baie goed. Ons het ook die onderwys gesien as ’n manier om te ontwikkel en vorentoe te gaan. Ons besef die aspirasies wat in die Swart mense se harte is. Ons kan self ’n groot rol speel, maar in die finale instansie, is dit die mense self wat vir daardie ontwikkeling verantwoordelik moet wees. Ons is bereid om die mees gunstige klimaat te skep waarin daardie ontwikkeling kan plaasvind. Die bedrae wat begroot word en die vordering wat gemaak is, bewys mos die gesindheid van die departement, tesame met die feit dat ons sê dat dit ons oogmerk is, nl. om by ’n situasie uit te kom waar die onderwys heeltemal gelykwaardig sal wees. Dit is waarna ons mik.

Aan die Universiteit van DurbanWestville is daar ’n professor, Nardi; hy is hoof van die Departement van Islamitiese Studies. Ten opsigte van die rewolusie in Iran sê hy die volgende—

Die verwestering! Daarom is dit dat ’n godsdienstige leier die rewolusie gelei het en ’n oorwinning behaal het. Dit was omdat die verwestering die sekuriteitsgevoel van die volk ondermyn het. Die ander ding wat daardie sekuriteitsgevoel gee is die godsdiens. Daarom het daardie godsdienstige leier die oorwinning behaal want hy kon daardie sekuriteitsgevoel aan die volk gee. Daarom was hulle bereid om hom te volg. Dit is belangrik.

Ons het nou ’n soortgelyke situasie in SuidAfrika. Ons het die situasie dat daar twee skole van denke is. Die een groep mense sê daar moet geïntegreerde onderwys wees en die ander groep mense sê die onderwys en die kultuur moet in wisselwerking met mekaar staan. Die groep wat voorstanders van geïntegreerde onderwys is, is gewoonlik mense met politieke oogmerke, alhoewel opvoedkundiges dit ook sê. Maar diegene wat sê onderwys en kultuur hou verband met mekaar, is hoofsaaklik opvoedkundiges.

Ook die Regering. [Tussenwerpsels.]

Ek sal by daardie punt kom. Die Regering se uitgangspunt is dat goeie regering op werklike en ware feite gebaseer is, en in daardie sin stem dit ooreen met ons beleid. Laat ons egter eers bepaal wat die beste vir die onderwys is en dan besluit om ons beleid daarna te bepaal. Laat ons die saak eers uit ’n suiwer onderwysoogpunt beskou. Ek persoonlik meen dat ons moet probeer om politiek uit hierdie kwessie te hou. Laat ons dit suiwer op sy meriete behandel in ’n poging om ’n antwoord te kry. Opvoedkundiges sê dat om die beste onderwys te verskaf, dit nodig is dat daar ’n wisselwerking tussen kultuur en onderwys moet wees, want die een voed die ander. Om die meeste ontwikkeling in ’n gemeenskap te bewerkstellig, is dit noodsaaklik dat so ’n wisselwerking moet plaasvind. En ’n mens kan dit tog begryp, Meneer, want as daar nie ’n wisselwerking tussen onderwys en kultuur is nie, kan die gemeenskap tog nie op kulturele, ekonomiese of op enige ander vlak ontwikkel nie. Ook kan die onderwys nie ontwikkel nie want wat ook al in ’n gemeenskap plaasvind moet die onderwys stimuleer en aan die ander kant moet onderwys die ontwikkeling van die gemeenskap stimuleer.

Ek is nie van plan om al die deskundiges aan te haal nie, maar onder meer is daar professore wat reeds verskeie boeke geskryf het wat sê daar is nie een moderne onderwysstelsel in Afrika wat uit Swart Afrika self ontwikkel het nie, maar dat dit hoofsaaklik Suid-Afrikaanse, Britse, Franse en Portugese onderwysstelsels is wat toegepas word. Dit is, met ander woorde, vreemde onderwysstelsels.Intussen streef ons in SuidAfrika na dieselfde standaard vir alle bevolkingsgroepe. Ons weet daar is ’n agterstand wat geboue en kwalifikasies van onderwysers betref ten opsigte van Swart onderwys, maar ons is ook oortuig dat ons daardie agterstand sal kan uitwis. Die standaard van onderwys sal egter nie dieselfde wees voordat die Swart kind nie in dieselfde posisie as die Blanke kind is nie, naamlik dat sy onderwys ook deur sy kultuur gevoed word. Eers dan sal ons dieselfde standaard bereik, en om hierdie rede mik ons daarna. As dit nie ons mikpunt is nie, moet ons aanvaar dat ons nie aan die Swart kind dieselfde standaard van onderwys gun nie.

Sommige professore beweer dat Swart onderwys in Suid-Afrika in ’n oorgangstadium is, en dat die gaping tussen onderwys en kultuur kleiner word. As daardie gaping eers uitgewis is, so sê hulle, is die beste klimaat en omstandigheid geskep vir prima onderwys. Dit is as gevolg van die feit dat die kersteningsproses, aan die een kant, ’n invloed op die kultuur het, terwyl die onderwys aan die ander kant deur die mense self omgebuig word om die gaping tussen onderwys en kultuur uit te wis.

As ons dus sê dat dit ons beleid is dat elke volk sy onderwys in sy eie kultuur moet kry, doen ons dit in ’n poging om die onderskeie volke op ’n gelyke basis met mekaar te plaas, en dit kan ons bereik deur volksonderwys en deur dit hoofsaaklik in die betrokke mense se hande te plaas en hulle dan te steun en by te staan.

Toe hierdie departement in 1955 in die lewe geroep is, was hy verantwoordelik vir 100% van die Swart onderwys in SuidAfrika. Gedurende die afgelope 25 jaar het tien departemente uit hierdie departement ontwikkel en hierdie departemente is vandag gemoeid met hul eie mense se onderwys. Dit is dus juis daar waar die oorgangstadium plaasvind, en daarom werk ons ten nouste saam met hierdie tien departemente. Hulle dien in ons vakkomitees en in die Onderwysadviesraad en hulle gee advies en leiding oor hoe onderwys bestuur moet word. Ek wil egter aansluit by wat die agb. lid vir Virginia gesê het toe hy professor Zeke Mphahlele aangehaal het. Dit het betrekking op die ondersoek wat nou ingestel word. Weet u, Meneer, wat professor Mphahlele verder gesê het? Hy het gesê—

Hy sê voorts—

Dit is ’n Swart professor wat weet waarvan hy praat.

[Onhoorbaar.]

Yes, but he wants his own institution. He does not want to go to the University of the Witwatersrand or to the RAU. He wants his own institution.

Do you agree with that?

That is the point. The Vice-Chancellor of the University of Ibadan said the following—

Dit is wat die universiteite betref. Maar wat skole betref, wil ek die volgende aanhaal—

Meneer, Unesco het soortgelyke uitsprake gelewer, en ek haal die “Conference of Ministers of Education of African Members” aan—dit was op 27 Januarie 1976—

Dit is wat Afrikastate se Ministers van Onderwys sê, mense wat ek glo die saak uit die oogpunt van die onderwys alleen beskou en dit uit daardie oogpunt benader. So gaan hulle voort en maak aanbevelings. Ek wil dus ten opsigte van hierdie saak vir agb. lede sê dat dit die oogmerk is van die Regering om die beste onderwys beskikbaar te stel. Ons is oortuig daarvan en het nie die minste twyfel daaroor nie, dat dit alleen bereik kan word as die verskillende volke op gelyke voet geplaas word. Met ander woorde, elkeen moet sy onderwys in sy eie kultuur ontvang. As daardie wisselwerking wat tussen die twee bestaan, weggeneem word, dan word die een op ’n swakker basis as die ander geplaas. Dit kom net op een ding neer en dit sal lei tot kulturele imperialisme. Dit is presies waartoe dit gaan lei.

Die Progs. minag die Swart man. [Tussenwerpsels.]

Dit is die uitwerking daarvan. Dit kan geen ander uitwerking hê nie. Dit kan slegs die uitwerking hê dat dit kulturele imperialisme gaan bevorder ten koste van die mense aan wie die onderwys verskaf word.

Orde!

Die agb. lid vra of hy ’n vraag kan stel.

Mr. Chairman, may I ask the hon. the Minister whether he feels it is consistent to describe this as cultural imperialism if in the English and the Afrikaans communities in South Africa there is one department without any threat to their separate identities.

We have four departments in South Africa. In the Natal Provincial Administration the majority consists of English-speaking people. That is one of the reasons why it was decided in 1910 to form four departments of education and why it was decided that we should be a Union and not something else.

Any Afrikaansspeaking person in Natal …

Meneer, die onderwys was een van die dinge wat in 1910 die deurslag gegee het dat die Grondwet is wat dit is om die grootste mate van outonomie te verkry. Om hierdie rede het ons verskillende universiteite; ons het Engelssprekende universiteite en Afrikaanssprekende universiteite. Ons het Engelssprekende skole en Afrikaanssprekende skole. Meneer, ons het een Departement van Nasionale Opvoeding maar ons het vyf provinsiale onderwysdepartemente. Ons sal nooit weer die stadium bereik waar ons een departement van onderwys in Suid-Afrika kan hê nie; by daardie punt van die geskiedenis is ons verby omdat daar 10 Swart State aan die ontwikkel is wat reeds hulle eie departemente van onderwys het wat self reeds onafhanklik geword het. Ons kan daarvan vergeet om ooit weer daardie punt te bereik. Buitendien, as ’n mens al hierdie verskillende departemente by mekaar gooi, hoe gaan dit geadministreer word? Daarom is ons uitgangspunt dat groter mag in die mense se hande geplaas moet word sodat hulle self hul onderwyssake kan reël. Dit kan tog op die beste en effektiefste manier gedoen word.

Mnr. die Voorsitter, agb. lede het ook oor die kwessie van tegniese onderwys gepraat. Die agb. lid vir Port Natal het sy kommer uitgespreek dat daar nie met tegniese onderwys gevorder word soos daar graag sou wou gevorder word nie. In die eerste plek wil ek net sê dat as die jaarverslag bestudeer word, daar een probleem is wat duidelik na vore tree. Ek wil met agb. lede saamstem en die Sekretaris en die Departement van harte geluk wens met die jaarverslag wat ’n puik stuk werk is. Ek meen baie studente in SuidAfrika wat in die opvoedkunde studeer maak seer sekerlik van hierdie jaarverslae gebruik wanneer hulle verhandelings en tesisse skryf. ’n Mens merk wanneer jy hierdie werke lees hoe baie van hierdie jaarverslae van die departement gebruik gemaak word. Dit is ’n absolute pluimpie vir die departement. Maar meneer, namate State onafhanklik word, word hulle gegewens uit die departement se jaarverslae verwyder en die feit is dat die syfers wat deur die agb. lid genoem is, die syfers van die State wat onafhanklik geword het, uitsluit. Ek wil vir die agb. lid dadelik sê wat ons doen om tegniese onderwys te bevorder. Meneer, ons het vanjaar 50 000 leerlinge in St. 10. As al 50 000 slaag—wat uit die aard van die saak nie sal gebeur nie; dit gebeur nêrens nie—of sê nou maar 40 000 slaag in St. 10 en almal van hulle wil na die universiteite toe gaan en onderwysers word sal die ekonomie van daardie gemeenskappe en van Suid-Afrika as ’n geheel nie die toestand die hoof kan bied nie. Daar moet mos ook mense wees wat hulle in die ingenieurswese, die produksiewêreld en die tegniese wêreld bekwaam. Om hierdie rede het ons met ’n stelsel begin—die agb. lid het gesê daar moet iets dramaties gedoen word en ek meen die departement het wel iets dramaties gedoen.

Dit is so dat besoekers van Japan wat ’n industriële land is en besoekers van Duitsland wat na hierdie stelsel kom kyk het, gesê het dat dit ’n unieke stelsel is. Dit word nêrens anders in die wêreld gevind nie en is prysenswaardig. Meneer, dit is waar, soos die agb. lid gesê het, dat daar vooroordeel is teenoor tegniese onderwys. Dit geld nie net vir die Swart mense nie; dit geld ook vir die Blankes. Dit is nou eenmaal so dat ouers hul kinders graag na die universiteit wil stuur, terwyl tegniese onderwys vir daardie kind ’n baie beter loopbaan kan verseker as universiteitsopleiding. Wat meer is, Meneer, tegniese onderwys vereis meer intelligensie in sommige gevalle as wat die geval is met universiteitsopleiding. Daarom is die stelsel ingevoer waar ’n mens tegniese onderwys aan die kind kan bekend stel en dit word deur middel van die tegniese sentrums gedoen, waarvan 14 nou reeds opereer en nog sewe in die beplanningstadium is. Die agb. lid vir Albanie is nie nou hier teenwoordig nie maar die tegniese sentrum in sy kiesafdeling is in die beplanningstadium. Wat gebeur, is dat vanaf die kind se laaste jaar in die primêre skool, t.w. St. 5, hy vir twee en ’n half uur lank per week na die tegniese sentrum gaan. Hy word met die bus soontoe aangery. Daarom word hierdie tegniese sentrum op plekke gebou waar daar baie skole is. Daar maak die kind kennis met tegniese vakke. Hy leer miskien dat hy sulke vakke kan bemeester en dat dit heeltemal anders is as wat hy hom dit voorgestel het. Hy kan dan in St. 6, St. 7 en St. 8 daarmee voortgaan. Na die eerste jaar het hy egter die keuse of hy na ’n gewone hoërskool wil gaan en met sy besoeke aan die tegniese sentrum wil voortgaan en of hy na ’n tegniese hoërskool of ’n tegniese instituut wil gaan. Selfs ’n leerling in St. 6 kan nog altyd besluit of hy na ’n ander skool of inrigting wil gaan. Verledejaar het 17 000 kinders hierdie tegniese sentrums besoek. As die kind egter in die gewone skool bly tot St. 8 het hy reeds ’n taamlike goeie tegniese opleiding gehad en as hy dan die skool sou verlaat om te gaan werk, is hy beter toegerus om in die arbeidsmark geakkommodeer te word as wat die geval sou gewees het indien hy net ’n gewone St. 8-sertifikaat gehad het. Na St. 8 kan hy ook nog besluit of hy verder wil gaan in ’n gewone hoërskool en of hy na ’n tegniese hoërskool of ’n tegniese instituut wil gaan. Daar word dus gepoog om tegniese onderwys by die leerling te bring sonder om hom uit sy gewone skool te haal. Terwyl hy met sy gewone skoolopleiding besig is, kom hy in aanraking met tegniese onderwys. Hy kan dan besluit of hy dit kan bemeester en of hy die aanleg daarvoor het. In baie gevalle ontdek leerlinge dat hulle beter vaar met tegniese opleiding as met gewone skoolopleiding en daarom neem die getalle van leerlinge wat tegniese opleiding ontvang, toe.

Nadat ’n tegniese sentrum gebou is, is die ideaal om binne drie jaar ’n tegniese instituut te stig sodat as mense besluit om van tegniese onderwys gebruik te maak, die tegniese instituut daarvoor beskikbaar sal wees. Soos in die jaarverslag gemerk kan word, bestaan daar reeds twee tegniese institute, terwyl tussen 12 en 14 op ons program is om gebou te word. Dan is daar ook nog die technikons. Ons probeer van ons kant af alles in ons vermoë doen om tegniese onderwys te bevorder. Ek is optimisties dat met die resultate wat reeds behaal is tegniese onderwys in die jare wat voorlê in ’n baie groot mate tot sy reg sal kom. Afgesien hiervan, is daar natuurlik ook nog die indiensopleidingsentra waar mense wat reeds werk, opleiding ontvang. Verlede jaar het in die privaatskemas nie minder nie as 98 000 mense indiensopleiding ontvang.

Wat onderwysers betref, wil ek met die agb. lid vir Durban-Sentraal saamstem dat die status van onderwysers belangrik is. Saam met hom spreek ek ook waardering uit teenoor Blanke onderwysers wat hulle in Swart onderwys bevind. Met die wetgewing wat ons vroeër vanjaar goedgekeur het, is die diensvoorwaardes van Swart onderwysers presies dieselfde as dié van Blankes, behalwe in een opsig, t.w. salarisse. In alle ander opsigte is dit presies dieselfde. Ek dink die agb. lid vir Musgrave het ’n fout begaan toe hy gesê het dat die salarisgaping groter kan word. Dit is nie so nie. Van 1 April vanjaar is Blanke en Swart onderwysers op dieselfde steutelskaal. Hulle inkremente is dieselfde. Alhoewel Swart onderwysers nog ’n laer aanvangsalaris het, is hulle inkremente presies dieselfde as dié van Blanke onderwysers. Die gaping word nie groter in die sin dat die Blanke onderwyser ’n groter inkrement kry as sy Swart eweknie nie. Die Swart onderwyser bereik sy top kerf in presies dieselfde tydperk as die Blanke onderwyser. In die boonste geledere, vanaf ’n inspekteur van skole, sekere universiteitsposte en dies meer is daar reeds pariteit bereik. Wat ander onderwysers betref, weet agb. lede dat die posisie van alle onderwysers nie dieselfde is nie. Voorheen was die salaris van ’n Swart onderwyser slegs 68% van sy Blanke eweknie s’n, maar die gaping is nou vernou sodat dit vandag 76% van ’n Blanke onderwyser se salaris is. Daar is dus pariteit bereik wat die boonste kategorieë betref, terwyl die gaping ondertoe verder vernou is.

Die agb. lid is reg dat nuwe kursusse vir onderwysers ingestel is. Ons hoop dat met die toename in die aantal matrikulante—ons het vanjaar 50 000—ons volgende jaar miskien in die posisie sal wees om St. 10 as ’n toelatingsvereiste te stel vir onderwysersopleiding. Verlede jaar het ons gesê dat voorkeur gegee moet word aan St. 10-kandidate, maar ons hoop dat ons dit volgende jaar as ’n vereiste kan stel. Slegs St. 10-kandidate sal dan tot onderwyserskolleges toegelaat word. Dit sal ’n geweldige deurbraak wees en sal beteken dat ten opsigte van die opleiding van onderwysers die toelatingsvereiste ten opsigte van alle bevolkingsgroepe presies dieselfde sal wees. Dit is geweldige vordering. Daar moet egter in gedagte gehou word dat daar onderwysers in diens is wat nie oor ’n St. 8-sertifikaat beskik nie en wat nie die nuwe sertifikaat verwerf het nie. Om hulle tegemoet te kom, is daar in die eerste plek die opleidingsgeriewe vir volwassenes. Daar kan hierdie mense hulle akademiese kwalifikasies verbeter. Ons het ook besluit om van volgende jaar af ’n afstandskursus in te stel. Leerplanne sal aan onderwysers gestuur word en hulpsentrums sal gestig word in die verskillende sentra sodat onderwysers hulle professionele kwalifikasies kan verbeter. Hulle kan dan sorg dat hulle op dieselfde vlak kom as mense wat nou na onderwyserskolleges gaan.

Mr. Chairman, like my colleague I want to wish the hon. the Minister well, because I think that he has an absolutely Herculean task ahead of him. He inherits a situation which was never an easy one. With the increasing problems today I think he will have his hands full in this department and we genuinely wish him well. We hope that he will be able, with the new rearrangements in his department which we hope will give rise to a great deal more efficiency, to make an increasing dent in the problem that faces him.

Many of the speakers today have referred to the black cloud, while some have spoken of the silver lining. I think that too often we spent our time with our heads in the clouds, whereas what we need in debates like these is perhaps to get our feet solidly on the ground and to look at things as they are and not as we would like them to be. I must say that some of the speeches from members opposite this morning were so euphoric that the hon. the Minister’s more realistic speech came as a welcome change.

Statistics can be very interesting. I think it is always good to point to the positive aspects of a report as comprehensive and as well drawn up as we have before us. It is always impressive to quote the numbers of pupils at school, the numbers that are passing, the increase in percentage from one year to the next and other statistics which we compare with 10, 20 and more years ago to see how things have developed. However, I think that very often in the course of doing this and looking at the macro situation, we loose sight of the micro situation. I wonder if any of the hon. members opposite who spoke so glowingly of what has been done—I do not want to detract from what has been done, but to draw a comparison which I think is terribly important and one which we should not lose sight of—have actually worked out what we are actually spending on each pupil at school per day. Only then do you realize the magnitude of the problem we are up against. If one talks in terms of a total amount of R250 million on the budget to be spent, there are very few of us here who are economic experts to whom this means a great deal. If you work it out in terms of the pupils at school per day, it comes to 20 cents per day over the year.

No, it is more than that.

It is not; it is 20 cents per day over the year. If you take the number of days actually spent at school in a year, it works out to approximately 36 cents a day. But the costs are spread across a year and I have taken it across a full year, so it is approximately 20 cents per pupil per day.

No.

The hon. the Minister is shaking his head, and perhaps he can produce figures that prove me wrong. I shall be interested if he can. Will he deny that the average amount spent per Black pupil in a year is approximately R70?

It is R130. We have 1½ million pupils and the budget is more or less R250 million, which works out at R130 per pupil.

Make it 40 cents then.

All right, if you want to work it that way. [Interjections.] I am prepared to accept that you could work it that way, but I am using the report and section 1 of the statistics. There are 3,484 million pupils and a budget of R250 million, and that makes 20 cents per day. But even if it is 40 cents a day, I want to ask what one can buy for 40 cents today? I want to say that if that is all we are spending, then there is something wrong with the system, and because there is something wrong with the system, one finds that a very small proportion of the pupils at school get as far as matric. The hon. the Minister has been at pains to point out what has been done in terms of technical training, but one finds that less than one pupil in 1 000 ends up in a trade, technical or vocational institution, and those are the people we need from a system, Sir. We do not want to point at a system and indicate that we have so many in the intermediate classes. The importance of a system lies in what it produces, what a country can use at the output side of that system, and if you are not producing people with a qualification that helps them get to qualify for technical training and qualify in some trade or vocation, and if you are not able to produce the people that can become professionals in all the spheres in which we need them, there is something basically wrong with the system. However much it may have improved, it still has not improved to the stage where we can be proud of the final output.

As long as it is cultural.

I want to point out to the hon. the Minister that when one looks at it clearly and calmly, that is the ultimate standard by which the system is going to be judged, not only here but overseas. If we cannot produce the technically trained people we need we are going to be in trouble. I am sure the hon. Minister saw TV last night and listened to the comments of Prof. Nassar of the business leadership school at Unisa, who said that four years from now, 1984, South Africa would need to find 40% Black technically trained people as against the roughly 7,5% that we are supplying at the moment. That is what I want to point out to the hon. the Minister—that we are going to need enormous efforts to achieve anything like that. The same professor pointed out that in terms of technically trained Blacks we are totally at a disadvantage when it comes to taking advantage of the boom that is presently facing this country. When I say that the hon. the Minister has an enormous job on his hands, I look at it in that light. I look at it in the light that the system over the years has not provided South Africa with people trained in health services, whom this country very badly needs. An answer to a question of mine earlier this year showed that we do not have a single Black veterinarian in the whole country; we do not have the Black doctors we need; we do not have the Black health inspectors—all those people associated with health services who are going to become very important in the light of the breakdown of health services in countries outside the Republic. I would just mention one example here and that is the almost total breakdown of health services in a country like Maputo.

When one looks at the educational system and one sees that one cannot supply people in numbers anything like those needed to be filling these positions to serve their own people in their own areas—and this is where we disagree to a certain extent with the members of the PFP—I do not think the priority is to have one educational system. However, I do think the priority is to produce people who can serve their communities in their areas where they are needed. I do not mind how you get there, whether it is one system or several systems; I think that is relatively unimportant. But if you cannot supply the trained people where they are needed, that is an indictment of a system that over many years has not been looking at the priorities.

I believe that we should look very hard at some of these aspects. I believe that in a country like ours that spends less than 5% of its gross national product on education, there is something wrong with our choice of priorities. I think the minimum we should be aiming at is 8%, and even that would not enable us to get to a state of parity between what we spend on Black pupils and on other pupils. But even if we were to aim at 8% of the gross national product to be spent on education I believe that many of the problems facing this Minister could be alleviated. I believe the prime requirement of his department right now is money. I know that all departments are after more money, but I think we must look at our priorities and I believe that in regard to education there is a very, very clear priority for more money to be voted. I hope the hon. the Minister will use his influence to see that he gets his share of the wealth of this country that is needed for a better educational system.

Mnr. die Voorsitter, dit word vir my al hoe meer duidelik dat agb. lede aan die anderkant vasgesteek het in die ou Sap-regering se tyd met hulle berekeninge en denke wanneer dit kom by die spandering van fondse aan onderwys. Die agb. lid het gesê dat ons 20 sent per dag per Swart leerling spandeer. Hy noem die syfer wat in 1945 deur die Sap-regering gespandeer is. Die syfer wat ek het is heeltemal verskillend, nl. 65 sent, en dan reken ons die skooljaar teen 200 skooldae per jaar, en nie 365 nie.

Die agb. lid vir Smithfield het ’n baie duidelike ontleding van syfers gegee en ek dink daarmee het hy op die tone van die PFP-lede getrap, want ek het gesien die agb. lid vir Houghton was baie suur teenoor hom toe hy syfers noem wat seker raakgeslaan het.

No.

Wat my egter dronkslaan is dat die agb. lid vir Musgrave blykbaar nie met haar saamstem nie, want hy het bloedrooi geword. Hy bloos verskriklik as die agb. lid vir Houghton met haar tussenwerpsels kom.

That was admiration. [Interjections.]

Uit ’n ekonomiese oogpunt gedefinieer beteken mensontwikkeling, of te wel, onderwys en opleiding, die akkumulasie van menslike kapitaal. Onderwys is ingeweef met die kultuur van die gemeenskap wat dit dien en lewer ’n absolute bydrae in die vorming van die individuele persoonlikheid. Derhalwe vervul onderwys ’n groot deel van die opvoedingstaak. Omdat ons dit dan stel dat onderwys ingeweef is met die kultuur van ’n gemeenskap en van die individu, is dit ook baie belangrik dat ons die onderwys en opleiding van enige persoon nie mag losmaak van die kultuur van die betrokke gemeenskap of persoon nie. Daarom is dit in ’n land soos Suid-Afrika uiters gevaarlik om soos die agb. Opposisie en militante Swart- en Bruin leiers sonder meer te praat van een onderwysstelsel vir alle mense, wat uit die aard van ons volkeresamestelling daarop sal neerkom dat ons wegbreek van die kultuurgebondenheid van die verskillende bevolkingsgroepe. Ons Regering het ’n baie gesonde onderwysbeleid vir die verskillende bevolkingsgroepe wat daarop gemik is om aan elke mens in die land reg te laat geskied, maar meer as dit is nodig, mnr. die Voorsitter. As ons besluit het wat in die beste belang van die individu en sy gemeenskap is, dan is dit in die landsbelang dat onderwys en opleiding daarop gemik sal wees om die beskikbare mannekragpotensiaal so te ontwikkel en te bekwaam dat die maksimum vermoë geput kan word om te kan voorsien in die stygende vraag na mense wat toegerus is vir die taak waarin hy of sy geplaas word, sodat ons in dié proses van groei die beste gebruik van goedopgeleide mense kan maak. Waar ons in hierdie proses te make het met die opleiding van Swart mense bly dit van wesenlike belang dat ons besondere aandag gee aan die onderwys en opleiding van die Swart mense om kundigheid te bou en kundige mense beskikbaar te stel en te kry in die ontwikkelingsproses van die Swart state. Onderwys geskied op ’n formele en informele grondslag. Formele onderwys is die stelsel wat by uitstek vir die jeug bedoel is en wat voltydse klasbywoning vereis. Informele onderwys behels die ontwikkeling van vaardigheid en kennis buite die formele onderwysveld ten einde die verskeidenheid van doelwitte te kan bereik. Menseontwikkeling bring dus mee dat die mens enersyds opgevoed en andersyds opgelei word om die sleutelfaktor in die ekonomiese ontwikkeling te wees. Die Regering het ’n geweldige taak ten opsigte van onderwys en opleiding van die Swart mense, en daarom moet die taak van die agb. Minister en sy departement nie onderskat word nie.

Gedurende die bewind van die NP het hierdie eis geweldig gegroei. Oor die afgelope 25 jaar het die getal Swart kinders op skool gegroei van een miljoen tot vieren-’n-half miljoen en die begroting vir Swart onderwys het gegroei van R18,8 miljoen in 1960 tot R244,5 miljoen in die huidige boekjaar. Die besteding per Swart leerling was R7,8 in 1945; die jaar daarop R39; toe R82 en in 1978-’79 was dit R97. Vanjaar is dit R130,58. Hoewel ongeveer 60% van die lopende besteding in die tuislande plaasvind, is die gemiddelde besteding per leerling effens hoër in die blanke gebied en dit is in hierdie verband wat ek graag my punt wil maak. Gedurende die reses het ons die voorreg gehad om ’n toer mee te maak deur die tuislande Kwandebele en Venda, net voor laasgenoemde se onafhanklikwording. In Kwandebele het ons besondere aandag gewy aan die onderwysgeriewe. Dit was insiggewend en verblydend om kennis te neem van al die skole wat deur Kwandebele self gebou is. Dit is pragtige funksionele geboue. Dit was inspirerend om te sien hoe trots die mense daarop is dat hulle self vir hulle geriewe sorg. En ons wil baie graag sien dat hulle self ’n bydrae tot hul voortbestaan maak.

Die punt wat ek graag wil maak is dít: Ek het gewys op die feit dat ons ’n effens hoër bydrae tot die onderwys per leerling maak in die Blanke gebied. Terwyl ons in Kwandebele was het hulle Minister van Onderwys, baie trots op hulle prestasies, gesê hulle wil ’n beroep op die Regering doen om nie in Blanke gebied beter onderwys aan hulle mense se kinders te gee nie. Hy het gesê: ,,Meneer, ek pleit dat julle dit nie doen nie, want daarmee trek en lok julle ons kinders weg van die tuisland. Ons vra dat die geriewe in ons tuisiand geskep moet word, want ons het ons kinders nodig om ons eie gebied te ontwikkel.” Ek wil my aansluit by daardie versoek. Ons kan alles in ons vermoë doen om ons beleid van afsonderlike ontwikkeling te laat slaag, maar as ons ons uitgangspunt sou verskuif weg van tuislandgerigte-onderwys, dan doen ons ’n onreg aan daardie mense. Ons moet die skaal omswaai en dit vir die mense moontlik maak en aantreklik maak om hul eie mense te dien. Die ekonomiese ontwikkelingsproses in alle tuislande word steeds deur ’n vaardigheidstekort gekortwiek en die aangewese weg om dié tekort uit te skakel, is deur formele en informele onderwys, ambags- en tegniese onderwys wat tuislandgerig is. Behalwe primêre, sekondêre en ook tersiëre onderwys het ons nog grootliks gekonsentreer en gewerk aan ambags- en tegniese onderwys wat uiters noodsaaklik is, veral ook vir werkverskaffing in die nywerheidsveld. Ek dink egter dit het tyd geword en noodsaaklik geword dat ons ook moet kyk na voldoende geriewe vir landbou-opleiding. Ons wil hê die Swart state moet selfonderhoudend word en daar is Swart state wat beskik oor ’n hoë landboupotensiaal wat benut kan word. Ek wil aan die agb. Minister vra wat die moontlikheid is om te voorsien in landbouskole. Kan ons nie daadwerklik daartoe oorgaan en daarmee help om die landboupotensiaal in die tuislande te benut nie? Dit sal nie alleen help in voedselvoorsiening nie, maar dit sal ook help om werkgeleenthede te skep vir veral die Swart mense wat vanaf die boereplase na die tuislande getrek het. [Tyd verstreke.]

Mr. Chairman, both the hon. the Minister and the speaker behind him, as well as the hon. member who has just sat down, emphasized the need in terms of NP policy that all education for Black people should be culturally based; that their education should be part of their culture. One rather wonders why it is necessary to emphasize that to the extent to which they do. I sometimes wonder whether it is not to provide for a system within which a form of discrimination can be applied to people of colour. I know hon. members say that the aim is to provide equal education. But to provide equal services in a differentiated system is very difficult indeed and even if one achieves it technically, to persuade people that one has in fact done so is extremely difficult.

Let me say to the hon. members on the other side of the Committee that they misinterpret entirely the approach of the PFP when they say that we are not concerned about the cultural differences in South Africa. In fact, the PFP explicitly guarantees to every group its right to a cultural identity and to practise its culture …

How do you do that?

… if it so desires. There will not be any compulsion on any group to forsake their culture in any way. We guarantee the right of people to their cultural identity and to practise their culture.

How?

When you say that you cannot achieve the two requirements of a person’s right to his cultural identity as well as his right to an equally good education unless you have separate systems, you are entirely wrong. Because there is no reason why technically a single central system cannot provide for every South African a high quality of education and at the same time allow him to practise his culture as a group, if that is his wish, in the form of freedom of association.

Let me just put this question to the hon. the Minister: Why is it that for so many years, for more than a decade, the NP forced the Black people in Soweto to be educated in the Afrikaans language? That was not their language and it was not their culture. It caused tremendous resentment and eventually that contributed to the riots we experienced in 1976. [Interjections.] Don’t deny it; if you read the Cillié Commission report you will see that that is the finding of the commission. Or are you saying that Prof. Cillié made a false finding when he made that finding?

I want to speak about farm schools. Last year a number of speakers on all sides of the House raised the problem of farm schools in South Africa. I think that created specific expectations. I certainly expected that this year we would come to Parliament and that we would in fact see that progress had been made in this field. But what do we find in the 1979 report? A bland little paragraph of six lines which, in fact, says very little. And if you look on page 111 of the same report you will find what moneys have been paid by way of subsidies for the establishment of farm schools. There it says with pride—

R200 000 will subsidize 200 classrooms! In other words, R1 000 per classroom. Do you know, Mr. Chairman, that a third of a White primary school can be erected for R200 000, and that constitutes approximately five classrooms. But when it comes to farm schools and the children on the farms, 200 classrooms can be erected for the same amount of money. I think it illustrates clearer than anything else can illustrate, the cynical neglect with regard to children on farms. These people, because they are out of sight, are out of mind. They do not intrude on the conscience or the awareness of the Government or of the White community because they are stuck away in a shack somewhere behind the barn on the farm. I think it is high time that our Government started giving urgent attention to this very unfortunate problem.

How do farm schools come about? Farm schools are erected, not because children need a good education for their mental development in order to enable them to achieve their realistic material aspirations in life. No, Mr. Chairman. Farm schools come about when some farmer, if he so wishes, and if it is in his economic interests, and if he is financially able to do so, is prepared to put up a shack of the lowest quality. [Interjections.]

You are now insulting the farmers!

I am not insulting the farmers. I know what I am talking about because I have gone to see for myself. I want to say that there are exceptions.

Where?

I know the area of the Pretoria/Witwatersrand complex extremely well because I have examined most of the schools in that area. I want to say that there are exceptions where farmers are prepared to go out of their way to provide really good facilities, and there are farm managers and teachers who do a good job. But generally speaking, school facilities on farms are most inadequate and most unsatisfactory. [Interjections.]

Jy is ’n bitterbek!

The nature of farm schools is in the nature of the most unfortunate aspects of the old feudal system.

Order!

Mnr. die Voorsitter, ek gee werklikwaar nie om wat die agb. lid my noem nie.

Orde!

One dare not mention farmers in this place. [Interjections.]

Die agb. lid wat die agb. lid vir Bryanston ’n bitterbek genoem het, moet dit terugtrek.

Ek trek dit terug, mnr. die Voorsitter.

Ek was nog altyd onder die indruk dat ek ’n soetbek is, maar ons laat dit daar.

Mr. Chairman, farm schools are an illustration of some of the worst aspects of the old feudal system that still survive in South Africa. It is a sort of a semi-private institution. The Government provides some form of finance by subsidies for the buildings; they provide the salaries of the teachers and very minimal amounts of money for books and equipment. The farmer on the other hand provides the buildings and he may make other contributions. But the children are caught between the ideological demands of the Government on the one hand, in terms of the type of education that is provided, and the economic interests of the farmer on the other hand, who wants the farm school, firstly, to stabilize his labour; secondly, often to have a way in which the children can be organized to provide labour on the farm.

You are talking nonsense!

It is not so! Mr. Chairman, there are many examples where the farmer demands that if he is going to have a farm school on his farm then those children must repay some of his costs by providing labour. That is a fact. [Interjections.] Why do hon. members not go and visit the farms first and establish the facts for themselves? I do not have unlimited time as the hon. the Minister has. Can I just read from a paper produced by a person who is an expert in this field and who knows exactly what it is all about. I want to quote only four points.

Who is that?

The four points are the following—

Whom are you quoting?

The next point is—

You can see clearly there the position in which the children find themselves, Sir. There is no security. A school can be closed down at the whim of the farmer or the whim of the neighbours, and if you should ask Mr. J. C. B. Schoeman, the hon. member for Witwatersberg, you will hear how this can be done. The writer also says the following—

If any of these hon. members would like to come with me I will show them these schools. [Interjections.] He also states—

Obviously, those would be luxuries so I do not think that is important. He goes on to say—

[Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, dit is werklik te betreur dat hierdie debat, ’n debat wat ons graag op die hoë peil wou hou wat tot dusver gehandhaaf is, verongeluk moet word met die tipe toespraak waarna ons so pas geluister het. Die agb. lid vir Bryanston maak die stelling dat die amptelike Opposisie in hulle beleid voorsiening maak vir die uitoefening van die kulturele aspirasies van die Swart mense. Maar dit is juis hulle wat kom met die gedagte om die Swartes en anderskleuriges in ’n drukgang in te druk en om hulle te dwing in ’n politieke en ekonomiese opset wat vir hulle vreemd is. Tog maak hy hierdie aanspraak dat hulle in hul beleid voorsiening maak vir sodanige uitoefening van kulturele aspirasies. Voorts is dit myns insiens onverantwoordelik van ’n agb. lid van hierdie Komitee om op hierdie wyse die boer te wil betrek by ’n politieke opset.

Dit is die Regering se verantwoordelikheid wat aan die boer oorgelaat word.

Ek wil egter aan die agb. lid vir Bryanston sê dat hy hoegenaamd geen kennis van die boer en die plaasskool het nie.

Dit is nie die boer se verantwoordelikheid nie; dit is die Regering se verantwoordelikheid.

Hy het in sy toespraak sy onkunde verraai en daardeur het hy homself in die kategorie van onverantwoordelikheid geplaas. Ek verwerp dus sy toespraak met die grootste minagting.

Jy is bang vir die waarheid. [Tussenwerpsels.]

Orde! Het die agb. lid gesê die agb. lid vir Gezina is bang vir die waarheid?

Ja, mnr. die Voorsitter. Ek het nie besef dit is onparlementêr nie. Indien dit egter die geval is, trek ek dit terug.

Mnr. die Voorsitter, ons moet daarteen waak om te beweer—en dit het veral betrekking op die amptelike Opposisie—dat Swart onderwys minderwaardig is, dat ’n afgewaterde kursus aangebied word en dat die leerplan minderwaardig is. Veral die agb. lid vir Musgrave het hom skuldig gemaak deur hierdie stelling te maak toe hy onder meer gesê het dat Swart onderwys ’n minderwaardige, afgewaterde kursus is. Persone wat so redeneer verraai hulle onkunde in hierdie verband. Ek wil verder beweer dat dit nie net altyd onkunde is nie, maar ook blatante moedswilligheid aan die kant van die amptelike Opposisie; moedswilhgheid om Swart onderwys af te kraak en te verkleineer om kleinlike politieke voordeel daaruit te trek.

Onderwys is volksgebonde; onderwys is deel van ’n volk. Onderwys van ’n volk kan en mag nie van sy mense losgemaak word nie. Onderwys buite volksverband kan tog sekerlik nie opvoedkundig verantwoord word nie. Nou wil ek, deur dit te staaf, kortliks stilstaan by die eksamens wat die agb. Minister alreeds in ’n mate uitgespel het. Ek wil net meer spesifiek daaromtrent wees. Ek wil meer spesifiek na die senior sertifikaateksamen verwys om sodoende aan te toon dat ons nie hier met minderwaardige kursusse en afgewaterde sillabusse te doen het nie, en dat dit ook nie moontlik is om sodanige afgewatered kursusse aan te bied nie.

In die eerste plek is dit nodig om daarop te wys dat die vraestelle vir die matrikulasieen senior sertifikaateksamens nie departementeel opgestel word nie. Die vraestelle word deur die Departement van Nasionale Opvoeding in lyn met sy eie eksamens, of deur die gemeenskaplike matrikulasieraad voorsien. Daar is enkele praktiese vakke waar vraestelle wel deur die departement self opgestel word, soos landboukunde, praktiese landbou, huisvlyt, huishoudkunde en houtwerk. Maar eksterne eksaminatore wat deur die gemeenskaplike matrikulasieraad aangestel is, modereer hierdie vraestelle. Net soos enige ander onderwysdepartement moet eksamenstatistiek aan die GMR voorgelê word vir evaluering en vir bekragtiging.

Mnr. die Voorsitter, dit is dus duidelik dat die gemeenskaplike matrikulasieraad volle beheer oor die standaard en die gehalte van die matrikulasie-eksamen uitoefen. As daar dan sou beweer word dat ons hier te doen het met ’n minderwaardige kursus of ’n afgewaterde kursus, dan is dit ’n direkte aanklag teen die gemeenskaplike matrikulasieraad, wat die volle verantwoordelikheid van hierdie eksamen op hulle neem. Dit is dus kinderagtig naïef en ontsettend moedswillig om te wil beweer dat die Swart St. 10 leerling onderwerp word aan minderwaardige kursusse en eksamens.

Nou is hier ook ’n hele bakleiery oor die oorskakeling van die eksamentyd vir private studente aan die einde van die jaar na Mei/Juniemaand. Die agb. Minister het dit reeds behandel. Dit is so dat die private student ses maande studietyd moet inboet. Ons erken dit en ons weet dit. Maar ek wil beweer dat dit nie ’n te hoë prys is wat betaal moet word vir effektiewe beheer en doeltreffendheid nie.

As ’n mens kyk na die toename in die studentetal dan gaan dit binnekort onmoontlik word om in een kort periode per jaar met sukses en tot die bevrediging van alle kandidate behoorlike eksamenering te laat plaasvind. Die statistiek is reeds hier gegee. Ek gaan dit daar laat. Ek gaan dit nie weer aanhaal nie, maar volgens daardie statistiek is dit net ’n praktiese onmoontlikheid om daardie eksamen te laat plaasvind in een tydperk.

Mnr. die Voorsitter, u sal merk dat daar ’n buitengewone toename in die getal private kandidate was, om presies te wees, van meer as 88 000 na meer as 142 000, d.w.s. ’n toename van 57%. Geen departement kan voortdurend effektief en volkome beheer uitoefen oor meer as 6 000 kandidate nie. Dit is verlede jaar gedoen en ek dink ons en ook die Swart kandidate en hulle ouers is groot dank verskuldig aan die departement wat daarin geslaag het om die eksamenering en sertifisering so glad te laat verloop. Maar die tydige aankondiging van die departement om die eksamen vir die private kandidate na Mei/Juniemaand te verskuif, getuig juis van deeglike beplanning en ook versiendheid. Dit sal dus tragies wees om hierdie praktiese reëling wat nodig geword het in ’n politieke debat in te gooi. Uiteindelik gaan dit net tot voordeel van beide die voltydse en die private kandidate wees.

Die Departement verdien ook dank vir die wyse waarop die sekuriteitsreëling t.o.v. vraestelle verskerp is. As in ag geneem word dat daar verlede jaar 1 953 eksamensentrums was waarheen vraestelle versend moes word, dan is daar slegs groot lof vir die geslaagdheid om vertroulikheid te behou. Die reëling om die nasiensentrums te verminder na net drie is uiteraard ’n gesonde reëling. Volkome beheer kan nou uitgeoefen word en uitslae kan as gevolg van die vermeerderde administratiewe hulp nou vroeër bekend gemaak word.

Ek wil ook net kortliks verwys na ’n algemene probleem wat dikwels na vore kom en wat ook terloops aangehaal is deur die agb. lid vir Bryanston. Dit is nl. die kwessie van handboeke. Die ideaal is nog nie bereik wat die voorsiening van handboeke betref nie. Ek erken dit; dit is so dat daar sekerlik beter voorsiening gemaak kan word. Kom ons kyk egter wat reeds bereik is. Daar is sekerlik nog ’n lang pad vir verbetering wat in dié verband gedoen sal moet word. Maar kom ons kyk net ’n bietjie na hierdie gegewens soos ek dit hier het. Aan elke leerling van graad 2 tot St. 5 word daar elke jaar twee leesboeke in die twee amptelike tale en die moedertaal, d.w.s. ses leesboeke per jaar per leerling, uitgereik. Daarbenewens word daar nog aan elke leerling van St. 1 tot St. 10 ’n handboek in elke vak voorsien, mits sodanige handboeke beskikbaar is. Kom ons kyk nou na die omvang van hierdie boeke. In St. 1 tot St. 4 waar vakonderrig in die moedertaal gegee word, … [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, dit is jammer dat die agb. lid vir Bryanston so ’n negatiewe houding in hierdie debat ingeslaan het. Dit laat my dink aan wat ons agb. Minister van Landbou eenkeer gesê het wat ook op die agb. lid van toepassing gemaak kan word. Dit is naamlik dat hy soos ’n bobbejaan is en dat hoe hoër hy klim, hoe meer sien ’n mens van sy agterwêreld. Wat hy vandag hier kwytgeraak het in verband met die boere en die plaasskole is werklik nie waar nie en hy behoort dit te weet. Ek kan ’n ander prentjie aan hom stel. Hy beskuldig die boere daarvan dat hulle die geboue oprig net om die subsidies te kry.

Ek het dit nie gesê nie.

Die agb. lid het dit gesê. Hy sê die boere hou die skole aan om goedkoop arbeid te kry. Het die agb. lid dit gesê? Het die agb. lid gesê dat ons net goedkoop arbeid wil hê? [Tussenwerpsels.]

Orde!

Hy het van dinge gepraat waarvan hy absoluut niks weet nie. Ek dink ons agb. Minister van Landbou het eenkeer vir hom gesê hy weet nie eens hoeveel spene ’n koei het nie, en dan wil hy nog oor plaasskole praat.

Ek wil vir hom n ander prentjie stel. Weet u dat daar boere is wat daardie skole op eie koste oprig en nie ’n sent subsidie kry nie.

Ek weet dit en ek moet dit erken.

Maar dan moet die agb. lid dit baie meer prominent erken en dit sê. Ek wil verder gaan.

Dit is in die eerste plek die Staat se verantwoordelikheid.

Weet u, meneer, daar is boere wat die salarisse van daardie onderwysers en onderwyseresse betaal vir twaalf en veertien maande. Weet u dit? [Tussenwerpsels.] Weet u dat daar boere is wat, nadat hulle die skool gebou het en voor die skool erkenning gekry het, daardie skool uitrus met ameublement soos banke en alles wat daar nodig is, op hulle eie onkoste.

Dit is die uitsondering.

Nee, dit is nie die uitsondering nie. [Tussenwerpsels.] Ek wil verder gaan, Meneer. Een van ons grootste probleme vandag is dat die Swart kinders van die dorpe kom om die plaasskole by te woon.

Omdat daar nie skole in die dorpe is nie.

As ons dan van goedkoop arbeid gebruik sou maak, hoekom sou hulle nou van die dorpe af kom na die plaasskole toe? Ekself het skole op my plaas en dit is een van my grootste probleme om eenmaal in die kwartaal dié kinders wat van die dorpe af kom plaas toe, terug na die dorp te kry. Hoekom is dit so, as dit dan so sleg gaan op die plaasskole? Ek wil verder gaan en dit hier konstateer dat daar boere is wat jaarlikse beurse vir daardie Swart studente beskikbaar stel.

Hulle weet dit nie.

Ek wil so ver gaan om te sê ek weet van boere wat as ’n kind in sy skool presteer, bereid is om geld aan hom te leen vir sy universitêre opleiding, soveel as wat hy wil hê. Erken u dit? Erken u dit, Meneer? Die agb. lid praat van dinge waar-van hy niks weet nie. Hy moet asseblief nie sê dat ons boere daardie Swart kinders op die plase misbruik vir goedkoop arbeid nie. Want as daardie gedagte die wêreld ingestuur word, is dit ’n wanindruk en dit bewys net dat die agb. lid nie op die hoogte daarvan is nie. [Tussenwerpsels.]

Sê die agb. lid dit gebeur nog?

Orde! Agb. lede moet ten minste die Stoel aanspreek.

Ek wil die agb. lid daar laat. Ek dink egter die agb. lid het vandag hier onkunde geopenbaar wat hom nie waardig is nie en ook nie hierdie bespreking en hierdie debat waardig is nie. Ons is hier met ’n belangrike punt besig. Ons is met ’n positiewe faktor besig, ’n faktor wat besig is om te groei, nl. die onderwys vir die Swart kind. Ons het dit van onder af begin ontwikkel en daardie pragtige Minister wat daar met ’n rooi aster in sy lapel sit, help om dit uit te bou. [Tussenwerpsels.]

Wanneer ons ’n terugblik werp op die geskiedenis is dit interessant om daarop te let dat die eerste openbare skool wat opgeteken staan in die geskiedenis van Suid-Afrika dié van ’n sekere sieketrooster, ene Ernustus Beck was wat in 1663 aan die Kaap opgerig is. Aanvanklik het hy 12 Blanke kinders gehad en vier slawekinders en een Hotnotkind. Daar in 1663 het ons met die anderskleuriges se opleiding in die skole begin.

Mnr. die Voorsitter, ek het vir my vandag ’n toespraak voorberei wat ek gemeen het voorbladnuus in die koerante sou haal. [Tussenwerpsels.] Maar daardie agb. vriend het my so ontstel dat ek glad nie by my toespraak uitgekom het nie.

Ek wil net een punt maak. Hier is verwys na die opstande wat nou in Bloemfontein sou plaasgevind het en dat skole in slagvelde sou ontaard het. Ons is baie jammer maar weet u wat vir my baie belangrik is, is dat toe hier in 1976 ’n besoekende buitelandse rugbyspan was wat deur ’n klomp joernaliste vergesel was wat nie slegs in rugby belanggestel het nie, hier onluste uitgebreek het. Nou wil ek daardie draad deurtrek. Ons het weer ’n besoekende rugbyspan en hierdie span speel môre op Bloemfontein.

Hulle gaan pak kry!

Daar gaan ook ’n klomp joernaliste op Bloemfontein wees. Waarom het die onluste nou juis in Bloemfontein kop uitgesteek? Dit moet nou in die Vrystaat gebeur, ’n week voordat die wedstryd teen die leeus plaasvind.

Send the Lions back home.

Ek wil twee en twee bymekaar sit en dan glo ek nie ek is ver van die punt af nie.

Mnr. die Voorsitter, ek meen die Opposisie moet hier baie verantwoordelik optree. Ons wil nie van die Swart skole slagvelde maak soos hier gesê is nie. Asseblief nie! As hulle punte van ontevredenheid het, is daar instansies en weë waarlangs hul die Minister kan bereik. Hierdie Minister het ’n oop oor vir hierdie mense se griewe. Laat ek vir u sê, en dit kan ook aan die Swart skole gesê word dat met ’n klip nog nooit iets reggegooi is nie. ’n Mens gooi daardie ding net stukkend. ’n Mens kan nie met ’n klip iets reggooi nie, maar deur onderhandelinge waartoe ons Minister bereid is, kan sake reggestel word. As ons van hierdie standpunt uitgaan, het ek die vrymoedigheid om op die Opposisie ’n beroep te doen dat ons in hierdie groot saak, hierdie dinamiese saak van Swart onderwys wat ons besig is om op te bou, sal saamwerk, nie net tot heil van ons Swart mense nie maar ook tot heil van die Blankes. As almal in Suid-Afrika gelukkig is, soos ons dit graag wil sien, kan ons van hierdie mooi land van ons ’n groot land maak.

Mnr. die Voorsitter, ons het nou na die agb. lid vir Winburg en die agb. lid vir Bryanston geluister. Ek wonder waarom hierdie twee agb. lede mekaar nie uitnooi om op ’n toer in hul eie gebiede te gaan om te sien wie reg is in hierdie geval nie. [Tussenwerpsels.] Laat my net aan die agb. lid sê dat ek nie meen hy moet hierdie vergelyking tref asof daar nou ’n komplot sou wees om onrus te veroorsaak om met die Leeutoer saam te val nie. Daar is so iets soos blote toeval ook. [Tussenwerpsels.] Ons moet hier kyk wat die gemene deler is. [Tussenwerpsels.] Feit is dat hierdie Regering reeds vir soveel jare aan bewind is, terwyl ’n oorsese rugbyspan maar eenkeer elke vier jaar ’n besoek aan Suid-Afrika bring.

Meneer, ek gaan nou nie weer syfers hier aanhaal nie. Almal het syfers aangehaal, maar ek is gedwing deur die agb. Minister om net iets hier aan te haal. Hy het naamlik toe hy sy toespraak begin het, weer eens verwys na die wonderlike jaar 1955. U sal vind dat daar aan die oorkant altyd net verwys word na die vooruitgang sedert 1945, sodat daar gesê kan word dat dit was toe die afsonderlike departement gestig is, dat vooruitgang plaasgevind het. Nou het ek heel toevallig in die verslag gesien, in die statistieke ten opsigte van die persentasie van die skoolbevolking, dat daar sedert 1935, 5,18% van die bevolking op skool was. 21 jaar later het dit verdubbel tot 10,37%.

As jy een verdubbel is dit gelyk aan 100%.

Nou sê u as ’n mens een verdubbel is dit 100%. Daar was ’n styging—’n verdubbeling binne 21 jaar. Weet u, Meneer, wat vind ’n mens as jy hierdie syfers bestudeer? ’n Mens vind dat in 1976 dit so te sê weer verdubbel het. Met ander woorde, gedurende die tydperk toe daar ’n eie onderwysdepartement was of toe die departemente verdeel was, was daar ’n tendens dat daar elke 21 jaar ’n verdubbeling, ’n 100%-verbetering van die situasie was. [Tussenwerpsels.] Al wat ek wil sê is dat in hierdie soort vergelykings wat daar getref word, ’n mens vind dat daar ook natuurlike vooruitgang gemaak word.

Meneer, ek wil eintlik kom by ’n ander punt wat die agb. Minister gestel het, en wat hy baie betekenisvol gestel het, nl. dié ten opsigte van Iran. Hy het na die gebeure in Iran verwys. Daar is geld gegee vir die beste onderwys en die wonderlikste geboue is daar opgerig, ens. Toe sê hy dat daar nogtans ’n revolusie plaasgevind het en dat ’n poging aangewend is om die basiese Moslemgemeenskap daar te verwesters. Met ander woorde, wat die agb. Minister gesê het, is dat daar in daardie stelsel ’n vreemde element ingebou was, ’n onnatuurlike element. Kom ons kyk nou na die stand van Swart onderwys in Suid-Afrika. Ek gaan nou probeer bewys dat ons hier ook ’n vreemde, onnatuurlike element het. [Tussenwerpsels.] Nee, dit het niks met kulturele sake te doen nie. Dit gaan nie daaroor nie. Ons het gehoor van die 65 sent wat per skooldag bestee word aan die kinders en van die 100%- verbetering hier en die 200%-verbetering daar, net soos dit in Iran plaasgevind het. Die vreemde element is daarin geleë dat in hierdie Komitee op hierdie huidige oomblik, en dit is naamlik dat hierdie agb. Minister hier sit, dat ons hier sit in algehele isolasie en oor die kultuurgoedere van ’n ander gemeenskap praat. [Tussenwerpsels.] Dit is wat hier besig is om plaas te vind. Dit gebeur, en dit is die onnatuurlike element. Ek glo die agb. lid vir Rissik is ook al net so moeg as wat ek is om namens Swartes te praat oor hulle onderwys. Maar wie forseer my om dit te doen? Dit is die stelsel wat ons vandag het.

Wat is jou oplossing?

Die oplossing, volgens ons standpunt, is heel duidelik. Daar bestaan ’n konstitusionele posisie in SuidAfrika waardeur jy ’n federale opset het wat die verskillende gemeenskappe kan akkommodeer. Daar is die Blankes, die Kleurlinge en Indiërs. U ken ons beleid. Jy skep vir die stedelike Swarte wat nou in ’n vakuum is ’n gemeenskap waar hy ’n element is sodat jy ’n verdeling van die verantwoordelikheid kan kry.

Heel bo kan daar ’n koördinasie wees, maar dan nie in isolasie nie. Op ’n konfederale basis sal daar verskillende departemente wees. Daar is ’n probleem wat ek soms ondervind met lede van die amptelike Opposisie. Hulle sê maklik dat hierdie departement afgeskaf moet word en ingelyf moet word by die Departement van Nasionale Opvoeding. Deur dit te doen, sal die stelsel egter nie verander nie. Daar sal nog steeds ’n Blanke Minister wees wat in isolasie oor die kultuurgoedere van ander sal besluit. Dit sal nie ’n verbetering teweegbring nie. Agb. lede kan maar sê wat hulle wil, maar as ’n mens werklik na die onderwyssituasie kyk, besef ’n mens dat die enigste wyse waarop ’n mens uiteindelik uit hierdie dilemma kan kom, uit die onnatuurlike toestand waarin ons ons bevind, is om ’n ander stelsel van politieke beheer oor onderwys te bewerkstellig. [Tussenwerpsels.] Agb. lede leef in ’n droomwêreld as hulle dink dat ons kan voortgaan soos op die oomblik die geval is. Wat vandag hier plaasvind, is onnatuurlik. Dit is al vir 20 jaar lank ’n onnatuurlike toestand. Agb. lede kan nou sê dat ons binnekort ’n nuwe bedeling sal hê met ’n presidentsraad, en so meer. ’n Mate van verbetering sal dan ten opsigte van Kleurlinge en Indiërs intree, maar dit sal nog nie die probleem oplos van Swart onderwys wat heeltemal in isolasie beheer word nie. Die Presidentsraad sal hierdie probleem nie oorbrug nie. Die oplossing hiervoor is ’n federale opset in Suid-Afrika sodat elke gemeenskap oor sy eie onderwysaangeleenthede kan besluit en dit kan beheer. [Tussenwerpsels.] Waar bestaan vandag die politieke instrument deur middel waarvan Swart mense beheer het oor hulle onderwys buite die tuislande? Waarom is dit nodig dat ons hier moet sit sonder dat daar op enige direkte of indirekte wyse ’n verteenwoordiger uit die Swart gemeenskap is om oor hierdie belangrike aangeleentheid te besluit? Agb. lede aan die oorkant besef dit nie. Hulle is die tsars van …

Orde! Die agb. lid moet so nou en dan die woord ,,onderwys” gebruik sodat ons seker sal wees dat ons nog die begrotingspos bespreek.

Ek sal dit met graagte doen, mnr. die Voorsitter. Ons praat oor hoeveel onderwysdepartemente ons moet hê en wat die beste sal wees om die konflik uit die onderwysgeledere te verwyder. Wat is ons vandag besig om hier goed te keur? Ons is hier besig om ’n begrotingspos te bespreek en goed te keur. Dit handel egter oor Swart onderwys en nie oor Blanke onderwys nie.

Natuurlik.

Agb. lede beskou dit as vanselfsprekend dat ons dit op hierdie wyse doen. So lank as wat ons dit doen, is die kruitvat gereed om te ontplof.

Die agb. lid het gevra wat ons in die tussentyd kan doen. Ek glo dat baie intussen kan gebeur. By ’n vorige geleentheid het ek reeds aan die edele Minister gesê dat ek dink die skepping van ’n permanente liggaam vir die bevordering van die onderwys van alle rassegroepe in Suid-Afrika, of ons dit nou ’n buro, advieskomitee of ’n permanente komitee noem—van groot belang is. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Durban-Sentraal wil nou baie slim hier beduie hoe die vreemde in ’n land se kultuur aanleiding gee tot die probleme wat byvoorbeeld aan die Rand ondervind word. Hierdie kant van die Raad probeer juis bewerkstellig dat elke volk oor sy eie sake sal regeer, oor sy eie onderwys seggenskap sal hê en dat daardie onderwys kultuurgebonde moet wees. Ek wil egter nie nou verder daaroor met die agb. lid argumenteer nie, maar vir ’n oomblik die soeklig laat val op die tersiêre onderwys onder die beheer van die Departement van Onderwys en Opleiding.

As daar een plek is waar daar ’n monument verrys het wat getuig van die kwaliteit van tersiêre opleiding onder hierdie departement, dan is dit ongetwyfeld die puik Universiteit van die Noorde by Turfloop. Hierdie universiteit het ontwikkel van ’n beskeie begin aan die begin van die sestigerjare tot ’n volwaardige universiteit in eie reg soos dit vandag daar uitsien. Die studenteinskrywing het gegroei tot ’n rekordgetal van 2 174 in 1979. Die afgelope jaar het die universiteit die volgende kursusse ingestel: ’n Baccalaureusgraad in landboubestuur en -beplanning; ’n B.Sc.-graad in mediese laboratoriumwetenskappe; ’n kursus in Frans; en ’n diploma in openbare administrasie. Mikrobiologie is ingestel as ’n subdepartement onder Farmaseutika. Prof. W. M. Kgware, bekwame rektor van hierdie universiteit, het hierdie feite in sy jaarverslag verstrek. In dieselfde verslag sê hy dat hy uitsien na voortgesette en selfs dinamieser ontwikkeling soos blyk uit die feit dat goedkeuring reeds van die Staat ontvang is vir verdere kapitale ontwikkeling ten bedrae van R15 miljoen.

Die Universiteit van die Noorde huisves op die oomblik ses fakulteite, t.w. die fakulteite vir Lettere en Wysbegeerte, Wiskunde en Natuurwetenskappe, Ekonomie en Administrasie, Opvoedkunde, Teologie en Regsgeleerdheid. Uit die aard van die saak en vanweë die besondere ligging van die universiteit is die grootste aantal studente van die Noord-Sotho volksgroep, alhoewel 26,26% van die studente Tswanasprekend is. Dan is daar ook nog Suid-Sotho’s, Tsongas, Ndebeles, Vendas, Zoeloes, Xhosas en Swazies wat aan die universiteit studeer. Ek voorsien dat namate die universiteit verder ontwikkel dit al hoe meer volksgerig sal word, met die heilsame wisselwerking tussen universiteit en gemeenskap. Dit sal vir die ontwikkeling van die nasionale staat Lebowa van onskatbare waarde wees. Hierdie universiteite moet om hierdie rede binne eie vaderlande wees en ontwikkel. Dit is ondenkbaar dat hierdie inrigtings daarbuite moet wees. Die feit dat daar nou ook ’n Baccalaureusgraadkursus in landboubestuur en -beplanning gaan kom, kan ’n ontsaglike bydrae lewer op hierdie baie strategiese terrein in die ontwikkeling van ons nasionale state. Dan word daar ook ’n Baccalaureusgraad in Optometrie aangebied waarvoor tien studente ingeskryf is. Dit is ’n besondere kursus wat in ’n besondere basiese behoefte van hierdie state kan voorsien.

Vergun my om by hierdie geleentheid hulde te bring aan ’n bekwame en ’n gerespekteerde rektor, prof. Kgware. Hy dwing agting en respek af, nie alleen by die studente en die Swart doserende personeel nie, maar ook by die 119 Blanke doserende personeel van die universiteit. Prof. Kgware het hom onderskei as ’n opvoedkundige van formaat wat wye erkenning geniet. Daarom is dit myns insiens van belang om op te merk dat hy homself dikwels in die verlede sterk ten gunste van ’n volksgerigte, ’n volksgeorienteerde onderwysstelsel uitgespreek het.

Ek het aan die begin gesê dat die Universiteit van die Noorde ’n spog universiteit is waar groot uitbreidings beplan word, soos in die vooruitsig gestel deur die rektor in sy jaarverslag. Om dit te kan bewerkstellig, verg dit egter ’n wesenlike bydrae van die belastingbetaler van Suid-Afrika. Afgesien van die enorme kapitale belegging in geboue en koshuise, wat vandag soos ’n jong stad daar uitsien, was die bedryfskoste van die universiteit alleen gedurende 1979-’80 R5 098 000. Van hierdie verskyn R1,9 miljoen onder die hoof ,,Voorrade en Dienste” terwyl die relatiewe hoë bedrag van R410 000 aan verblyf- en vervoerkoste bestee word. Dit is hoofsaaklik daaraan toe te skryf dat die meeste studente nie uit die onmiddellike omgewing kom nie en aangewys is op koshuisinwoning. Dit is dan ook so dat 93,93% van die totale studentetal inwonende studente van die universiteit is. Ek meld hierdie feite omdat daar van tyd tot tyd insidente op hierdie kampus plaasvind wat in die verlede aangestig is deur ondermynende organisasies en elemente in ons land. Ek dink dit het nodig geword dat die ganse studerende jeug van Suid-Afrika dit duidelik moet besef dat beskadiging van universiteitseiendom op hierdie wyse net nie geduld kan word nie. As studente hulle skuldig maak aan hierdie soort optrede, kan hulle ook nie meer aanspraak maak op owerheidsubsidie van hulle studie nie en moet die universiteitsowerheid sulke elemente eenvoudig uitroei en van hulle kampusse verwyder. Die breë gemeenskap uit wie se sakke hierdie geriewe kom, verwag dit van hulle. Die universiteit is dit verskuldig aan die gemeenskap. Wanneer hierdie vorm van vandalisme aangestig word deur middel van emosionele politieke opswepery, dikwels geïnspireer deur elemente van buite, kan daar dalk nog ’n mate van begrip daarvoor wees omdat studente soms meegesleur word deur ’n emosiebelaaide atmosfeer. Op die oomblik is daar juis weer ’n boikot van klasse. As hierdie soort insident gepresipiteer word deur ’n blote geskil oor ’n sportgeleentheid, soos wat onlangs daar gebeur het, dan is dit onverskoonbaar. Meneer, in die Noord-Transvaler van 9 Mei verskyn die volgende berig—

Meneer, die studerende jeug van SuidAfrika en ook die studente van die Universiteit van die Noorde, moet eenvoudig besef dis ’n voorreg om te kan studeer, en nie ’n reg nie. As ’n mens van ’n voorreg gebruik maak doen jy dit met ’n gesindheid van dankbaarheid, met ’n gesindheid van verantwoordelikheid, teenoor daardie owerheid wat die geleentheid vir jou moontlik gemaak het, teenoor ’n owerheid wat die geleentheid vir jou geskep het. Daarom wil ek vandag ’n beroep doen op die studerende jeug van hierdie land dat hulle hierdie feit nooit uit die oog moet verloor nie en dat vergrype in dié verband meedoenloos en met ’n ysterhand vasgevat sal moet word.

Ek wil vanmiddag die edele Minister vra om hierdie aandrang tot ferme optrede wat wye steun geniet onder ons publiek daarbuite, baie pertinent onder die aandag van die universiteitsowerhede sal bring waar hierdie universiteite onder beheer is.

Ek wil vandag ook by hierdie geleentheid ’n beroep doen op die leiers van ons nasionale state, veral daar in die noorde van ons land, en vir hulle sê: Spreek u volk aan; spreek hulle nou aan waar hulle klasse boikot by die Universiteit van die Noorde; rig hulle en lei hulle, want alleen ’n volk wat homself kan dissiplineer het hoop op vooruitgang, het hoop op ontwikkeling en het hoop op geestelike en materiële welvaart in die land en in die toekoms.

Mr. Chairman, I think the hon. member for Pietersburg is making his appeal to the wrong people. The majority of the students who attend the University of the North come from about 300 miles away from the homelands. They come from Soweto and they come from other urban centres, and it is no good his asking the leaders of the homelands to make appeals to those students. [Interjection.] Those students want to go to a university that is within reach of their homes. They would like to go to the open University of the Witwatersrand; that is what they would like to do, and failing that, while this Government insists on its policy of separate university education, they would like a university in Soweto, which is within reach of their own homes. They do not want to have to go trailing away to Turfloop to be harangued by the homeland leaders.

What is your authority for that statement?

The hon. member should know these young urban Blacks have very little time for homeland leaders. That is the one thing I wanted to say. The other thing I want to say is that, of course, as far as we are concerned all the universities should be open. There should be no question of separate racial universities. We believe in the open university system. But as long as the system of separate universities obtains, we believe that at least the Government should put all the universities under one education department. There can be no justification whatever for putting institutions such as universities under the Department of Education which controls primary and secondary schools. It is an altogether different ball game. The hon. the Minister should recognize that and he should make a start by putting the three Black universities, and also the University of Western Cape, the University of Westville/Durban, and Medunsa and the Natal Medical School under National Education. Then we would be making a start in a realistic direction.

We believe in the geographic decentralization of education. We believe in the provincial system as it obtains, and we believe decentralization should not be done on a racial basis; that only White children are looked after by the provincial administrations, whereas the other racial groups are looked after by their departments of Coloured affairs, Indian affairs or Black affairs. We believe that all education, irrespective of race, should be placed under its different provincial decentralized departments. The hon. the Minister did not answer the question put to him by the hon. member for Pinelands, when he asked him why it was so necessary to have these cultural differences carried right through the school and university system. We do not have a separate department for English-speaking children and Afrikaans-speaking children. They are separated, heaven knows, in the schools. But why are they able with all their different cultures, etc., to be placed under one department of education? His explanation of the Act of Union is not a good one; that was geographic decentralization and it had little or nothing …

What was the reason?

The reason was that the provinces had to have certain areas of authority delegated to them, and education, hospital services, etc. were those departments.

Why was education one of them?

In the Transvaal today there are Afrikaans-speaking children and English-speaking children.

Why was education put under the provinces and not the central Government?

But in the Transvaal there are Afrikaans-speaking children and English-speaking children …

Yes, I know that.

The Transvaal is not only populated by Afrikaans-speaking children and Natal is not only populated by English-speaking children. So whatever he might think motivated the Fathers of Union, certainly does not apply today. That is one thing.

The other thing is that I want to ensure that hon. members understand that the present generation of young Black people are very different from their parents. They have been through a baptism of fire since 1976, and they are not prepared to adopt the submissive attitude of their parents. If anything happened as a result of the Soweto riots, it was the radicalization of the Black youth of the urban areas …

That applies to many parts of the world.

Yes, that is so, but we must take cognizance of it, and realize it and understand what has happened. You cannot simply dictate to these people and tell them what you believe they should want. In that way we shall make no progress whatsoever, and we shall be laying up an awful lot of additional trouble for ourselves. That is what the hon. member for Pinelands meant when he talked about the schools becoming the battlefields, because the children, this generation of young urban Blacks throughout the country—and not only in Soweto; we saw the solidarity that there was in Guguletu and Langa and elsewhere—are not prepared to adopt the submissive attitude of their parents. Unless we understand this we are going to lay up an awful lot of trouble for ourselves.

We have listened to a lot of figures and statistics here today, and it has been very interesting to see how we can all make those statistics say what we want them to say. The hon. member for Berea used the figure of R70 per capita, per Black child, as representing State expenditure on education, and that is the figure which was given to the hon. member for Pinelands for White areas, i.e. expenditure in White areas. The hon. Minister tells us it is R130 per capita …

You can work it out for yourselves.

No, I am prepared to accept that figure. I presume it also includes the Black areas. It is for the whole country and not only for the White areas. Let us take the figure of R130, but it is still all wrong …

It is still 40 cents.

But we are still all wrong because what we should be working out is what is spent on a child for its total education, never mind the per capita per annum. White children have to spend a minimum of seven years at school; they have free and compulsory education for at least seven years, which is the minimum laid down. On the White child we spend at least R700 per annum, and that brings it up to R4 900—if my maths are good enough! Now, take the average Black child; he probably spends three or four years at school, at the most on average, and even taking the hon. the Minister’s figure, that does not bring us to very much more than between R400 and R500 per child. That is the difference, Sir. It is an enormous difference between what is spent on White children and what is spent on Black children. We are trying to catch up and I give credit for all of this but don’t expect me to say thank you. Because I believe that we are today paying for the hideous mistakes that were made from 1950 onwards. We have lost a whole generation of Blacks who should have been basically better educated; they should have been able to be technically trained and able to be economically active in a far more profitable way to themselves and to South Africa, had they had that basic education. The Verwoerdian era, when for over ten years the amount spent on Black education was pegged at R13 million per annum, did inestimable harm to the future of South Africa. We are paying for it now. We are paying for it now with a bottleneck in skilled labour, and there is a shortage of skilled labour because the Blacks are not there who could have been trained.

In 1970, after the Government had been in power for over 20 years, according to the report of the Manpower Commission, a large percentage of the economically active Black population had no educational qualifications at all. They were illiterate. It was over 39% in the case of Black males and the figure was a little better in the case of Black females. Hon. members will find it on page 40, I think, of the Manpower Commission’s report. There they give a list of the figures and we are paying for that now. So those people could never be trained for anything advanced so that they could become economically more active. Those figures also reflect what the low earning capacity of those people is today. That is why we have this big burden to carry in the form of subsidizing all kinds of things. We have to do so because wages are low and they are low because these people are badly educated and therefore they could not be properly trained. Look at the figures for the average monthly earnings Sir. One finds these figures on page 45 of the report of the Manpower Commission. In 1979 Whites in the manufacturing industry earned an average of R805 per month; Blacks earned R188 per month. In trade and accommodation services, Whites earned R482 per month and Blacks earned R126 per month. In Government and services, Whites earned R573 per month and Blacks earned R149 per month.

What do you think should be done about it? Raise their salaries?

Yes, that too. But one can only raise salaries to a certain extent before one makes one’s enterprise completely uneconomic; if one cannot increase productivity, there is a limit to the extent to which one can raise wages and salaries. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, na aanleiding van wat die agb. lid vir Berea gesê het, wil ek net vir hom sê dat daar ’n ou Engelse gesegde is wat lui: ,,Rome was not built in a day.”

Vir hoeveel jaar is julle al aan bewind?

Wag nou! Tweeen-dertig jaar. Ek hou van die agb. jong lid vir Berea. Hy is ’n oulike kêrel maar hy sal nog baie moet leer.

Ek wil aan hom en aan die agb. lid vir Houghton sê dat onderwys ’n groeiproses is. Dit is nie iets wat oornag soos ’n paddastoel verrys nie. So het die Blanke se onderwys in hierdie land stadig aangegroei.

But we did not stunt it.

Ek wil nie die tyd van die komitee in beslag neem nie maar 35 jaar gelede het ek by ’n Blanke eenmanplaasskool onderwys gegee, waar die fasiliteite, waarvan die agb. lid vir Bryanston gepraat het, baie swakker was as wat mens vandag by Bantoeskole kry. Met die verloop van tyd verbeter dinge. Na gelang die Staat dit kan bekostig om meer geld te bestee aan enige saak in die land, o.a. die onderwys van Swart kinders ook, word daar al meer en meer gedoen. Agb. lede moet ons nie verkwalik as ons statistiek aanhaal nie want hierdie is syfers wat werklikwaar spreek. Ek het ook ’n paar statistieke hier.

Voordat ek daarby kom wil ek iets anders in verband met plaasskole sê, iets wat gesê moet word. Ek is jammer dat die agb. lid vir Bryanston wat so lawaai gemaak het, nou weg is. Daar by Hekpoort se wêreld het ek ook ’n klein plasie. Langs my draad is daar ’n Swart skooltjie van 250 leerlinge. Vandag is daar ongeveer sewe, agt of nege klaskamers. Die boer wat goedgunstiglik daardie grond, ek kan amper sê, geskenk het vir die skooltjie het aanvanklik ’n klein ou subsidietjie gekry. Ek weet nie eens of dit R1 800 per klaskamer was nie. Hy moes twee bou. Die ander klaskamers is deur die ouers bygebou. Daardie boer is die vader van daardie skool. Hy bly vir alles verantwoordelik. Daar was nooit so iets soos watervoorsiening nie. Hulle moes maar daar in die spruit water gaan skep. Hy het ’n boorgat gesink, ’n pomp met ’n dieselenjin opgesit en teen sy eie koste word water nou na die skool gepomp. Nou het daardie kinders skoon water. Dit is een voorbeeld van wat gedoen word. Nou wil ek iets anders daarby sê. Van daardie 250 leerlinge is 75% se ouers nie in daardie omgewing woonagtig of werksaam nie. Hulle ouers is in Soweto, maar die kinders bly by hulle oupas en oumas of ’n ander familielid in die omgewing. Wat doen ons as Blankes? Ons voed hulle; ons hou hulle aan die lewe. Hulle mense woon daar op ons plase en werk daar en ons voorsien ons werken van rantsoene. Die kinders eet saam met hulle.

Teen die derde week van die maand kom hulle en sê die voedsel is klaar en dan moet die boer maar weer kos koop sodat daardie baie kleintjies kan eet, anders raak hulle ondervoed. As die mense siek word, kom hulle na die Blanke eienaar van die plaas en vra hom om die kind na die dokter of na die hospitaal te neem. Dit alles sentreer om ’n klein enkele skooltjie van Swart mense in ons omgewing. Om nou die Regering te blameer vir sekere omstandighede soos die agb. lid vir Bryanston gedoen het, vind ek baie onbillik.

Ek wil my haas want ek wil ook ’n paar statistieke gee. Ek het gesê ,,Rome was not built in a day” en onderwys is ’n saak wat allengs groei en groter word. Die gegewens kom uit hierdie verslag en agb. lede kan gerus die verslag studeer. Maar omdat agb. lede dit nie studeer nie sal ek die gegewens gee om vir hulle te wys wat aangaan. Onderwys groei na gelang die jare verloop en na gelang daar geld is om in die behoeftes te voorsien. In 1976 was daar 20,56% Swart kinders uit die totale Swart bevolking van die land op skool. In 1979 het dit gegroei tot 21,41%. Ons weet hulle het nie verpligte onderwys nie. Die beginsel is om dit vir hulle te gee maar wanneer en hoe gaan ons dit bekostig? Dit kan nie oornag geskied nie. In die Blanke gebiede, onder die Departement van Onderwys en Opleiding, is ’n bedrag van R65,8 miljoen in 1976-77 gespandeer in die vorm van kapitale uitgawes—salarisse, ensovoorts, uitgesluit—terwyl Swart onderwys in hierdie land (universiteite uitgesluit) in 1976-77 R100 miljoen beloop het. In 1979-’80 is R116 miljoen in die Blanke gebiede en R120 miljoen in die Swart state gespandeer. Wat is die groeipersentasie van die Swart bevolking op skool? In 1935 was die getal Swart leerlinge maar 5,18% van die totale bevolking. In 1975, dit is 40 jaar later, was 21,0% op skool. Die feit bly dat dit ’n groeiproses is net soos in die geval van die Blanke. En die agb. lid vir Durban-Sentraal weet dit net so goed soos ek. Hy het geskiedenis geneem, selfs op universiteit. Ek wil interessante syfers aanhaal om te toon wat die groei was in die getal kandidate wat St. 10 of matriek geslaag het. In 1960 het 19% van die getal kandidate op skool in St. 10 geslaag; in 1978, het 76,2% matriekkandidate geslaag. Só verbeter die onderwys van Swartes, Meneer. In die matrikulasie—en seniorsertifikaateksamens was daar in die Blanke gebied in 1978 76% van die leerlinge wat geslaag het en in die Swart state 76%, terwyl die totale persentasie matriekleerlinge wat in die Swart en Blanke gebiede van die land geslaag het, 76,2% was. Dit toon dus hoe die onderwys ook verbeter het.

Wat universiteite betref, is daar net ’n paar, naamlik Fort Hare Zoeloeland Universiteit van die Noorde, en Medunsa. Die studente-inskrywings by gemelde universiteite het van 939 in 1965 tot 6 364 in 1979 gestyg. In 1965 is 1 531 universiteitsgrade toegeken en in 1978, 8 616. Beurse en lenings wat aan Swart universiteitstudente toegeken is het in 1968 R87 000 beloop; in 1979 was die bedrag R917 984. Die toename in die uitgawes aan universiteite—en dit sluit nie kapitale uitgawes in nie en het net betrekking op die groei vir die onderrig van universiteitstudente en salarisse van dosente, en so meer—was soos volg: In 1960-’61 het dit R637 000 beloop, in 1970-71 was dit R3½ miljoen en in 1979-’80, R28,3 miljoen.

Mnr. die Voorsitter, as daar beweer word dat ons onder die omstandighede en met die fondse tot beskikking uit die Skatkis van ons land nie genoeg doen vir Swart onderwys nie, beveel ek aan dat ons hierdie baie interessante jaarverslag van die Departement van Onderwys en Opleiding ’n bietjie moet bestudeer om vas te stel wat wel gedoen word en watter fenomenale groei werklik plaasgevind het ten opsigte van onderwys vir Swartes.

Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Maraisburg het ’n waardevolle bydrae tot die debat gelewer en ek hoop die agb. lid vir Bryanston sal ook die moeite doen om sy toespraak wat hy hier gelewer het, te gaan lees.

In die veelvolkige land waarin ons woon, is goeie menseverhoudinge dikwels die onderwerp van bespreking en word die belangrikheid daarvan vir die sinvolle voortbestaan van die volke in Suid-Afrika deur meeste mense besef. Menseverhoudinge is ’n grondfeit van elke mens se bestaan. Elke mens, of hy wil of nie, gee in sy menseverhoudinge uitdrukking aan die diepste dimensies wat in hom leef, en hy word in die diepste van sy wese gevorm deur sy menseverhoudinge. Menseverhoudinge is dus nie bloot ’n soort laslappie van ’n mens se bestaan nie; dit hou ten diepste verband met opvoeding en onderwys.

Een van die belangrike gevolgtrekkings waartoe die Eiselen-kommissie destyds gekom het, was dat die onderwys ten nouste vervleg behoort te wees met die samelewing. Onderwys moet één wees met die samelewing wat dit dien. Onderwys en gemeenskapsbetrokkenheid gaan dus hand aan hand. Gesonde onderwys sou dus gesonde menseverhoudinge binne die gemeenskapsverband beteken.

Maar, mnr. die Voorsitter, nou moet ons ook aanvaar dat gesonde menseverhoudinge nie sonder kommunikasie moontlik is nie, en net so is onderwys sonder kommunikasie ondenkbaar. Daar moet kommunikasie wees tussen ouer en kind, tussen ouer en skoolkomitee, tussen onderwyser en kind.

Wanneer ’n mens die Cillié-verslag lees oor die oproer in Soweto en elders, blyk dit duidelik dat die ouers se swak kommunikasie met hulle kinders as een van die oorsake van die onluste beskou kan word. Hulle swak kommunikasie het voortgespruit uit die afwesigheid van die ouers tuis en ook die feit dat die skoolkinders meermale beter ontwikkeld was as hulle ouers, as gevolg van hulle opleiding op skool. Volgens die verslag kon onderwysers ook nie die oproerige kinders altyd dissiplineer nie, omdat ouers baie maal geen kontak met die onderwys, skoolrade, skole of die onderwysers van hulle kinders gehad het nie. Soms was die ouers ongeletterd en het hulle geen respek vir gemelde instellings en persone gehad nie. Gemeenskapsbetrokkenheid by die onderwys het dus grootliks ontbreek weens die gebrek aan behoorlike kommunikasie.

Die departement van die agb. Minister van Onderwys en Opleiding en die onderwysowerhede het met ’n dinamiese plan van aksie gekom. Sentrums vir onderwys vir volwassenes het byvoorbeeld van 20 in 1977 vermeerder tot 84 in 1979. Daar is deurlopende indiensopleiding aangebied. ’n Kolossale bouprogram is geloods en toerustingskursusse is aangebied. Hierdie plan van aksie het effektiewer kommunikasie tot gevolg gehad en dit het beter ouer- en gemeenskapsbetrokkenheid bewerkstellig.

Die feit dat die Swart leerlingbevolking nie outomaties meegedoen het met die onlangse Kleurling boikot nie, is ook ’n aanduiding van die positiewe resultate wat in hierdie verband behaal is.

Regter Cillié kom egter na my mening in sy verslag ook tot ’n ander baie belangrike bevinding. Hy sê—

Mnr. die Voorsitter, waar ons glo dat gesonde volkereverhoudinge onontbeerlik is vir die bestendiging van die toekoms van Suid-Afrika, kan daar sekerhk gesê word dat ons wel gemoeid is met die welstand van die Swart man. Dan is die verder belangrike vraag, hoe is dit met ons kommunikasie gesteld wat betref die Swart man en die Swart jeug wat die Swart leiers van môre is? Dan moet ons aanvaar dat ons in ’n groot Swart stad soos Soweto te doen het met ’n nuwe Swart groep mense wat geskep word, waarvan die jeug bykans geen kontak met die Blanke het nie. Hierdie Swart jeug, oorgelaat aan hul ouers en onderwysers met wie hulle in ’n groot mate ’n gebrek aan kommunikasie het, ook ’n gebrek aan voorligting deur ingeligtes oor ons beleid en die voordele van ons demokraties vrye kapitalistiese stelsel, het dus bykans geen kommunikasie met die Blanke nie. As gevolg hiervan kom daar ’n tsotsi-jeug tot stand, werkloos en wetteloos, sonder ouergesag, wat die kommunistiese teelaarde vir agitators, rewolusiestokers en terrorisme is.

Die spreekwoord ,,onbekend maak onbemind” is, glo ek, op hierdie terrein beslis ook van toepassing. So het dr. L. M. Edelstein, wat later ook ’n slagoffer van die Soweto-onluste geword het, in ’n ondersoek onder Swart leerlinge bevind dat die Afrikaner deur ’n hoë persentasie van die Swart leerlinge as die wreedste, dominerendste, suinigste en mins vredeliewendste deel van die bevolking beskou word. Daarom, om kommunikasie te bewerkstellig met die Swart jeug wat beter volkereverhoudinge tot gevolg kan hê, is dus ’n magtige uitdaging. Om te verwag dat hierdie taak deur die Departement van Onderwys en Opleiding alleen verrig moet word, glo ek is totaal onbillik. Elke Blanke wat dit goed bedoel met die toekoms van sy volk, en wat oor die vermoëns en middele beskik om ’n bydrae te lewer, het ’n roeping in hierdie verband.

Ons sal moet aanvaar dat die eise van die tyd van elkeen wat betrokke is aksie en optrede vra ten opsigte van hierdie saak. Ek stel dus graag die vraag of die Departement van Onderwys en Opleiding nie op ’n georganiseerde wyse die kragte van Blanke onderwysverenigings saamsnoer om met Swart onderwysers op professionele vlak kontak te maak nie? Sodoende kan waardevolle inligting uitgeruil word. Die vraag is verder of Blanke onderwysverenigings nie kan bydra om Swart onderwysers wat nie behoorlik opgelei is, beter toe te rus vir hulle taak nie? Sodoende kan daar tog kontak bewerkstellig word wat beter begrip en respek teweeg kan bring.

Onderwys en opleiding bied by uitnemendheid die geleentheid waar ’n wesenlike deurbraak gemaak kan word om dié kommunikasie daar te stel wat ’n betekenisvolle bydrae kan lewer ten opsigte van volkereverhoudinge. Waar ons voor hierdie geweldige uitdaging gestel word, moet weë en kommunikasie nie net gesoek word by professionele organisasies nie. Ek glo dat ons eie jeug ook ’n geweldige bydrae het om te lewer in die skepping van beter kommunikasie met die Swart jeug. Ons jeug besit die soepelheid van gees en ’n kreatiewe aanslag om ’n bydrae te lewer. Ons moet genoeg vertroue in ons jeug hê. Ons moet ook ons jeug inspan op hierdie terrein.

Waar die Swart jeug vandag ten opsigte van hulle onderwys van ons brood en vis vra, mag ons nie vir hulle ’n slang of ’n klip aanbied nie. Baie is vermag deur die Departement van Onderwys en Opleiding, maar elkeen van ons het ’n taak om te vervul. Wie weier om ander te leer, verarm homself, en dit kan niemand van ons hier aan die suidpunt van Afrika bekostig nie.

Mr. Chairman, I should like to congratulate the hon. member for Geduld on a most well-thought out and most well-presented speech. I do not want to follow his line and I am sure that he will forgive me if I do not do so. I have a very short time at my disposal and I should like to make one point.

On page 187 of the report, reference is made to agricultural science and gardening, and to the fact that in primary schools gardening is a compulsory subject for all boys up to Std. 4. It goes on further to say that 50% of the pupils at the Std. 8 level study agricultural science.

I should like to make a point here which might be worth following up. We are moving towards the acceptance in South Africa that in the future we shall be producing fuels from surplus foodstuffs. I should like to suggest that consideration be given to an emphasis in the syllabus in rural schools of the need for maximum production of foodstuffs in terms of rural population. Many of our Black people live on the idea of growing as much as they need. There is a tremendous potential in this country for the conversion of surplus foodstuffs to fuel and in time when crops are bad we can export surplus foodstuffs to countries to the north of us, as we have done recently, who need them. I hope the hon. the Minister is getting the point of what I am trying to say, namely, that we take this emphasis on gardening and agricultural sciences a logical stage further with a particular view in mind, and that is of making people more aware of the reason why they are studying the subject. They must be made aware that it is not just to grow crops but to see the end result and how the country as such can benefit, even if we are producing crops like that in excess of the requirements of the people at a particular time. I should like to just leave that idea with the hon. the Minister. I think we are moving towards a situation where this is going to be a very important part of life in South Africa and I think we could make great use of that basic education that is offered to all these students in gardening and agricultural sciences.

Finally, and very briefly I should like to ask the hon. the Minister to use his influence in whatever way he can to see that more bursaries are made available and to co-ordinate, if necessary, with private enterprise, so that we will do our best to ensure that students who are clearly gifted in a particular field that will be of use to us, whether professionally or technically, will get those bursaries that are needed to enable them to obtain those higher qualifications. Very many of them are not reaching that stage because of lack of finance.

Mnr. die Voorsitter, daar is min agb. lede aan hierdie kant sowel as aan die ander kant en ek is die laaste spreker, en ek dink ons is almal seker bly daaroor.

Ek het weer vandag met aandag geluister na die agb. lid vir Pinelands en soos gewoonlik, na die agb. lid vir Houghton. Daar is ’n paar algemene opmerkings wat ek baie graag wil maak as bydrae tot die politieke debat in Suid-Afrika.

Ek het by vorige geleenthede vir die agb. lid vir Pinelands gesê dat ek nog na die ratio die uitgangspunt van hulle onderwysbeleid, en so meer, soek. Ek moet sê ek het dit vandag ook nie gevind nie en ek begin dus my eie afleidings te maak. As ’n mens teruggaan na die filosofiese grondslag van die opvoedkunde soos wat ons dit in die Westerse wêreld geleer het en ook elders, vind ’n mens ’n beleid by hulle wat ek wil opsom deur dit—ek kan dit miskien later verander—’n soort toring van Babel-beleid te noem. Dit blyk dat hulle voel dat as hulle net alle gemeenskappe in een struktuur kan saamvat, soos wat die mense na die Sondvloed wou gedoen het, hulle al die oplossings vir die wêreld gekry het, en dan sal ons ’n Utopia hê. Binne daardie toring van Babel wat hulle in die onderwys en ook met betrekking tot die ander fasette van ons lewenspatroon wil skep, is daar die ou beskouing van Jean Jacques Rousseau. Die grondslae van sy onderwysbeskouing, sy opvoedkundige filosofie, lê basies ingeënt in die strukture wat die PFP in Suid-Afrika wil stel. Ek wil vir hulle sê dat daardie grondslae van die opvoedkunde nog nêrens in die wêreld werklik waar sinvolle gemeenskappe, wat bestaan uit individue wat werklik verantwoordelike mense wil wees in hulle samelewing, geskep het nie. Myns insiens is die onderliggende filosofie in daardie verband disintegrerend werksaam in ’n gemeenskap. Ek wil aan hulle sê hulle dra ’n dualisme daarin op. Enersyds is hulle humanisties, hulle is imperialisties en bly hulle nog paternalisties ingestel wanneer hulle oor die Swart mense se onderwys praat. Andersyds wil hulle tog ook nog humanisties en ook paternalisties die Swartmag-idee van die verontregte Swart man dwarsoor die wêreld, nog ophef en dit krag en stimulus gee om na vore te kom.

Die agb. lid vir Houghton het die interessante stelling gemaak dat die Swart jeug van vandag heeltemal anders is as die mense voor hulle. Dit is baie relatief om dit te beweer. As ’n mens die ontwikkeling van die Swart mense in Amerika as voorbeeld neem, waar hulle ook gepraat het van die ,,Uncle Toms”—ek wil nie ’n ,,Uncle Tom” wees nie; ek wil nie ondergeskik wees nie, ek wil myself wees—dan is daar sekere elemente waarmee ek kan saamstem. ’n Mens kan ook sê: Ek wil nie ’n ,,Uncle Tom” wees nie; ek wil nie net iemand wees wat onderdanig is nie; ek wil ’n mens in my eie reg wees. Myns insiens, juis in Suid-Afrika en juis vanuit die standpunt van die Nasionale Party, wou ons nooit in ons lewe ,,Uncle Toms” geskep het nie. Maar volgens die agb. lid se sienswyse en volgens die hele geskiedenis wat die Witman in Afrika betref, dan is dit mos so dat toe Jan van Riebeeck en die ander mense uit Europa hierheen gekom het, hulle met ’n bepaalde kulturele samestelling gekom het. Hulle het ’n bepaalde onderwysstelsel, ’n bepaalde politieke stelsel, bepaalde materiële kultuurskeppinge gehad wat eenvoudig net anders was as dié van die Khoisan wat hulle aanvanklik ontmoet het. Met die noordwaartse trek het hulle in aanraking gekom met mense wat ’n kultuur gehad het. Ek wil later kom by sekere grondslae van die tipiese Swart man se Bantoekultuur en die elemente van sy onderwys. Hulle was totaal anders. Maar dit was as gevolg van daardie omstandighede en die ontmoeting van hierdie twee mense en die vrede wat onder Swart mense ontstaan het, dat van die Swart mense by Blankes gaan werk het. Die agb. lid vir Bryanston het vandag—ek weet nie of dit ’n mooi woord is nie—’n liederlike toespraak gehou, met ’n gemeenheid teenoor die Afrikaners—wat in ’n groot mate uit die boere in ons samelewing bestaan—met betrekking tot dit wat hulle doen. Ek meen dat die agb. lid vir Pinelands as Sweep dit aan sy koukus behoort te rapporteer dat daardie soort magsbasis wat die agb. lid vir Bryanston soek nie vir sy party en ook nie vir ons heilsaam is nie.

Hoor, hoor!

Dit wek in die harte van my mense ’n wrewel teenoor die Progressiewe Federale Party; nie teenoor die Swart mense nie maar teenoor die PFP wat baie slegte gevolge in SuidAfrika kan hê. Die agb. lid vir Houghton het verwys na die ,,Uncle Toms”. In die boek deur Ndabaningi Sithole getiteld African Nationalism meen ek is daar ’n hoofstuk wat handel oor ,,The Myth of the White Man” waar hy baie netjies uiteensit hoedat die Swart man aanvanklik die Wit man beskou het as ’n man wat met ’n stokkie gekom het wat ’n donderende geluid maak, hoe hy dan neerval en hoe die Swartman die Wit man met sy swakhede geleidelik leer ken het. Ek meen dit is een van die baie mooi hoofstukke wat oor die geskiedenis van die Swart man geskryf is ten opsigte van sy denke oor die Wit man.

Wat ek vir die PFP wil sê is dat hulle deur hul gedagtes en instrumente ’n beeld skep van Wit mense soos ek, wat glad nie waar is nie. As daar agb. lede is wat sê dat daar by die Swart mense ’n haat bestaan teenoor Wit mense stem ek nie in alle gevalle daarmee saam nie. Ek het deur verskillende Swart gebiede gereis; ek was vroeër ’n student in die sendingwetenskap en het ook volkekunde gedoseer, en ek het baie met Swart mense te doen gehad en het vandag nog baie met hulle te doen. Ek sê dat as daar haat is, daardie haat enersyds geskep is deur mense wat ’n valse beeld van die Wit man gee. Laat ek vir u sê dat ek grootgeword het—laat ek maar sê in isolasie—as ’n Afrikaner binne ’n Afrikanergemeenskap. In die grondslag van my onderwys en opvoeding was daar nie haat teenoor ’n Eskimo met wie ek nooit in aanraking was nie, ook nie teenoor die Kazakke of die Indiërs van Indië of teenoor die Japannese of wie ook al nie. Later in my lewe het ek met al hierdie mense in aanraking gekom en ek kan nie dink dat ’n gekleurde man of ’n man van ’n ander volksgroep ooit van my af weggestap het met die idee dat ek hom haat of verag nie. Ek aanvaar daarom nie dat waar ’n mens geslotenheid en afsonderlikheid het, dit juis moet lei tot konflik en botsing wanneer jy met ander mense in aanraking kom nie. Dit hang af van ’n mens se prinsipiële grondslae. My onderwys was op ’n Christelike-nasionale grondslag gebaseer en die christelike lewensen wêreldbeskouing wat ek huldig, is sodanig van aard dat daarin nie ingebou is ’n haat teenoor ander mense nie.

Die agb. lid vir Houghton het verwys na die Verwoerd-era en die tydperk toe daar minder geld beskikbaar was vir die Swart mense. As ’n mens terugkyk na die geskiedenis—en ek het hier ’n boek getiteld The Roots of Segregation: Native Policy in Natal, deur dr. David Welsh, wat ’n Britse gemeenskap was—vind jy dat heel van die begin af, omdat twee kultuurwêrelde van mense bymekaargebring is, hulle mekaar anders behandel het. Die Blankes het aan die Blankes onderwys gegee soos dit hulle gepas het en die Swart mense het ’n onderwysstelsel vir hulle mense gehad totdat dit versteur is deur die koms van die Swart mense en die integrering van die Swart man in ons Blanke ekonomie. Ek wil aan die agb. lid vir Houghton sê dat die Swart man twee elemente in sy basiese onderwysstelsel het en daardie elemente het in ’n mate in deur die gedagtes en opvoedkundige filosofie van die agb. lid vir Pinelands verlore gegaan. Die Rossouw-filosofie vernietig hierdie dinge. Die Swart man het as grondslag van sy opvoeding hierdie twee elemente, naamlik die kennis van die stam se tradisies en gewoontes en die wyse waarop hy leef; die ander element is dissiplinering. En in hulle koma, bale en bogwera (Noord-Sotho)—my oud-studentemaats sal dit miskien beter onthou as ek—was daar ook apart ingebou vir die seuns en dogters die element van dissipline en van kennis van jouself. Dit was die basiese strukture en daarom kon ’n man soos prof. O. F. Raum dit in ’n boek skryf.

Ek wil ook sê dat ek vandag ’n boek gaan naslaan het, naamlik R. F. A. Hoernlé se boek getiteld The South African Native Policy and the Liberal Spirit wat—ek wil nie sê vals nie—maar verkeerde grondslae het waarop hy sy strukture bou. Dieselfde geld vir K. L. Roskam se boek getiteld Apartheid and Discrimination. Hierdie skrywers se uitgangspunte is verkeerd, in teenstelling met ander werke waarna ek hier wil verwys, naamlik P. A. Duminy se Trends and Challenges in the Education of the South African Bantu wat op werklike wetenskaplike feite berus. Hulle kom tot ander gevolgtrekkings. Laat ek vir u lees wat prof. O. F. Raum sê op bladsy 89 van Trends and Challenges in the Education of the South African Bantu, as volg—

Hy verwys hier na ’n verslag wat voor daardie tyd verskyn het—

[Time expired.]

Mr. Chairman, I wish that we had more time to discuss some of the very fundamental and important issues raised by the hon. member for Rissik. I think that he and I must have a debate some time and somewhere, wherever he would like such a debate to take place, so that we can have more time to really thrash this matter out because I think it is an important issue. I want to answer him directly in regard to his question as to why we want this one department of education, this one approach. I think basically we believe that at the heart of the South African community there is a conflict and that no matter what we do, unless we resolve this in the educational sphere we are not going to resolve the conflict which could lead—I choose the word-to war. I want to tell the hon. member that there is no one in the PFP who believes that the Afrikaner must accept the responsibility on his own for that conflict. That is fundamental. Let me try to illustrate what I mean by this. I am convinced that the people who attacked the young man in Bloemfontein did not stop to ask him whether he was Afrikaans speaking or English speaking or whether he was a Nationalist or a Prog or whatever. “Hy was ’n Wit man.” And it is no use shutting our eyes to this. There are very strong currents running in South Africa today and one of the basic reasons for that is what the hon. member for Geduld said, namely, that there is an almost total breakdown in communication; that the only White person the average young Black student whether he be in Soweto or Guguletu, comes into contact with is either an official or the police. That is a fact of life.

I do not care whether he is Afrikaans speaking or whether he is a Prog or a Nat—this does not matter. I am saying that the only people he comes into contact with are these two groups. He does not know the White man. That is the tragedy. We are not talking now about a tribal system and a rural culture; we are talking about an industrialized South Africa. We are talking about people who are working shoulder to shoulder in industry and in commerce. Our economy is integrated. Whether we like it or not is beside the point; this is a fact of life. And if we are going to prepare people to live in peace in South Africa we have to start when they are children. One of the ways, as suggested by the hon. member for Geduld, was that teachers in their professional capacities ought to be meeting each other. The hon. member for Virginia will remember the plea I made in the Select Committee that there ought to be a teachers’ council—let us start there—where people belonging to one profession—let it be on the basis of a profession and not of race—could meet. I am not saying that the hon. member for Geduld suggests this. Perhaps he means a more informal approach, but one of the ways in which people meet is when they have occasion to meet, when they have a cause to meet, when they have a common commitment. Teachers have that common commitment to the teaching profession and can learn from each other. That is why we believe we must find a way for teachers to come together. It is a basic educational philosophy which is based on peace and not on strife. We are so inconsistent in our arguments. We say that we must keep education separate, but we have a Department of Education and Training which covers quite a number of different tribal groups in the urban areas.

Nine.

Exactly. They are all under one department and no one is suffering because of it or losing their identity. No one is having his language pushed down. Who is asking for that? Of course I am not asking for one giant bureaucracy which controls everything. There will be decentralization, but when we talk about teaching, budgeting, facilities, the development of teacher training, schools and all the things that are precious to every parent, irrespective of race or colour, creed or even culture, why must we always do it separately to preserve the identity? The hon. member for Rissik says that we in these benches are imperialistic, yet the bulk of the evidence which came before the Select Committee from Blacks was that there ought to be one department. Are those Blacks being imperialistic? Are they taking their instructions from the Progs? Surely not. That is an insult to the Black people, because you are saying that they do not have a mind of their own. I am saying that the overwhelming majority of Black people in this country in the urban areas, would opt for one department of education. It is a question of perception. We get letters and we talk and meet Blacks all the time and they constantly say that justice must be done and must be seen to be done. We are not arguing from some PFP political platform point of view, but we are talking about education and the aspirations of Black people. It is no use flying in the face of that. The hon. member for Rissik said that there is no such thing as hatred, that he was a missionary, and so on. I accept that there is an enormous reservoir of goodwill, but the Cillié Commission and the Commission of Inquiry into the Situation at the University of the North talked about naked hatred. If we start kidding ourselves and imagine that it is not there, we are living in a fool’s paradise.

It has been there for ages.

Of course it has and that is why I am saying it is a basic conflict. I am not blaming the Nationalist Government, the Afrikaner or the farmer. I am talking about a conflict in our country … [Interjections.] Yes, but you are aggravating it and compounding it by refusing to take it seriously and to try to resolve it. [Interjections.]

Order! Only one member at a time can make a speech.

We are never going to resolve the conflict unless we include education in our efforts to do so.

I imagine that I only have a minute or two left and I have not yet come to what I have to say. I ask again that if the hon. the Minister—we talked privately a few minutes ago—has any comments to make about the questions that are being asked and the statements that are being made about the possibility of a commission of inquiry, he will tell us how his department feels about it. If he feels that he cannot say anything at the moment, that is fair enough. However, I think he has some word about this and I would like to hear it.

The last thing I want to say is that I was very disappointed in his response to the part-time student problem. We are not talking about a few people here but of 140 000 people. The hon. the Minister is much more aware of the problems than I am, because he has to deal with it all the time in his department. I am glad that the concession has been made that Std. 5 students, and some of them are 30 or 40 years old, will not lose the credits they have gained. But any new student who wants to pass Std. 5 has to take it as a single examination in four subjects. It is not going to work. Every day we hear Government spokesmen telling us that we need more skilled people and that we must upgrade people, but now this department, of all departments, says that it cannot be done in this way. Although it has been working very well up till now, it must be written all at one time. It is going to be seen, and that is the point, the breakdown in communication, as keeping them back and preventing them from obtaining that qualification. I accept that that is not the purpose of it, but in educational terms, in perceptional terms, that is the impression they are going to get.

Then there is also the idea of dropping the supplementary examination for private students. I believe this is a fundamental mistake, that it is going to be seen to be a mistake, but that we are going to waste years before we see it. I ask the hon. the Minister please to look at this again. Let us talk about it and let us give evidence and find some way out, because I believe it is a very serious situation and that it is not going to work. [Time expired.]

Mr. Chairman, as far as the examinations are concerned, the position is that private candidates writing the Std. 5 examinations are adults and not small children.

Most of them are working.

Yes. But in our experience it will be possible for them to do it in this way. If it does not work out I can assure the hon. member that we will reconsider the whole situation. However, I am convinced that it will work and that it will provide an opportunity for adults to acquire these qualifications and certificates.

As far as the supplementary examination is concerned, that is the position for all departments and all people. The fact is that it is no use writing a supplementary examination if a candidate failed an examination in November. If this is the case there is only a very small possibility that such a candidate will be successful in March of the following year. Provision is, however, made for a reexamination.

What does that mean?

A student can improve his symbols. If a student fails his examination by, say, only 5%, he is given another opportunity to pass by means of a reexamination. But if he fails completely, there is no point in having him write a supplementary examination.

May I ask the hon. the Minister a question? What happens if it is a student who has failed one subject, for example? At the moment there is an opportunity for students at school to write a supplementary examination. The same applies to universities. Could these people not be allowed to do that? I am not talking about failing the whole examination but about people who have only failed one or two subjects who up to now could have written a supplementary examination.

That is exactly what the situation is at the moment. If a student fails only one subject, he is allowed a reexamination. But if he fails completely, he has to write a supplementary examination and that has been abolished.

As far as fundamental matters are concerned, I think the hon. member for Pinelands and the hon. member for Rissik must have a private discussion. I think the hon. member for Rissik will then be able to convince the hon. member for Pinelands that he is on the wrong track.

I have no quarrel with the hon. member for Berea. He made some good speeches, apart from the fact that his information was wrong and that the assistance he received from the hon. member for Durban Central as far as arithmetic was concerned caused me to believe that the hon. member for Durban Central needed in-service training! My department is responsible for 1½ million pupils, while the Black States are responsible for the other more or less 3 million. When one studies the budget, one will see that the amount for this Vote is R240 million. This works out at R130 per pupil per annum, or 65 cents per day.

Per school day?

Yes. It is now R130 per pupil, but when we took over this department it was only R13 per pupil. As far as Black veterinarians are concerned, the position is that a faculty for veterinary science has already been approved, and a dean has been appointed. It will soon be in operation and the opportunity will be afforded students to attend a veterinary faculty at the University of Mdunsa.

Die agb. lid vir Middelburg het die kwessie van landbouskole geopper en ek dink dit is baie belangrik. Die agb. lid vir Berea het ook hierna in sy tweede toespraak verwys, d.w.s. die kwessie van landbou-onderrig. Toe die onderwys van die selfregerende state nog onder hierdie departement geressorteer het, voor hulle hierdie funksies self oorgeneem het, het ons probeer om in elkeen van hierdie state ’n landbouhoërskool te vestig. Vandat hulle oorgeneem het, kry ons soms aanbiedinge van instansies om ’n tegniese of ’n landbouhoërskool of iets van dié aard te skenk, en in die geval van landbouhoërskole het ons die aanbiedings wat ons gekry het, gekanaliseer na die Swart state toe, sodat die werklike landbouhoërskole daar staan.

Ons besef die belangrikheid van landbouproduksie vir daardie state. Dit is die basis van hulle ekonomie. Landbou-onderwys en landbou-opleiding kan natuurlik ’n geweldige rol speel en daarom sê ek dankie aan die agb. lid vir Pietersburg vir die bydrae wat hy gelewer het, asook ten opsigte van landbou-onderwys en landbou-onderrig wat die Universiteit van die Noorde nou begin het om te gee. Ek dink dit sal beslis ’n groot rol speel in die landbou van Lebowa en aangrensende buurlande daar, en dit sal die landbou daar stimuleer. Ons hoop werklik dat dit uiteindelik in ’n landboufakulteit sal ontwikkel.

Soos agb. lede gesê het, word landbou in ons eie skole aangebied as ’n keusevak, en dit is ’n baie populêre vak. Daar is baie van die kinders wat hierdie vak kies, soos dan ook in die jaarverslag gemeld word. Ek meen 58 neem hierdie vak vrywillig. Met ander woorde, dit wys daar is ’n belangstelling vir hierdie vak. Tuinbou is net so ’n belangrike vak. Ons glo dat dit nie net die regte gesindheid sal skep nie, maar daar is ’n behoefte by die mense om in hierdie rigting te studeer. In die toekoms sal dit ook ’n bydrae lewer om die voedselproduksie daar te stel wat ons glo in die belang van SuidAfrika nodig is, sowel as in die belang van die Swart state self.

Ek kom nou by die agb. lid vir Bryanston en wat hy ten opsigte van plaasskole gesê het. Ek is jammer dat die agb. lid so te kere gegaan het, Meneer. In Suid-Afrika is daar 4 600 plaasskole wat die boere gebou het. Dit wys vir u, Meneer, wat die gesindheid van die mense is. Dit is nie waar dat die departement nie boeke en meubels en daardie soort dinge verskaf nie. Die posisie is dat die boer die skool bou en deur die departement gesubsidieer word. Die subsidie was laag. Eers was dit R240 vir die eerste klaskamer, en R120 vir die tweede een. Dit is later na R1 000 per klaskamer opgeskuif, vir die eerste een, en R800 vir die tweede een. Omdat ons besef dat dit nie naastenby vir die koste vergoed nie, het ons besluit om hierdie subsidie vanaf 1 April te verhoog, en ek is bly om dit vandag te kan aankondig dat ons nou R2 000 per klaskamer gaan betaal, vir vier klaskamers.

Hoor, hoor!

Daarby betaal ons die salaris van die onderwyser. Die boer stel die onderwyser aan; hy is die bestuurder van die skool, maar die departement betaal die salaris, hy verskaf die meubels, en hy verskaf die boeke. Ons het ook besluit om ’n klein bedraggie aan bestuurdersgelde te betaal, nl. R30 per jaar. Ek meen agb. lede sal daaroor lag, maar dit sal ’n bietjie help om die skoolgebou in stand te hou. Dit is ’n begin wat ons maak.

Is dit R30 per jaar?

R30 per jaar aan die boer. U moet nou nie sê dit is ’n swak …

Dis treurig.

Dit word betaal aan die bestuurder van die skool. Dit is waar dat dit ’n baie klein bedraggie is, maar ons het tot dusver niks betaal nie, en nou betaal ons darem al R30 wat eintlik bedoel is om die man in staat te stel om ’n bietjie onderhoudskoste te dek. Maar dit is nie al nie, Meneer. [Tussenwerpsel.] Ja, hy kan sigarette koop daarvoor. Ons subsidieer nie ’n krot nie, en dit is wat die agb. lid hier probeer beweer het. Daardie skool wat deur die boer opgerig word, is volgens standaardplanne gebou wat ons vir die mense gee. Die planne bevat sekere spesifikasies en die subsidie word betaal indien daardie skool aan daardie spesifikasies voldoen. Die feit wat die agb. lid hier genoem het dat dit krotte is en dat die mense krotte opgerig het waar die plaaskinders skoolgaan, is van die waarheid ontbloot. Ek wil by hierdie geleentheid hulde bring aan die boeregemeenskap vir die gees wat hulle in die verband aan die dag lê. Die stelling wat gemaak is dat dit ’n manier is om goedkoop arbeid in die hande te kry, is verregaande.

Skandalig.

Dit is absoluut verregaande om dit te sê. Ek wil hulde bring aan die boere. In daardie 4 600 skole is daar meer as ’n half-miljoen kinders. Daardie skole gaan tot by St. 5. Baie vooraanstaande mense, vooraanstaande opvoedkundiges wat groot en belangrike poste beklee, wat universiteite bestuur, het op daardie skole hul opvoeding gekry. Vandag lewer hul ’n reuse bydrae en aan die gemeenskap wat dit moontlik gemaak het, en aan die mense wat van hierdie geleentheid gebruik gemaak het, wil ek baie dankie sê.

Wat die bouprogram betref sal u sien dat toe ons self begin begroot het—voorheen was dit deur ander instansies gedoen—was daar ’n tekort van 7 000 klaskamers. Dit was in 1978. Wat die gemeenskapskole en staatskole betref gaan ons hierdie jaar 1 829 klaskamers by primêre skole en 1 460 by sekondêre skole bou, asook ’n bykomende 1 500 toilette. Verder sal ons ook nog 800 klaskamers opgradeer.

Are those all departmental?

Ja, dit is alles departementeel. Daar is ’n bedrag van R26 miljoen wat voorheen deur die administrasierade aangegaan is vir die oprigting van gemeenskapskole, en daardie bedrag word afgeskryf. Verder het die gemeenskapsrade interne en eksterne lenings by die Departement van Gemeenskapsbou aangegaan vir R2,8 miljoen, en daardie lenings los die departement nou af. Die skole wat ek hier genoem het is net die sekondêre en primêre skole. Dit sluit nie die klaskamers in wat by die plaasskole gebou gaan word en waar die boere self ’n bydrae lewer nie. Dit sluit nie die myn-, fabriek- en ander skole in nie. Dit sluit nie die tegniese geriewe in by skole, institute en dies meer wat verskaf gaan word nie. Dit sluit nie spesiale onderwys by skole vir dowes, ens. in nie waar ook klaskamers gebou gaan word nie. Dit sluit nie die kapitaalprogram in wat by die technicons plaasvind nie. By Mabapane-Oos word ’n technicon nou gebou wat op die ou end R34 miljoen sal kos. Dit het vanjaar sy eerste studente ingeneem en uiteindelik sal dit 5 000 mense akkommodeer. Dit sluit nie daardie dinge in nie, Meneer. Dit is net die program ten opsigte van die primêre en die sekondêre skole. Met ander woorde, ons het ’n reusebouprogram wat aan die gang is en wat die departement oorgeneem het. Ek dink u sal met my saamstem dat om so vinnig te organiseer en gereed te maak om self hierdie program te kan uitvoer, is ’n taamlike groot prestasie. Dit is voorwaar ’n groot prestasie dat ons dit self kon regkry. Daarbenewens is ons ook besig om drie onderwyserskolleges op te rig en om die Garankua-hospitaal ’n volwaardige opleidingshospitaal te maak. Ons moderniseer dit in alle opsigte sodat dit ’n volwaardige opleidings-hospitaal sal wees.

Beide die agb. lid vir Durban-Sentraal en die agb. lid vir Bryanston het om verskoning gevra dat hulle in die Ander Plek moes wees om aan die bespreking daar deel te neem. Die agb. lid het weer oor die getalle gepraat en gesê die verdubbeling van die persentasie van die bevolking wat op skool was het eers oor twintig jaar en langer geneem. Meneer, u moet onthou dat hierdie aangeleentheid ’n versadigingspunt het. Mens kan nie 100% van die bevolking op skool hê nie. ’n Mens kan net tot op ’n sekere punt gaan en dan is dit versadig; dit is die mense wat van skoolgaande ouderdom is. Buitendien is dit so dat ’n mens se beste kriterium is nie om te bepaal watter persentasie van die bevolking op skool is nie, maar om te bepaal watter persentasie van die bevolking wat moontlik kan skoolgaan, is op skool. Dit is ’n mens se beste kriterium. In daardie opsig is ons besig om die versadigingspunt te bereik en die versadigingspunt is besig om te verlaag. Neem byvoorbeeld die leerlinge wat vir sub-A en sub-B ingeskryf is. Aan die begin was hulle omtrent 80% van die skoolbevolking. Die skole het egter ’n houvas op hul kinders begin ontwikkel sodat daardie persentasie geleidelik afgeneem het. Terwyl daar nou minder kinders in sub-A en sub-B is, styg die persentasie van die kinders wat in St. 9 en St. 10 is. Dit wys mos, Meneer, dat die ontwikkeling besig is om ’n gedaanteverwisseling te ondergaan. Waar ons eers met kwantitatiewe onderwys te doen gehad het, nl. groot getalle in die laer klasse, het die klem nou na kwaliteit verskuif, in dié sin dat ons nou groter persentasies in die hoër standerds het. Die studente bly langer op skool. Dit is ’n bemoedigende teken en dit is die rede hoekom ons hierdie groot getalle het wat St. 10 bereik. Dit is belangrik want dit gaan ’n geweldige impak hê op baie ander dinge. Dit gaan die gehalte van die onderwysers wat opgelei word, bepaal, en dit gaan ook die getal studente op universiteit bepaal. Daar is nou 7 500 studente aan ons universiteite. Verlede jaar was daar 23 000 matrikulante wat eksamen geskryf het. Hierdie jaar sal daar oor die 50 000 wees. U kan dus besef dat die inname van nuwelinge by universiteite volgende jaar dubbel dié van hierdie jaar gaan wees. Ek stem met die agb. lid vir Pinelands saam dat daar net ontwikkeling kan wees as daar kalmte is. Ek wil vir die studente, die skoliere en hul ouers vra om te besef dat onderwys ’n aangeleentheid is wat twee aspekte het. Die een is dat die onderwys aangebied kan word en die ander een is dat die onderwys gebruik moet word. Ons kan die onderwys aanbied maar ons kan dit nie gebruik nie. Dit moet deur die mense gebruik word. Diegene wat skade lei wanneer daar boikotte is, is die studente. Hulle is die lydende party. Nou is die vraag: Waarom hierdie boikotte? Waarom maak hulle nie gebruik van hierdie fasiliteite nie? Die Hoof-minister van kwaZulu het verlede Sondag sy mense in kwaMashu gaan toespreek. Hy het die volgende belangrike dinge gesê—

Bad language.

Ek lees uit ’n berig voor. Ek dink die agb. lid moet hierna luister—

As ons na die wêreld kyk dan vind ons dat hierdie verskynsel in ’n baie groot mate aanwesig is in die hele vrye wêreld. Daar is onluste in die vrye wêreld. As ’n mens die koerant oopmaak lees jy van onluste in Miami of elders. Mense maak mekaar dood; die jeug is in oproer en dit gebeur in die vrye wêreld. Dit is betekenisvol dat dit in die vrye wêreld gebeur. Die Regering van kwaZulu is verantwoordelik vir onderwys in Natal. Hulle is nie ontevrede oor die onderwys nie maar hulle is vir Inkhata kwaad, sê Hoofman Buthelezi. Hulle kom in opstand teen Inkhata, hul eie beweging. Nou is die vraag: Waarvandaan kom dit alles? Waar lê die oorsaak van al hierdie dinge? Hoekom gebeur die dinge in die vrye wêreld en nie in die Marxistiese wêreld nie? Daar word dit met geweld onderdruk, maar wat meer is, daarvandaan word dit geïnstigeer in die vrye wêreld. Die vrye wêreld sluit in ons wat hier sit aan weerskante van die Huis; dit sluit in al die volke van Suid-Afrika. As ons nie wil hê hierdie tipe van dinge moet ons op ons knieë bring nie, dan moet ons weerstand bied daarteen. Ek wil derhalwe vir die ouers, die skoolkinders en die studente sê dat ons in die departement ’n netwerk opgebou het om kommunikasie te bewerkstelhg. Ek wil die agb. lid vir Geduld bedank vir sy bydrae. Ons het ’n kommunikasienetwerk opgebou tot by elke skool. Die skoolkomitee wat deur die ouers gekies word, tesame met die hoof van die skool en die personeel, is verantwoordelik vir die skool. As daar probleme is kan daardie beherende liggaam die probleme bespreek en behandel. Ons het die getal inspekteurs vermeerder; ons het die getal streke vermeerder; ons het die getal kringe vermeerder. Deur die inspekteur kan hulle na die kring deurwerk; hulle kan deurwerk tot by die Sekretaris; hulle kan selfs deurwerk tot by die Minister. Dit is moontlik vir elke skool om onmiddellik as daar ’n probleem opduik, aandag daaraan te gee. Dit is die geval by elke skool. Wat hierdie dinge aanbetref, word soos Hoofminister Buthelezi sê, van buite af kinders gebruik om politieke doelstellings te bewerkstellig. Daar is mense wat teenspoed in politieke organisasies gekry het en toe uitgeskop is. Nou wil hulle hulself regverdig deur kinders te monster om te wys dat hulle groot ondersteuning het. Die mense wat op die ou end daaronder ly is nie daardie mense nie, die mense wat die boikotte organiseer nie, maar dit is die kinders. Ons het baie mooi voorbeelde by skole gehad en ek wil daardie kinders loof. Daar was baie plekke waar mense van buite gekom het om kinders te gaan oprui en waar die seuns en die dogters self—in een geval was dit die dogters—daardie klomp opmiers tot by die polisie gejaag het. Hulle het aan die polisie gesê: Hier is hulle; ons wil nie moeilikheid in ons skool hê nie; ons bring die opmiers vir julle. Dit is pragtig, Meneer! Hulle wil die onderwys wat daargestel is, gebruik om hul eie toekoms te verbeter. En ek loof hulle daarvoor.

As mense egter probleme het dan wil ek vra dat die ouers en die skoolkomitees moet besin. Ons staan aan die kant van diegene wat die onderwys wil benut. Laat hulle ons dan nader sodat ons saam kan beplan hoedat ons die probleme die hoof kan bied. Ons kan nie die kinders in die skole in dwing nie. Ons gaan hulle nie slaan nie; ons gaan nie daardie tipe van ding doen nie; dit sal ons nie help nie. Ons wil diegene wat wil skoolgaan help. Ons staan aan hulle kant en diegene wat die kinders verhinder om skool toe te gaan sal verhoed word om in die sake van die kinders in te meng.

Dan, mnr. die Voorsitter, wil ek verwys na die ander aangeleenthede wat deur die agb. lid vir Durban-Sentraal geopper is.

Firstly, I must refer to the hon. member for Houghton. She said that all universities should be open and come under one department.

Mnr. die Voorsitter, myns insiens moet die universiteite waarvoor ons nou verantwoordelik is, uiteindelik onder die betrokke regerings ressorteer en nie onder die Regering van Suid-Afrika nie. As die Ciskei eendag onafhanklik word, sou dit ondenkbaar wees dat daardie universiteit nie deur die Ciskeise regering bestuur gaan word nie. Daarom herhaal ek dat dit ons sienswyse is dat elke volk sy eie sake behoort te reël, en so sal elke onafhanklike staat uiteindelik sy eie universiteit bestuur. Dit sal geen verskil maak as universiteite van een departement na ’n ander oorgeplaas word nie, maar dit sal ’n groot verskil maak as hulle uiteindelik oorgeplaas word na hul eie regerings. Dit is ons uitgangspunt, mnr. die Voorsitter.

Elkeen van die onafhanklike state het behoefte aan hul eie onderwysinstellings. Toe Bophuthatswana en Transkei onafhanklik geword het, het nie een van die twee state ’n universiteit van hul eie gehad het. Die Transkei se universiteit is reeds besig om te funksioneer en die rektor van die universiteit van Bophuthatswana is reeds aangestel en verdere beplanning is reeds op dreef. Die Universiteit van die Noorde gaan uitgebrei word en takke sal in Vendaland en Gazankulu gestig word. Ondersoek word selfs ingestel of hierdie universiteit nie ook ’n verwyderde kampus in Quaqua moet inrig nie. Die mense is begerig om hul eie instellings te hê.

Die Retief-kommissie is besig om die kwessie van tersiêre onderwys te ondersoek en sodra ons die verslag ontvang, sal ons dit baie noukeurig bestudeer en ernstig besin oor die aangeleentheid. Ons besef ook dat ons met verskeie instansies sal moet raadpleeg, en dan sal ons besluite neem.

Wat die R70 per kind betref, wil ek aan die edele lid vir Houghton sê dat daardie statistiek, so meen ek, van die Departement van Statistiek verkry is. As ’n mens egter na die begroting kyk en die aantal kinders waarvoor ons verantwoordelik is, is die syfer R130. Ek wil egter verwys na die R13 miljoen wat, volgens haar, vir baie jare vasgepen was. Die feit is egter ook dat toe die R13 miljoen vasgepen is, dr. Verwoerd gesê het dat Swart belasting alles aan onderwys bestee word. En dit sê baie. Agb. lede probeer dr. Verwoerd afkam as ’n man wat nie die mense se belange op die hart gedra het nie. Dit is egter nie die geval nie. Swart onderwys was vir hom van baie groot belang, en die feit dat dr. Verwoerd dit besef het, is tog ’n bewys dat hy die Swart mense se belange op die hart gedra het. Daarom het hy gesê dat alle Swart belasting wat geïn word aan Swart onderwys bestee sal word. Met ander woorde, die totale inkomste uit Swart belasting sou aan Swart onderwys bestee word. Die bedrag was dus nie net op R13 miljoen vasgepen nie want die Swart belasting is daarby gevoeg. Kort daarna is die gebiedsowerhede ingestel en ontwikkeling het plaasgevind, en hierdie owerhede het self begroot vir hul kinders se onderwys. Die argument wat aangevoer is dat dit ’n teken van ons gesindheid is om die Swart man wat onderwys betref, te onderdruk, verwerp ek dus. Trouens, dit illustreer eintlik presies net die teenoorgestelde.

There is a very different change of attitude now. There has been a very real change. [Interjections.] Let us be grateful for the change.

As die agb. lid sê dit is ’n verandering …

Dit is ’n groot verandering.

… wil ek vir hom sê dat ons beleid nog altyd daarop ingestel was, nie om geleenthede te ontneem nie, maar om geleenthede te skep; trouens, om nuwe geleenthede te skep. En nie alleen was dit ons beleid om nuwe geleenthede te skep nie, maar ook om die konflik-dilemma waarna die agb. lid verwys het, te bowe te kom deur die skepping van geleenthede en deur die verantwoordelikheid om oor hulself te regeer in die betrokke mense se hande te plaas.

Om hierdie rede wil ek weer eens verwys na die punt wat deur beide die agb. lid vir Pinelands en die agb. lid vir Durban-Sentraal geopper is. Ongelukkig is die agb. lid vir Durban-Sentraal nie nou hier nie, maar vir rekorddoeleindes moet ek daarop antwoord. Alhoewel ek hom nie goed verstaan het nie, meen ek dat hy ’n konfederasie tussen departemente wil hê. Dit is soos ek dit verstaan het, maar dit kan egter nie gebeur nie. Feit is dat ons met ontwikkeling in Suid-Afrika besig is. Soos ek netnou gesê het, was hierdie departement in 1955 alleen verantwoordelik vir alle onderwys. Vanweë die konstitusionele ontwikkeling wat in SuidAfrika plaasgevind het, het daar tien departemente ontstaan en het ons vandag tien Ministers van Onderwys in die oorspronklike Suid-Afrika. Hulle is verantwoordelik vir die onderwys van die betrokke lande en is verantwoordelik aan die verteenwoordigers van die onderskeie volke vir die onderwys wat hulle verskaf. Ons skakel ten nouste met daardie tien Regerings. Ons koördineer ten nouste met hulle oor die onderwys wat ons vir hulle mense wat hier in Suid-Afrika is, aanbied. Dit is dieselfde volke se mense wat in Bophuthatswana, of in Gazankulu of in die Ciskei is en wat hier in Suid-Afrika onderwys ontvang. Ons skakel ten nouste met hulle. Ten opsigte van die leerplan stel die Gemeenskaplike Matrikulasieraad die eksamenvraestelle en die kernsillabusse op. Ons en al die ander departemente gebruik dit. Ons het vakkomitees, en dan kom ons en hierdie Swart state bymekaar. Daardie mense wat aan hulle volke verantwoordelik is se verteenwoordigers, en ons mense se verteenwoordigers kom dan bymekaar. Dit moet onthou word dat ons departement grotendeels, d.w.s. die onderwysers, inspekteurs, die professionele mense, uit die Swart mense bestaan. Die vakkomitees kom dan bymekaar en stel die sillabusse op, vir ons sowel as vir daardie mense, waarna dit dan toegepas word. Met ander woorde, daar is ’n ontsaglike groot mate van koördinasie tussen ons en hierdie departemente. In ons departement waar daar 35 000 onderwysers is, is net bietjie meer as 1 000 daarvan Blankes. Die ander 34 000 is daardie mense se eie mense wat vir hulle skoolhou. Die inspektoraat bestaan uit 200 Swart inspekteurs, terwyl daar omtrent nog slegs 54 Blankes oor is. Die Adviesraad wat die departement deurlopend adviseer, bestaan uit 20 persone, waarvan almal Swart opvoedkundiges is, en elkeen van die state benoem ’n verteenwoordiger daarin. Hulle besin en beraadslaag oor die kwessie van die onderwys.

Dit bring my by die kwessie van die ondersoek waarna die agb. lid vir Pinelands verwys het. Die edele Eerste Minister het dit in die vooruitsig gestel dat die kwessie van die onderwys in diepte ondersoek kan word. Hy het gesê dit kan geskied in oorleg met die onderwyshoofde. Daardie proses is nou aan die gang. Daar word nou beraadslaag en besin oor hoe die aangeleentheid gestuur en behartig moet word.

Daar is aan my gevra wat my persoonlik opvatting in dié verband is. My persoonlik opvatting is dat ons ’n proses moet inbou waarvolgens daar voortdurend ondersoek ingestel word. Ons moet binne-in ons departement ’n meganisme inbou wat voortdurend na al die probleme kyk en wat op dit op ’n deurlopende basis doen, sodat dit nie nodig is om na vyf jaar weer ’n kommissie van ondersoek aan te stel nie. Dit moet ’n deurlopende ondersoek wees want die onderwys is ’n lewende organisme wat ontwikkel en vooruitgaan en wat gedurig in oënskou geneem moet word en waarna omgesien moet word. Daardie proses moet dus op ’n deurlopende basis plaasvind. Myns insiens behoort dit in a! die ander departemente ook te gebeur dat daar op ’n deurlopende basis te werk gegaan moet word. Daardie inligting kan dan geëvalueer word en toegepas word in die praktyk.

Iemand het die kwessie van beurse geopper. Dit was die agb. lid vir Berea. Ons stel beurse beskikbaar en in hierdie begroting is daar vir beurse ten bedrae van R855 000 begroot. Dit is spesifiek om sekere studierigtings te stimuleer, soos wiskunde, wetenskap, die opleiding van onderwysers en so meer. Die universiteite stel hulle beurse ook beskikbaar. Hulle kry ook beurse deur middel van die private sektor. Ons gee aan hulle beurse maar hulle kry ook beurse van die private sektor.

Ek dink ons het nou aan die einde van die debat gekom want ek het min of meer al die vrae beantwoord. Ter afsluiting wil ek, eerstens, al die agb. lede wat deelgeneem het aan die debat, bedank dat die debat op hierdie peil gevoer kon word en vir die kalme en bedaarde gees waarin ons die debat kon voer veral in hierdie onrustige tye waarin ons leef. Ek wil, tweedens, die agb. lede van die groep baie dankie sê vir die ondersteuning wat hulle aan my gegee het en vir hulle bystand in my nuwe portefeulje. Ek wil hulle ook bedank vir die entoesiasme waarmee hulle die taak aangepak het en vir die voorsitter en die sekretaris se puik reëlings. Ek bedank hulle heelhartig daarvoor.

Meneer, ek wil veral aan die Sekretaris en die hele departement baie dankie sê. Dit is werklikwaar ’n besieling en ’n voorreg om met mense van hierdie gehalte te kan werk, mense wat hierdie gesindheid openbaar. Mnr. Rousseau, die Sekretaris van die Departement, is nie net ’n uitstaande opvoedkundige nie maar ’n man wat sy taak ken. Mnr. Rousseau het op ’n sendingstasie in Malawi grootgeword en hy geniet hoë aansien onder die Swart mense. Ek wil vir hom baie dankie sê vir die steun aan my en die goeie werk wat hy doen en hom sukses toewens vir die jare wat voorlê.

Wat betref die jaarverslag wil ek sê ons is trots daarop en ons glo dat ons van krag tot krag sal gaan. Mnr. die Voorsitter, dan wil ek ook sê dat ek hoop dat die Swart kinders die geleenthede wat daar vir hulle is, sal benut en dat diegene wat hulle uit die skole wil hou nie suksesvol sal wees nie want hierdie kinders gaan die lydende party wees; ek hoop dat die ouers en die kinders daarin sal slaag om die skole op ’n ordelike manier te laat funksioneer. Soos die agb. lid vir Winburg gesê het, het geen khp nog ooit iets tot stand gebring nie maar net afgebreek. Deur die onderwysgeleenthede te benut, kan ’n mens jou volk en almal met wie jy te doen het, se toekoms en lewe verbeter. Ek hoop dat dit in die geval van Swart onderwys so sal wees.

Begrotingspos goedgekeur.

Mnr. die Voorsitter, dit is vir my aangenaam om weer eens te kan deelneem aan die bespreking van die poste van die Minister van Finansies. Ek vertrou dit sal ’n nuttige en aangename bespreking wees. Ek wil begin deur kortliks na ons personeel te verwys. Dit is natuurlik bekend dat dr. De Loor die Direkteur-generaal van die nuwe Departement van Finansies is as gevolg van die rasionalisering van die Staatsdiens. Ek wil hom graag by hierdie geleentheid gelukwens met daardie belangrike aanstelling. Dan wil ek ook sê dat mnr. Coert Pretorius wat Senior Adjunk-sekretaris van die Tesourie was, nou Sekretaris van die Tesourie is. Ek dink ons is almal baie gelukkig dat ons iemand van sy gehalte in daardie belangrike pos het. Dr. Gerhard de Kock is natuurlik die Senior Vise-president van die Reserwebank en hy is ook die Minister van Finansies se Ekonomiese Adviseur. Dan is hy natuurlik ook Voorsitter van ’n belangrike Kommissie van Ondersoek na die Monetêre Beleid en Monetêre Stelsel van die Republiek. Hy sal ook ’n sleutelrol in die uitvoering van die Eerste Minister se gedagte van ’n konstellasie van state speel waar daar heelwat navorsingswerk gedoen moet word. Ek meen dit sal binnekort deur die agb. Eerste Minister aangekondig word watter soort organisasie in die lewe geroep sal word. Dr. De Kock sal ’n sleutelrol in dié verband speel. Dan is dit ook vir my aangenaam om te meld dat dr. Simon Brand as Hoof van Finansiële Beleid in die Departement van Finansies aangestel is. Hy sal nog Voorsitter van die Ekonomiese Adviesraad bly tot verdere kennisgewing. Mnr. Mickey van der Walt, tans Kommissaris van Binnelandse Inkomste, en mnr. Dirk Odendaal, Kommissaris van Doeane en Aksyns, is twee baie gedugte en bekwame departementshoofde en ons is baie bly dat ons vorentoe nog van hulle baie belangrike dienste gebruik sal kan maak.

Ek wil ook na my eie posisie verwys. Daar is in die jongste tyd heelwat bespiegelings in die pers en op ander plekke oor my eie moontlike posisie. Ek wil net sê dat solank dit die agb. Eerste Minister mag pas om my in hierdie pos as Minister van Finansies te gebruik, ek bly sal wees om so te dien. Ek maak dit net vandag duidelik. Miskien sal hierdie bespiegelings dan ’n bietjie bedaar.

Mr. Chairman, I intend to say just one or two things about one or two matters that I think need clarification. May I in a general introduction say that I think the economy is performing well. The growth in the economy, the expansion that we are seeing, is continuing. We still hope that towards the end of the year we will reach a real growth rate of 5% or perhaps even a little more, which will be very useful indeed. The balance of payments, as a result of the very strong current account, is healthy and seems to be set for continuing so for some time. The gold price seems to have stabilized fairly well for the moment at just above 500 dollars per fine ounce, which obviously is a very good price. I think if a year ago we had been told that the gold price might be 500 dollars per fine ounce today we would probably have felt very happy indeed about such a prospect. The budget itself is an expansionist budget. It is a budget which, while it is expansionary, is nevertheless conservatively financed. It relies on no new money being created and we hope it will have a stimulatory effect, because economic growth is certainly our top priority at the moment. So one can go on. I was abroad recently because I had been asked to open a very large international conference on monetary matters—inflation, balance of payments problems and all sorts of financial problems, particularly the unsatisfactory state in which the international monetary system has landed itself. I was asked to talk more particularly about that and about the possible role of gold in achieving a greater measure of stability in currency and monetary affairs. I put the case as positively as I could for what I called a gold-based currency, not just here but world wide. I must say that it seemed to cause a great deal of interest and we had many subsequent discussions with a number of people. It was a very representative and I think one can say a very authoritative audience invited from many countries. I was encouraged at the response to the proposition as I put it. There is no doubt that gold today has achieved a new respectability. A man like Henry Reuss, chairman of the House Banking Committee in the United States, who is not known as a gold bug, is even on record as saying recently that any proposal for using gold in a constructive manner to achieve some sort of stability in the world’s monetary order is something which no one can ignore and indeed must study very carefully. One can mention others who have tended to be critical of gold in recent years and a number of whom have now come around to thinking that it might play a constructive part. I think this is very important and very hopeful. Even if it so happens that gold is given a key-role not only as a reserve asset which it is, but indeed as a means of payment—I am not suggesting the old notion of the gold standard of course but possibly something new—it could be that the price of gold might stabilize somewhere around the price it is at the moment, or even a little lower. It might possibly mean if that happened that the price of gold might not go up as much as it otherwise might.

These are things we cannot be sure of but, even if that happened, I would still prefer to see gold being used as a base to the world’s international monetary system, than to have a much higher price without that stabilizing factor, because, first of all, a more stable gold price is more valuable to us and, secondly, what happens in the world’s monetary and currency affairs is certainly of direct importance to us.

I might just say that on the way back I spent a very interesting day in Bonn and then in Frankfurt where I saw some ministers and top banking personalities in Germany. There is no doubt that our credit rating stands particularly high and, in general, our stature is very good indeed. One is very grateful that this is so.

I also had the opportunity to visit the Airbus Industrie in Toulouse in France. They have a most interesting set-up with some six nations taking part in this huge enterprise. They have done so well that the Airbus today is without any doubt a serious contender with Boeing aircraft. I think this is going to be a very big undertaking altogether during the next few years. It is interesting to note that we in South Africa were one of the very first countries to place an order for the Airbus. I think we were among the first three. Today there are a large number of countries that are using the Airbus and still others who have placed orders for it.

Mnr. die Voorsitter, as u my dit salvergun wil ek verwys na die aangeleentheid van subskripsieaandele van bouverenigings wat ek in my begrotingsrede gemeld het. In die loop van my toespraak op die mosie het ek op 6 Mei 1980 in die Senaat aangekondig dat ek besluit het om die uitfasering van die bestaande vrystelling van rente op bouverenigingsubskripsieaandele tot ’n maksimum aandelebelegging van R150 000 per persoon, na ’n maksimum van die rente op ’n belegging van R50 000 per belastingbetaler eers vanaf die begin van die jaar na aanslag, wat op 28 Februarie 1982 eindig, ’n aanvang te laat neem. Ek het verder melding gemaak dat verdere aanpassings met betrekking tot die tydperk van uitfasering oorweeg word. Hoewel besonderhede van die nuwe voorstelle in die Inkomstebelastingwetsontwerp wat eersdaags ingedien sal word, vervat sal word, wil ek van hierdie geleentheid gebruik maak om die voorstelle waarvoor parlementêre goedkeuring gevra sal word bekend te maak sodat beleggers in subskripsieaandele duidelikheid oor die implikasies kan kry en hul besluite in die lig daarvan in oënskou kan neem.

Vir baie jare is diwidende op subskripsieaandele geheel en al van belasting vrygestel. Dit was ’n aanmoediging vir persone met gemiddelde inkomste om op ’n gereelde wyse te spaar en daardeur kapitaal op te bou. Gereelde bydraes moes gemaak word en na 36 maande was die bydraes ten volle betaal en kan die opbetaalde bedrag plus die dividende wat oor die tydperk van besparing opgeloop het en wat nie gedurende daardie tydperk uitbetaal kan word nie, in kontant geneem word of in ander beleggings herbelê word. Omdat die rente of dividende eers aan die end van die besparingstydperk uitbetaal word is dit duidelik dat dit nooit bedoel was as ’n belegging wat ’n gereelde inkomste sou oplewer nie, en omdat dit by wyse van periodieke betalings oor 36 maande bespaar moes word, is dit ook duidelik dat dit nie bedoel was as ’n belegging van ’n kapitaalsom nie.

In 1971 is die Wet op Bouverenigings gewysig om die totale bedrag wat ’n enkele persoon by wyse van bydraes oor 36 maande in subskripsie-aandele kan belê tot R150 000 te beperk. Na 36 maande is die besparing ten volle opbetaal en kan die opbrengs in ander belasbare of gedeeltelik belasbare beleggings herbelê word. Hieruit is die sneeubalskemas, soos dit genoem word, ontwikkel—die ,,snowball schemes”—waarvolgens ’n enkele kapitaalsom by ’n bougenootskap belê is wat dit dan by wyse van ’n wentelingsbelegging en herbelegging in ’n voortdurende subskripsie-aandeel belegging omskep het, wat op sy maksimum van R150 000 per persoon en teen ’n rentekoers van sê 7% aan ’n egpaar ’n belastingvrye inkomste van R21 000 per jaar kon besorg het.

Ek wil nie verder op die detail ingaan nie wat veel eerder onder die Inkomstebelastingwetsontwerp bespreek kan word, behalwe om te sê dat dit vir agb. lede duidelik sal wees dat dit ’n onhoudbare posisie geskep het dat hier ’n belastingvrye belegging van R300 000 per getroude paar ontstaan het in een enkele vorm van belegging, terwyl die somtotaal van die maksimum van alle ander belastingvrye beleggings slegs R94 714 beloop het. Die staande belastingkommissie was dus myns insiens geregverdig in sy aanbeveling dat die maksimum belastingvrye belegging verminder moet word. Daar is tans ’n belastingvrye belegging in spesiale permanente bouverenigingaandele tot ’n maksimum van R10 000 per belastingpligtige, en indien dit die bedoeling was om die dividende op ’n permanente belegging in bouverenigingaandele van meer as R10 000 te gee, is dit voor-die-handliggend dat dit eerder gedoen kan word deur eenvoudig die vrystellingsperk ten opsigte van die permanente aandele te verhoog. Aangesien dit moontlik is dat diegene wat groot bedrae in ,,sneeubal”-skemas belê het, hulle minder aantreklik sal vind wanneer die bestaande belastingvrystelling verminder word, en ook omdat die roterende skema herbeleggings vir 36 maande inhou, is dit denkbaar dat ’n onmiddellike intrekking heelwat ontwrigting kan veroorsaak. Daarbenewens moet beleggers hul posisie in die hg van die uitwerking van intrekking in oënskou neem en daarvolgens besluit hoe hulle hul beleggings wil of moet aanpas.

Soos ek reeds aangedui het, is dit nie die bedoeling om vir die 1981-belastingjaar enige verandering aan te bring nie, en word dit nou voorgestel dat die uitfaseringsprogram soos volg sal verloop: Die 1981-belastingjaar: Geen verandering nie; die volle vrystelling sal nog van toepassing wees. Die 1982-belastingjaar: Dividende tot op ’n maksimum belegging van R100 000 per persoon sal vrygestel wees. Enige dividende op die belegging bo R100 000 per persoon sal, soos ander dividende, gedeeltelik vrygestel wees en nie meer as twee-derdes van sulke dividende sal belas word nie. Die 1983-belastingjaar: Soos vir 1982, behalwe dat dividende op ’n belegging van R50 000 per persoon vrygestel sal word. Die 1984-belastingjaar: Dividende op ’n belegging van R50 000 per belastingpligtige, man en vrou gesamentlik, sal vrygestel wees. Enige dividend op die oormaatbelegging bo R50 000 sal gedeeltelik belasbaar wees soos hierbo verduidelik.

Ek kan miskien net ’n sommetjie maak, Meneer. Veronderstel dat ’n persoon ’n inkomste uit ander bronne van meer as R40 000 per jaar het, die maksimum belegging vir homself en sy vrou in ’n sneeubalskema wat aan hom tans ’n 7% belastingvrye inkomste besorg, d.w.s. 7% op R300 000 (’n R150 000-belegging vir elk van hom en sy vrou) nl. R21 000 en dat hy met die skema voortgaan—7% op R300 000 = R21 000. In die 1981-belastingjaar: Geen verandering nie; R21 000 dividende vry van belasting. 1982-belastingjaar: Vrygestel op 7% op R100 000 vir elkeen van hom en sy vrou, d.w.s. R14 000. Belasbaar op twee-derdes van dividende op balans van belegging van R50 000 elk vir homself en sy vrou, d.w.s. op ⅔ van R7 000 of R4 667. Belasting daarop teen 50% is gelykstaande aan R2 333,50. Die effektiewe belasting op die totale beleggingsinkomste van R21 000 is dus R2 333,50 of 11,1%. In die 1983-belastingjaar: Vrygestel op 7% op R100 000 wat gelyk is aan R7 000; belasbaar op ⅔ van dividend op R200 000 teen 7%, wat gelyk is aan ⅔ van R14 000, wat gelyk is aan R9 333. Die belasting teen 50% is gelyk aan R4 667 of 22,2% op die totale beleggingsinkomste. Laastens, die 1984-belastingjaar: Vrygestel op 7% op R50 000, dit is R3 500 en belasbaar op % van 7% op R250 000 wat gelyk is aan twee-derdes van R17 500 wat R11 667 is. Die belasting teen 50% is dan R5 833, of 27,7% op totale beleggingsinkomste.

So kan ’n mens ander moontlikhede skets, Meneer, waarop ek nie nou wil ingaan nie, behalwe om te sê dat ek vertrou dat hierdie verduideliking beleggers in staat sal stel om die uitwerking van die inkorting van die vrystelling in sy korrekte perspektief te oordeel en dat dit vir hulle duidelik sal wees dat dit hoegenaamd nie vir hulle nodig sal wees om hul belegging in subskripsie-aandele wat R50 000 oorskry, oorhaastig te verander nie. Selfs al behou hulle hul beleggings soos tans, lewer dit nie ’n onaantreklike nabelastingopbrengs nie.

’n Tweede saak wat ek onmiddellik wil opper, is om te verwys na die verslag van die Browne-komitee, m.a.w. die Komitee van Ondersoek na die Finansies van Plaaslike Besture. Dit is so dat hierdie verslag nie ter Tafel gelê is tot op hierdie oomblik nie, maar ek het Vrydag eers die eerste gedrukte verslag in Afrikaans ontvang terwyl die Engelse verslag nog vertaal en gedruk moet word en dus nog nie voorgelê is nie. Omdat dit ’n belangrike aangeleentheid is, meen ek egter dit sal goed wees om net die een en ander aan die Komitee voor te lê. Agb. lede sal miskien dan van die geleentheid wil gebruik maak om by ’n ander gepaste geleentheid die saak te bespreek.

The Committee of Inquiry into the Finances of Local Authorities was appointed by me on 28 January 1976 to report on—

1. (1) the adequacy of the existing sources of revenue of local authorities;
2. (2) the financial and economic adjustments required to obtain a more satisfactory relation between municipal income and expenditure; and
3. (3) the extent to which savings could be effected by the introduction of norms, financial controls and other methods of promoting efficiency.

Subsequently I requested the Committee to pay special attention in their report to the financing problems of local authorities for the non-White population groups.

The Committee has taken some four years to produce a report in three volumes. The printed Afrikaans version of Volume I, as I say, reached me on Friday last. The length of the report has caused delays in translation as well as in the printing of it. I anticipate, however, that the English version of Volume I, which is the important one, will come off the presses within a month or so while Volumes II and III in both languages will in all probability be ready within the next three months. It is my intention to table the Afrikaans version of Volume I as soon as possible and to invite comment from interested parties, and obviously, from hon. members of Parliament.

The report covers an exceptionally wide field and although the Committee has confined itself to matters falling within its terms of reference, it nevertheless points out the effects of economic and certain noneconomic factors on local authority finance. In turn the effects of local authority operations on the national economy are elucidated and the Committee thus sets the whole question of local authority finance in a wide perspective.

The text of the report is presented in Volume I, which comprises a comprehensive analysis of local authority finance as well as the recommendations of the Committee.

Volume II provides a summary of the evidence and the results of specialized investigations; for example, into the organizational structure of municipalities and the application of cost benefit analysis to local authorities.

Volume III contains the detailed statistical data of a special survey of local authorities that was carried out for the purposes of the report. It follows that the information presented in Volumes II and III may be regarded as supporting evidence for the analysis and the recommendations in Volume I.

The nature and scope of the inquiry will, I think, be better appreciated if I draw the attention of hon. members to eight specific aspects of local authority finance which are covered in the report. It so happens that each of these aspects is distinguished by three analytical features, as I shall try to point out.

The first aspect may be associated with the three volumes of the report to which I have already referred, the features of which are the text, the annexures dealing with specialized matters and then the basic statistics.

The second aspect involves the three parts of the main text, that is Volume I, which deal consecutively with background information—that is four chapters; the results of the statistical survey—four chapters; and the terms of reference together with the recommendations—five chapters.

The third part represents the crux of the report because it contains the recommendations of which there are well over one hundred. The recommendations may be distinguished as the third aspect of the whole report, and its features take the form of the three terms of reference.

The fourth aspect comprises analyses of the financing problems of local authorities for the three major population groups, that is to say, Whites, Coloureds and Asians, and Black people. A detailed examination is made of the income and expenditure of local authorities for the various population groups and the need and ability to pay of each group is estimated. The analyses are carried out for two years, i.e. 1977-’78 as base year and 1989-’90 as terminal year when all or most of the non-White local authorities will presumably be able to operate essentially as autonomous institutions. At any rate, that is the basis for the projection which the Committee made.

The fifth aspect involves a comparison between local authorities in South Africa and two types of foreign countries, namely those with more and those with less mature economies. Particular attention is paid to local government in the United States, the United Kingdom, Sweden and Canada. Conditions in Third World countries are also examined. The Committee points out the lessons which may be learnt from the financial problems encountered by local authorities in New York and certain other cities abroad. The report lays great stress on the different financial circumstances and requirements of various local authorities and this represents a further aspect of the inquiry. The statistical data in the report cover 511 local authorities which are allocated to 12 classes for analytical purposes and in the analyses three cross-classifications are consistently distinguished, namely, those of—

1. 1. Municipal type and non-Municipal type authorities.
2. 2. Metropolitan and non-Metropolitan, that is to say, essentially rural authorities; and
3. 3. What they call full status and subsidiary authorities.

The seventh aspect of the report relates to the interrelationships between efficiency, effectiveness and productivity in local government. These concepts are applied to the data and circumstances of local authorities in South Africa. An important finding is that the Town Clerk should assume full managerial responsibility in a local authority, and with this end in view the training of town clerks should be suitably adapted.

The final aspect of the report which is discussed in the last chapter is the relationships between the three tiers of government, namely, the central Government, the provincial administrations and the local authorities. The Committee is of the opinion that the three-tier level of government has served the country well although certain arrangements could be improved. And they have something to say about that.

There are a number of specific aspects of the report which the Committee may be interested in. I shall be very brief. The first concerns the adequacy of the existing sources of revenue of municipal type authorities which represents the first point of the terms of reference. The Committee deals with four major aspects of the question, as follows. I had some doubt as to how far I should go today because obviously the Committee is at a disadvantage. It has not seen the report. However, I do this merely to give information which I hope the Committee may find useful and we can obviously come back to our views about what we should do. We would obviously like to have the views of hon. members from both sides about that as well. As I say, the Committee deals with four major aspects of the question, as follows—

1. 1. The assistance for the provision of better and more extensive services, in particular sewerage schemes, abattoir facilities, fresh produce markets and urban transport. That is in chapter 10.
2. 2. Financial relief on specific services especially non-White housing, fire brigades, health services, roads, water provision and the question of the continuous expansion of local authority responsibilities. That appears in section 10(8) of chapter 10.
3. 3. Financial exemptions, firstly from taxation imposed by the central Government. That is to say, sales tax, customs and excise duties and fuel tax, and, secondly, the converse case, namely taxation imposed by local authorities on the central Government via property rates. That is in section 10(9) of chapter 10.
4. 4. Additional revenue sources in particular a larger share of motor licence revenue receipts from transfer and stamp duties, the levy on fuel tax, trade licences extending over a wider income basis, a local business income tax, a wage or employee tax, a tourist tax on hotels, etc., entertainment tax, a professional betting tax, local personal income tax, an electricity tax and an impost on the general sales tax. That is in section 10(10) of chapter 10.

I must mention that this does not mean to say that the Committee necessarily feels that we must introduce all these things. It is weighing them up and doing so in a very thorough way.

In a terrifying way.

Ek wil nie my agb. vriend daar afskrik nie want hierdie is ’n nuttige verslag en myns insiens word dit baie deeglik gedoen.

As u van ’n belasting hoor, dan kan u dit nie weerstaan nie!

Nee, Meneer, ek is besig om belastings te verminder soos my agb. vriend weet.

Die komitee verskaf ’n oorwoë uiteensetting van die voor- en nadele van die aanvulling van die inkomste van munisipale tipe owerhede uit elk van bogemelde bronne en kom dan tot die slotsom dat betekenisvolle toegewings in meeste gevalle nie op die huidige tydstip in die beste belang van die land sal wees nie. In hierdie verband word daar onder andere verwys na die bevinding dat daar nie rede is om te glo dat die rol van munisipale tipe owerhede in die landsekonomie te klein is nie. Die komitee skenk egter aandag aan alle denkbare gevalle waar munisipale owerhede weens omstandighede wat buite hulle beheer van in finansiële verknorsing kan beland en formuleer dan voorstelle wat finansiële verligting ten opsigte van die volgende in die vooruitsig stel. Hierdie is bereken vir die jaar 1977-’78 en is dus die 1977-’78 pryse. Ek noem net ’n paar: (a) Die aanvulling van die oordragbetalings vanaf Blanke na Kleurling- en Asiër-owerhede ten bedrae van R5 miljoen per jaar mits sodanige Nieblanke owerhede ingestel word; (b) Sekere rioleringskemas waarop die subsidies tot R20 miljoen per jaar kan beloop; (c) Openbare vervoerdienste waarop die piaaslike owerhede jaarlikse verliese van R17,l miljoen geheel of gedeeltelik behoort te kan uitwis met inagneming van die subsidies wat ingevolge die Driessen-verslag beskikbaar gestel word; (d) Die rasionalisering van die subsidies op brandweer wat die plaaslike owerhede R1 miljoen per jaar sal kan besorg; (e) Besparing op kliniek- en verwante gesondheidsdienste wat moontlik R1,7 miljoen per jaar sal bedra; (f) Besparing op ambulansdienste van minstens R3,4 miljoen per jaar; en (g) ’n Bykomstige R538 000 per jaar ten opsigte van die gedeeltelike vergoeding van plaaslike owerhede vir die nie-betaling van eiendomsbelasting deur die Staat mits die grondslag van vergoeding gewysig word soos voorgestel.

Meneer, hierdie syfers is syfers wat verband hou met sekere veronderstellings t.o.v. grootte en dies meer en hou verband met die jaar 1977-78.

Benewens bogemelde beveel die komitee aan dat die limiete op lenings deur die plaaslike leningsfonds verhoog moet word en dat die Skatkis onder sekere omstandighede bykomstige lenings aan kleiner plaaslike owerhede beskikbaar kan stel.

Agb. lede sal besef dat ek in die tyd tot my beskikking geensins ’n volledige beeld van die inhoud van die verslag kan weergee nie. Daar is egter menige aspekte wat ek nie genoem het nie en wat van landsbelang is, in besonder die voorstelle van die komitee oor Nieblanke behuising. Ek het min twyfel dat die verslag vir lange jare ’n vrugbare bron van inligting vir vele sal wees. Die Regering sal so gou doenlik die verslag in oorweging neem en binne afsienbare tyd moontlik ’n Witskrif daaroor opstel nadat die menings van belanghebbende partye ontvang is.

Dit is vir my ’n genoeë om my opregte waardering te boeketaaf vir die diepgaande en omvattende werk wat die komitee gelewer het en my innige dank kom dr. Browne en die ander komiteelede toe. Hulle is dr. J. C. du Plessis van die Reserwebank wat ’n reuse-aandeel in hierdie studie gehad het, mnr. Mickey Van der Walt van die Departement van Binnelandse Inkomste, mnr. Dirk Odendaal van Doeane en Aksyns, mnr. Schickerling, die Ouditeur-generaal—hy was juis hoof van Binnelandse Inkomste toe hy aangestel is—en die Sekretaris, mnr. Dednam van die Departement van Finansies.

Mnr. die Voorsitter, baie dankie vir hierdie geleentheid. Ek wil nie nou meer tyd opneem nie, en sien uit na die debat.

Mr. Chairman, may I have the privilege of the half hour. In the first instance, I should like to say that to some extent I envy the hon. the Minister of Finance the talent that he has available to him to assist him in his task. I say I envy him, but to some extent I also share with him, because this is talent that is available to the country. When I look at the officials some of whom he mentioned and some of whom he did not mention, I think he should regard himself as a very fortunate Minister of Finance to have the calibre of individual who is available to him to serve and assist him in this regard. I think the country also is lucky that it has a tradition of very high calibre officials in the Reserve Bank, in the Department of Finance generally, in the Treasury, in the Department of Inland Revenue, in Customs and in the Department of the Auditor-General. I think we actually do not appreciate how fortunate we are in this regard. I join with the hon. the Minister in wishing the new Director-General, Dr. De Loor, well in his task with this new construction of the department. I also join him in wishing well the new head of the Treasury as well as the other people in the respective offices they have achieved. I am particularly also pleased that Dr. Simon Brand is in this team, if I may use the word. It is a very powerful team. I thank these officials for the service they are rendering and I believe the country is greatly indebted to them. Part of the reason for the financial success of some of the policies which are being implemented is the high calibre of the officials that we have.

If I may react immediately to some of the matters which the hon. the Minister has raised, I should like to deal with the last one first, i.e. the Browne Committee. I have never before actually experienced an occasion where a Minister has so sought to wet the appetite of his audience and at the same time disclosed so very little. I must say to the hon. the Minister that I am disappointed that this report was not tabled in time so that it could be fully debated here. The hon. the Minister knows that the Third Reading debate is inevitably taken up with political matters and that there is very little opportunity during this session of Parliament to really debate this. Having listened carefully to the hon. the Minister, I have come to two conclusions. The first is that he, as I indicated by listing all the possible means of taxation, has to be very careful that the wrong impression is not created with the public that we will have a mass of new forms of taxation which will be imposed on the public. I think that would be a very unfortunate result of not publishing the report in full, but rather seeking to project extracts. The second conclusion to which I have come is, if I have understood him correctly, that the recommendations of the Committee are that there will be very little relief for local authorities. I must tell the hon. the Minister that if that is correct, I am very unhappy.

As I understood the hon. the Minister—I wrote his words down—there cannot be meaningful concessions expected at this stage. That worries me very seriously, because the truth is that there are many local authorities whose financial plight is causing grave concern. Let me go further. There are very many people who are detecting a deterioration in the ordinary services to which they have become used in the community in which we live. There are people living in the areas of big local authorities who are complaining about the cleansing service, the rubbish removal service, the state of pavements, the state of roads and, generally, about the standard of services to which they have become accustomed over the years. The burden is falling on the ratepayer. The ratepayer is paying increased sums of money and the standard of the services to him is in fact deteriorating. This is causing concern to all ordinary residents in the areas of local authorities in South Africa. That is why it is—I should like to stress this with the hon. the Minister—essential that this report be made public at the earliest opportunity. It is essential that there shall be no misunderstandings about this report. It is also essential that the public know where the Government stands on this issue. I also want to make an appeal to the hon. the Minister that before any White Paper setting out the Government’s attitude is tabled, there should be the highest degree of consultation particularly with the recognized organs of local government in South Africa, such as the United Municipal Executive and the various municipal associations. There should be full consultation with local authorities in regard to this matter and there should be full public debate on the report before the government finally commits itself to a particular course.

There is one other matter to which I should like to draw attention at this stage. If I understand Government policy correctly, it has accepted a concept of decentralization of authority, in other words, there will be more decentralized authorities in South Africa so that the degree of local government, in the broad sense of the word, will become greater as time goes on. In other words, in accordance with government policy more people will be governing themselves to the maximum extent possible in the future. If that is a correct analysis of where the Government is heading, the whole concept of alternative sources of revenue for local authorities becomes absolutely vital and becomes a matter that will determine whether this policy can succeed or not.

The other matter which is ancillary to this, is the question of the townships, particularly Black urban townships, which are essentially dormant townships. They are towns or townships or cities without industry, without major business centres, without the substantial sources of revenue which other local authorities have. It is all very well that they will now get, as we want them to get, the services, the capital outlays on electricity, on sewerage in a more effective form, on all the modern amenities of local Government. All of us have asked for this and all of us want them. I do not believe there is division between those in this Committee on this matter. However, the issue will be how those services are to be financed.

How will these dormant towns be able to bear the burden not of the initial capital cost, because that can come from central Government, but the cost of maintaining these services because with their residents and the level of income that they have in those areas these local authorities will find it very difficult to finance the level of services we wish them to have in the orthodox manner in which local authorities have financed their services up to now. I believe this is one of the major problems that have to be faced by Government and one of the major issues that we have to deal with in South Africa. As I see it, the sooner this matter is dealt with, the sooner we become aware of the report, the sooner the consultation takes place and the sooner a Government decision is made, the better it will be for local government in South Africa.

I should now like to turn to the question of the subscription shares which the hon. the Minister has dealt with. I must say that I have some grave difficulty with the reasoning the hon. the Minister advanced in his budget speech and the reasoning which he advances today. One of the major things that he said—I quote from what he initially said in his budget speech—is—

That is the concession of R150 000 per person—

The hon. the Minister has made the same point again today. However, what I find remarkable is that if these amounts which can be invested with the Post Office and in Treasury bonds are inadequate, it should be held up as a reason why subscription shares should be tackled. Is it in fact not a reason why the maximum amount that may be invested tax free with Government bodies should be increased in order to be more competitive. I say, with respect to the hon. the Minister, that if he looks at the limits of the amounts which one is entitled to invest, for example, in Post Office savings certificates, in national saving certificates and in the 7% Treasury bonds, he will see that the level of tax free investments in Post Office savings certificates has been kept at R10 000 for many years and utterly ignores the inflation which has taken place. The same can be said of National Savings Certificates. If anything, the tendency has been to make fewer tax-free investments available through the Treasury rather than more tax-free investments through the Treasury. I would like to ask the hon. the Minister whether he will give consideration to his own argument in reverse, namely, that he will actually see to it that the Government issues more tax-free investments to the ordinary saver. If that is done the old argument as to whether there is competition from the subscription shares to Government investment falls away. The remedy is in his hands. It is he and the Government who decide what the tax-free investment should be and he can remedy that without any difficulty. To suggest because some people have abused the snowball scheme and have perhaps indulged in other abuses that that is a reason for killing the whole system, is something which I, with great respect, do not believe. There are a couple of matters in this regard which we should submit to the hon. the Minister.

Firstly, we believe that the concept of the individual investor in respect of tax-free matters as opposed to the taxpayer should be maintained. In other words, there should be a system in terms of which you may have exactly the same thing as you have with Post Office Savings Certificates. Post Office Savings Certificates and National Savings Certificates are not per taxpayer but per person. I believe that the same principle should be applied to all tax-free investments. This should also be the case for all subscription shares.

Secondly, there are many people, especially aged people, who have arranged their affairs in such a manner that they rely upon this income in the manner in which it has been set out. It is not fair to them—I am talking particularly about the aged—at a time when inflation is still running high, at a time when interest rates are relatively low and they have made provision for their own old age, that suddenly the Fiscus should come along and say: Your standard of living is being cut a little further now and you are going to have to pay tax on your investment which you planned you should not do in your old age. There should be some further protection in respect of existing shares and in particular in respect of those people who are, say, over the age of 60 who have made this kind of provision and who are in this category. I would like to appeal to the hon. the Minister, particularly in respect of the aged who have had a raw deal with inflation and falling interest rates over a long period of time, to see to it that something is done to assist them.

The third matter the hon. the Minister dealt with was the broad state of the economy. I would like to come back to this and then to proceed from that point. The hon. the Minister said completely correctly in broad terms that things were going fairly well with the South African economy. I think he stated it perhaps a little more strongly than I am doing now. However, there are matters which do give us cause for concern and to which attention should be given in this context. I do not believe that we can continue a situation where we believe that everything in the garden is rosy.

Firstly, I think that the economic position of some of our major trading partners gives cause for very great concern. Particularly when it comes to our export markets and our current balance of payments, account one cannot ignore what is going on in the economy of some of our major trading partners which will undoubtedly have an influence on the current account of our balance of payments in the period that lies ahead, and particularly on exports.

Secondly, I do not believe that we can ignore world instability. I have already spoken in the House this year on this subject. I said that the unstable condition of the world had brought us to a situation where we were in very similar circumstances to the period immediately before the Second World War. One thing is clear. We may say that we make our own decisions in regard to what our future is, and that is perfectly proper, but we will not remain unscathed by world instability and by the deterioration of world situations. There is no doubt that the world has not for a very long time been in as unstable a position as it is at this moment in time. We have to take this into account.

Thirdly, we still have as a major problem in South Africa the question of employment, or relatively, unemployment. We have the problem of a shortage of skills at the same time as we have a surplus of labour. This is a problem we are going to have to deal with and to get to grips with.

Fourthly, I want to say that our whole economic position depends to a considerable extent on the political situation in South Africa. Here again I think one has to be fair and say that one detects overtones on the political scene in South Africa in regard to potential for instability which again give one grounds for concern. I want to say so that there is no misunderstanding that I believe that South Africa has to enter into a period of very fundamental change, of changes in regard to our living standards, of changes in regard to the conditions of living of other people in South Africa, in a very dramatic manner. But such periods are periods of instability and the one thing that has to be made sure of is that when you are in this period of change, this period of dramatic change, you also maintain stability in your country and that you do not allow the people who want to turn to violence to destroy your chance of peaceful change.

There are many people who do not want change in South Africa to be brought about by peaceful means. Those are the people who will seek to exploit the situation of instability which comes about in any period of change. Do not be surprised either when you do make changes that people do not sit back and say that they are satisfied with the changes. The reality of life and history shows that change is a self-consuming thing. Change requires more change and it is a never-ending process. However, it is a process in which you have to maintain stability. If we are going to have a sound economy in South Africa we will also have to get to grips—I am not making political submissions in this debate because I want to keep it on a financial and economic basis—with the reality that change is a necessity in South Africa but that stability is as important as change. The two go hand in hand. Change without stability is going to achieve nothing and stability without change will not solve the problems of South Africa either.

The other factor which I think is one we cannot ignore in the economy at the moment is the question of inflation. When the hon. the Minister made his budget speech he recognized the serious threat of inflation and announced a seven-point plan to combat it. But inflation continues at unacceptably high rates. This is causing serious hardship for the lower income groups. It is eroding the effects of the salary increases and the tax concessions. It is also hampering the general growth of the economy. The April increase and the overall CPI was 1,19%, which is equivalent to an annual rate of 14,28%, whereas the increase in the lower income group was 1,83%, equivalent to an annual rate of 21,96%. This is a tremendous rate. The food index alone rose by 2,27%, equivalent to a massive annual rate of 27,24%. The hardship for the lower income group is quite obvious from the figures I have quoted. While one naturally hopes and expects that such rates will not continue for the remainder of the year, it is obvious that many price increases are still in the pipeline. The pressure on the wage front continues, Sir, and the possibility of demand-pull inflation in the latter part of this year as consumer demand builds up and local capacity is unable to meet such demands is a very real threat. Prices of imported goods are rising at almost double the rate at which the prices of local goods are increasing so the inflation picture looks ominous and rates in the vicinity of 15% and even more are being forecast by some economists.

The questions which the hon. the Minister must answer today are firstly, is he doing enough to combat the rising living costs in South Africa. Secondly, is anything of real consequence being done to alleviate the hardships of the lower income groups. I would like to take him up on his own seven-point plan. Firstly, the indications are that Government spending is not going to be kept within the constraints stated in his own budget speech, and even now it looks as if we can anticipate additional estimates of some considerable magnitude when eventually we have to deal with these estimates.

Secondly, the country is reaping the whirlwind of years of Government failure in the field of the greater utilization of manpower and of training in the vocational field. The effect of the recent policy changes which we supported, as the hon. the Minister knows, will take years to work their way into the system. Skilled and semi-skilled labour bottlenecks will continue to hamper growth and encourage inflation, because these steps were not anticipated and not dealt with early enough.

Thirdly, while the rand has hardened against other currencies since the beginning of the year, with imported goods rising at the rate of about 29% at the present moment, it seems to us that it should be allowed to float up further. This would in fact help to fight inflation in South Africa.

Fourthly, a flow of imports to off-set the inability of local industry to meet demand would alleviate to some extent the danger of demand-pull inflation, but with the price rises in respect of imported goods of the magnitude I have just mentioned, inflation will still be accelerated by such imported goods. That is why the strength of the rand becomes so important in this context.

Fifthly, the hon. the Minister announced—and we welcomed it, having asked for it—the abolition of the import levies, and I want to say to the hon. the Minister that one gains the impression that the public is not receiving the benefit of this and that little is being done by the authorities to ensure that when there are concessions of this nature, the matter is monitored in order to ensure that the public gets the benefit and that this does not merely result in higher profits for the traders and importers as reflected in the balance sheets of some.

On the sixth point, in regard to which the hon. the Minister dealt with the question of exploitation, a number of questions have been asked in Parliament relating to monopolies and relating to trade practices. Those reinforce the view that we have that the Government is in fact doing very little to avoid consumer exploitation. Much more is required in that regard.

Then, Sir, the hon. the Minister said—and I quote from his budget speech—

But no sooner had the hon. the Minister said this than the contrary occurred and the country was hit by increases in administered prices one after another; and not only have the price increases already been implemented, but in fact inflationary expectations have been raised by the announcement of intended increases in respect of administered prices. So the case against the Government for its failure on the hon. the Minister’s own seven-point plan is to my mind proven and established.

The second aspect is the question of the relief the hon. Minister is giving to those most adversely affected by inflation. Here there are even more glaring gaps in Government action. The continued imposition of general sales tax on the essentials of life, particularly foodstuffs, is in our view utterly wrong in a society where there are such vast income gaps. This form of indirect taxation in other societies, where there are not such vast gaps, is quite different, but in our society with these vast gaps it does not appear to be correct, and I argue, Sir, that it constitutes a major hardship.

Secondly, Sir, the Government’s attitude which has caused the prices of certain essential foodstuffs, prices which are administered by the Government, e.g. the maize price—and we can go back to the old brown bread argument—is utterly unacceptable to us because these price increases hit the lower income groups, the people who can least afford it.

Thirdly—and I have raised this with the hon. the Minister time and time again—the Government has failed utterly to provide a savings media to protect the savings of the aged against inflation. The case for an index bond for the aged to enable them to make this provision is to my mind unanswerable but the Government in its stubbornness refuses to assist the people who want to save for their own old age. They are continuously being told in the House—and I am certain that at this moment or within the next hour or so the hon. the Minister of Health, Welfare and Pensions will say this—that it is not the Government’s function to provide completely for aged people; people must save for themselves, they must provide for themselves. Yet, while saying that, the Government is not providing them with a savings medium which protects them against inflation.

The hon. the Minister has also said that he is exercising restraint in respect of Government expenditure. But we have seen no sign that the hon. the Minister has sought to exercise any restraint on State controlled public corporations, on State supervised bodies. There has been no degree of constraint in respect of any of those. It is all very well saying that one is controlling Government expenditure—and, as I have said, there is some doubt about that—when in fact that is the situation with the public bodies for which the Government has a responsibility.

I want to say to the hon. the Minister that in our view the Government has failed the people on the issue of inflation, and that we require action to be taken in order to deal with that issue.

While we are dealing with the hardships of the under-privileged people, I should like to refer to housing. There have recently been some quite frightening statements which have emanated from the Sapoa conference in respect of rent rises which are anticipated. I quote from a report which has appeared in virtually every newspaper in the country—

I do not need to mention his name. He went into great detail and said—

Can you imagine the reaction this has on the ordinary individual who is living in his-flat, paying his way, working his way in South Africa, to have this situation? One thing is clear, namely that at the present moment there is little new flat building in South Africa, except perhaps in the high income areas, and this despite the absence of rent control on new buildings for many, many years.

Somewhere a balance must be struck between a reasonable return for landlords and a rental which tenants can afford. If this is not done then I venture to suggest to the hon. the Minister that the State will have to bear an ever-increasing burden of providing housing for the people. That I believe is contrary to the Minister’s approach in respect of private enterprise. The problems are of such a nature that in lower income group areas flats are not built, even where sites are available for next to nothing. I believe that in some measure the answer lies in the tax structure. There was a problem in South Africa in regard to the building of hotels. Concessions were made in regard to hotels, fiscal incentives were given, and that problem was overcome to a considerable extent. I believe that if allowances are granted, in the same way as they were granted to hotels, to encourage the building of flats for the lower and middle income groups, that if we give investment allowances and depreciation allowances on buildings for these groups this will change the picture and will make investment in this type of building a far more realistic proposition. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, die rustige atmosfeer waarin ons vanmiddag verkeer, laat ’n mens amper dink aan ’n direksiekamer waar besluite geneem en oordele gevel moet word oor finansiële beleid. Dit is seker goed dat wanneer ’n mens oor so ’n belangrike saak soos finansies praat, dat jy baie rustig sal wees en nie opgewonde sal raak nie, en sover moontlik ook die politiek so ’n bietjie ter syde sal stel.

Ek wil my baie graag aansluit by die agb. Minister en ook by die agb. lid vir Yeoville en my gelukwense bring aan die personeel wie se name hier gemeld is. Dit is so dat ons baie gelukkig is en baie trots is op die sterk span wat die agb. Minister rondom homself versamel het. Ons wil ook daarby voeg die Ouditeur-generaal en sy personeel wat ook baie waardevolle dienste aan hierdie Parlement lewer. Wat die Minister se eie posisie betref, wil ek dadelik sê dat ons baie bly is oor die verklaring wat ons vanmiddag van hom gekry het. Ons hoop dat sy dienste nog lank vir ons beskikbaar sal wees want hierdie agb. Minister van ons het ’n statusfiguur van wêreld formaat geword. Dit blyk uit die uitnodiging wat hy so pas gehad het om ’n internasionale konferensie in Havanna te open. Ek dink Suid-Afrika is …

Waar was u mnr. die Minister? Hy sê u was in Havanna?

Bahamas!

Baie jammer, Meneer, ek bedoel die Bahamas. Ek dink Suid-Afrika is baie trots op hierdie Minister.

Die agb. lid vir Yeoville het ’n hele aantal sake aangeroer waaroor ek nie met hom wil twis nie. Ek dink die punte wat hy aangeroer het is wesenlike punte van belang. Wat die Browne-komitee se verslag betref, dink ek nie ons kan nou uitspraak daaroor gee nie, want ons het nog nie die verslag ter insae gehad nie. Ek het net so in die stilligheid gehoop dat die agb. Minister vir ons sou meedeel dat daar iets in die verslag staan oor die Afdelingsraadbelasting wat vir Kaapland so ’n doring in die vlees is. Ek hoop regtig dat daar êrens in die verslag staan dat daardie belasting afgeskaf behoort te word. Dit sal my baie groot plesier verskaf.

Die ander sake wat deur die agb. lid vir Yeoville geopper is, is sake van wesenlike belang, soos ek reeds gesê het, behalwe dat ek nie met hom kan saamstem dat hierdie party nie genoegsame veranderings aanbring om die nodige vrede en stabiliteit in die land te bewerkstellig nie. Hier by my het ek ’n artikel wat handel oor buitelandse beleggings in Suid-Afrika. Hier word ’n hele reeks van redes aangevoer waarom Suid-Afrika op die oomblik ’n belangrike en baie gesogte beleggingsveld in die wêreld is. Terwyl die agb. lid gepraat het, het ek ’n paar syfers gemaak. Ek het nie minder nie as 12—dit is nou nie noodwendig die 12-punt-plan van die Eerste Minister nie—punte van verandering, nie net op die politieke terrein nie, maar ook op die finansiële terrein, aangestip wat oor die afgelope tyd aangebring is en wat daartoe bydra dat Suid-Afrika vandag ’n baie belangrike beleggingsveld is. As die tyd my toelaat sal ek aanstons daarby terugkom.

Ons het ’n jaar gehad om die beleid van die Regering met betrekking tot sy valutabeheerbeleid te beoordeel en ons het ’n jaar gehad om sy wisselkoersbeleid te beoordeel. Ek wil vir u sê, Meneer, dat die rigting wat ons ’n jaar gelede ingeslaan het, groot sukses afgewerp het. Volgens die Business Environment Risk Index het SuidAfrika binne ’n jaar se tyd opgeskuiwe van 19de tot 12de plek as ’n land waar beleggingsmoontlikhede goed is. Hierdie indeks wat opgestel is met betrekking tot 45 vooraanstaande lande sluit slegs ’n stuk of vyf Afrikalande in. Dit plaas die Republiek bokant lande soos Swede, Denemarke, die Verenigde Koninkryk, Frankryk, Israel, Argentië en Italië, om die res nie almal te noem nie. Die land in Afrika wat naaste aan Suid-Afrika kom, is die olieryke Nigerië wat maar 32ste op die lys is. Wat word deur hierdie indeks in aanmerking geneem by die bepaling van ’n land as ’n aantreklike beleggingsveld? Eerstens, politieke bestendigheid. Niemand kan met ons twis nie, dat ten spyte van ons interne probleme daar ’n groot mate van politieke bestendigheid in die afgelope tyd in Suid-Afrika is. Hier is vrede. ’n Tweede belangrike maatstaf wat aangelê word, is ekonomiese groei en ontwikkeling. Niemand kan daaroor twis nie. Die derde norm wat aangelê word is ekonomiese beleid en daaronder val die beklemtoning op die vrye markstelsel—dit word baie hoog gestel—en die eweredige verspreiding van belastingdruk. As ’n mens kyk na die belastinghervormingsprogram waarmee ons in die afgelope tyd besig is, wys dit vir ons dat dit ook in die buiteland deurgewerk het en dat dit een van die redes vorm waarom Suid-Afrika vandag ’n gesogte beleggingsveld is.

Die grondslae wat vir ’n vrye valutamark gelê is, word aangegee as ’n baie belangrike norm en deur die instelling van ’n vryer finansiële rand weet ons dat dit baie bygedra het tot die geweldige indruk wat Suid-Afrika op die finansiële wêreld gemaak het. Met die moontlikheid dat Suid-Afrika in 1980 nog miskien die hoogste groeikoers ter wêreld sal hê—ek sien daar is so ’n moontlikheid—glo ek dat ons land se beleggingsstatus nog hoër kan opskuif. Ons kan nou reeds, onafhanklik van goud, vir ons invoere betaal. Die rand het reeds oor ’n periode van een jaar met ongeveer 8% verstewig en die masjinerie is geskep om die waarde daarvan te beheer deur middel van die Reserwebank. Ons het alle rede om baie optimisties te wees oor ons internasionale finansiële status, maar—en hier stem ek met die agb. lid vir Yeoville saam—dit sal in ’n baie groot mate ook afhang van die finansiële status van ons handelsvennote. Want ek dink persoonlik dat ons ons nou moet toespits op uitvoerbevordering eerder as op invoervervanging en ons sal ernstige aandag moet gee aan produktiwiteitsverhoging. Beide die openbare en die private sektor sal ernstige aandag hieraan moet gee, want hiermee saam hang die hele probleem van inflasie wat deur die agb. lid vir Yeoville geopper is en waarvoor hy ook nie vir ons ’n antwoord aangebied het nie.

Wat die openbare sektor betref, is dit so dat daar deur die Regering begin is met ’n proses van rasionalisering van die Staatsdiens. Ek sou graag hieroor ’n paar woorde wil sê as die tyd my toelaat. Uit die Witskrif wat ter tafel gelê is oor die rasionalisering van die Staatsdiens, blyk dit baie duidelik dat die verandering van die begrotingstelsel na ’n stelsel van doelwitbegroting waarmee die Tesourie reeds in 1976 begin het en wat in der waarheid ’n rasionaliseringsaksie was, eintlik die groter rasionaliseringsproses, waarmee ons nou besig is, vooruit was. Met dié aksie is só suksesvol gevorder dat daar slegs nog vyf departemente is wat nog nie oorgeskakel is nie. Ons wil die Tesourie gelukwens met die goeie vordering wat in die verband gemaak is met die ontwikkeling en die implementering van die doelwitbegrotingstelsels of, soos dit vandag genoem word, die finansiële bestuurstelsel.

Die woord ,,finansiële bestuurstelsel” dui, na my mening, aan dat dit die Staatsdiens erns is om ook die Staat se finansies op ’n sakegrondslag te bestuur. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Malmesbury, as voorsitter van ons finansiële studiegroep, het ’n baie verantwoordelike toespraak vanmiddag gehou oor die Suid-Afrikaanse beleggingsmoontlikhede, asook oor die rol wat die nasionalisasie van die Staatsdiens in ons finansiële sake speel. Ons dank hom daarvoor, en ons ken hom ook so.

Ek wil vanmiddag oor twee sake gesels wat ons land se finansiële posisie raak, nl. die rol van die Krugerrand en die rol van goud. Die Krugerrand is vandag die wêreld se bekendste goue muntstuk en die beleggers het sekerlik meer vertroue in hierdie muntstuk as in enige ander land se goue munte. Die rede hiervoor lê in die konsep van die Kmgerrand as ’n wettige betaal-muntstuk. Dit het geen sigwaarde nie en dit weeg presies 1 trooions suiwergoud. Die Kmgerrand is presies tien jaar gelede vir die eerste keer op die Paasskou vertoon en aan die publiek bekend gestel. Eienaardig genoeg, by daardie eerste bekendstelling was die publiek nie eintlik entoesiasties nie en het min belangstelling getoon in die Kmgerrand.

Sedert die introduksie van die Kmgerrand word al hoe meer goud in hierdie vorm verkoop. In 1970 is 211 000 Krugerrande verkoop en danksy die bemarking, hoofsaaklik deur Intergoud, het hierdie getal in 1979 gestyg tot 4 940 000. In 1978, ’n rekordjaar, is 6 miljoen Kmgerrande verkoop wat dan ook 26% van Suid-Afrika se goudproduksie verteenwoordig. Die basiese beginsel om Krugerrande te munt was in die eerste plek om goud in die besit van soveel private persone as moontlik te plaas, om sodoende te verseker dat ’n groter persentasie mense dwarsdeur die wêreld belang het by goud en die prys daarvan. Daar is ook beoog dat dit ’n goeie belegging vir die private persoon moet wees. In die tweede plek was dit ’n wyse waarop goud in ’n gerieflike en ’n redelike goedkoop vorm aan die publiek aangebied kon word, en derdens, sou dit verseker dat goud deur individue opgegaar word en dat dit nie makhk op groot skaal verkoop sou word nie.

Die verkope van Kmgerrande het bewys dat dit die wêreld se populêrste goudbelegging vir die gemiddelde persoon is. As ’n mens kyk na die styging in die goudprys, is dit baie duidelik waarom die Krugerrand so ’n goeie belegging is. Dit gee vir ’n mens waardevermeerdering en winsgewendheid. In Maart 1970 was die prys van die Krugerrand R27,24; in Maart 1980 was dit R511,06, met ander woorde, ’n persentasiestyging van 1 776%. Ek glo nie daar is enige ander kommoditeit of besigheid wat so ’n belegging kan verseker of ooit gelewer het nie.

Mense en instansies wil vandag waarde vir hul geld hê en hul wil verseker dat hul gelde in waarde toeneem. Deur goud te koop en in Krugerrande te belê, slaag die belegger daarin om goeie wins op sy belegging te maak, maar dit is ook ’n metode om inflasie te kniehalter.

Waar daar in Suid-Afrika slegs 2 000 goue muntstukke per week beskikbaar gestel word vir die Suid-Afrikaanse mark, kan dit oorweeg word om meer goue munte in SuidAfrika beskikbaar te stel. Miskien kan die agb. Minister meer inligting hieroor verskaf, want ons is bewus dat daar alreeds onderhandelings met die departement is oor hierdie kwessie.

Die ander afdeling nl. goud, is ’n baie belangrike kommoditeit vir Suid-Afrika. Wat olie betref, het Suid-Afrika tot dusver nog nie daarin geslaag om ru-olie te ontdek nie, maar ons is darem geseënd om goue olie te hê, naamlik goud. As ons trouens na die wêreld se goudproduksie kyk, blyk dit dat Suid-Afrika besonder geseënd is. In 1977 byvoorbeeld was Suid-Afrika verantwoordelik vir 72% van die Westerse wêreld se goudproduksie en vir 58% van dié van die wêreld as geheel. Wat reserwes betref, speel Suid-Afrika ’n ewe belangrike rol. Suid-Afrika het in 1977 in die Westerse wêreld 93% van die goudreserwes gehou en 78% van dié van die wêreld as geheel.

Alhoewel die goudproduksie afgeneem het van 1 miljoen kg in 1970 na 720 000 kg in 1979, het die fisiese bedrywighede gemeet in tonne gouderts bewerk, toegeneem. Die direkte bydrae van die goudmynbedryf bestaande uit salarisse, lone en bedryfsurplus het die bruto binnelandse produk laat styg van 5,7% in 1970 tot 9,5% in 1979. Daarbenewens het ons in die begroting van die afgelope jaar gesien dat goud ’n belangrike rol in ons betalingsbalans speel. Indien die goudprys in 1979 dieselfde sou gebly het as in 1978, sou die oorskot op die lopende rekening slegs R1 000 miljoen gewees het, maar danksy die styging in die goudprys was daar ’n oorskot van R3 107 miljoen.

Goud het deur die eeue nog altyd ’n belangrike en vername rol gespeel, selfs gedurende en.voor die Bybelse tyd, en ons glo dat goud ook wat die toekoms betref nog ’n belangrike rol sal speel, nie net as betaalmiddel nie, maar ook as beleggingsmiddel. In ’n wêreld van stygende inflasie en onsekere betaalmiddele is goud die enigste onafhanklike maatstaf van blywende waarde. Die metaal het homself gevestig in die internasionale monetêre stelsel en dit is nog steeds ’n unieke kommoditeit wat in die juweliers- en ander bedrywe onvervangbaar is.

In die korttermyn mag die prys van goud skommel, maar in ’n wêreld van stygende inflasie, politieke en ekonomiese onsekerhede en wantroue in papiergeld, is daar vertroue in die langtermyn-vooruitsigte dat die prys van goud stabiel sal bly en selfs heelwat sal styg. Hoe hoër die Opec-lande die olieprys opstoot, hoe hoër styg die goudprys, en hoe hoër ons belastinginkomste uit goud, hoe gouer kan Suid-Afrika sorg dat ons onafhanklik van die olielande word deur meer Sasol’s te bou en geld beskikbaar te stel vir navorsing om vir plaasvervangers vir olie te sorg.

Aangesien nagenoeg 86% van Suid-Afrika se bruto goud en buitelandse reserwes uit goud bestaan, gee dit aan Suid-Afrika opnuut aansien binne die internasionale gemeenskap, juis in ’n tyd wanneer soveel onsekerheid heers ten opsigte van die vertroue in papierreserwes.

Die wêreld het die nuwe dekade ingegaan onder ’n donker wolk van politieke en ekonomiese onsekerhede en omwentelinge. Daarteenoor het die prys van goud gestyg en dien dit as ’n barometer van die funksie wat hy vervul. Die vraag is of die politieke en ekonomiese onsekerheid gedurende 1980 gaan voortduur. Meneer, wat ook al die antwoord gaan wees, dit is duidelik dat die tagtigerjare ’n besige tydperk vir die goudmark gaan wees.

Mr. Chairman, the hon. member who has just resumed his seat was talking about gold. I don’t think any South African can fail to have a rush of blood to his head when people start talking about gold. It means so much to us and our country that we are proud of having it. We love to have it and we are so happy that the Lord put it here and that we have it. I have no more to say to the hon. member than that, Sir. I was interested in what he said and wholeheartedly support it.

The hon. member for Malmesbury dealt with the fact that South Africa will have and has potentially one of the highest growth rates in the world. I think that is correct, and this is probably the most exciting country in the world today. While the more developed nations are quite obviously slipping towards a recession and while they have to contend with spiralling inflation and political problems such as trade union activities—conditions that are bedevilling the whole of the Western world—we have a political problem, and that is the relationship between White and Black. But in my view we are on our way towards solving this problem, and obviously the test of the future is going to be whether we are able to solve this problem or not. But at the same time everything in the world is going for us. Not only from an investment point of view but from a political point of view and in every way, South Africa is the most exciting country in the world, and I agree with what the hon. member for Malmesbury said. He also referred to ,,die rastige en kalme atmosfeer” here, and I agree. This is a lovely Chamber and I often envy the hon. the Minister for having spent his political career here. As you know, I started here and remained in this Chamber for a couple of years and since then I have always been impressed by it. I think it is a really nice place in which to discuss matters.

Why didn’t you stay here?

Why didn’t I stay here? That is something you must ask someone else, not me.

We welcome the fact that the Browne Report has been concluded and that it will be made available. It is obviously one of the most important reports that we have had in the past couple of years. This very morning in the Select Committee on Co-operation and Development, the question was raised of the funding of Black townships and how the expenses are to be met. They are funded by fees and rents and by profits on liquour. One always feels a little guilty because of the fact that a lot of the expenditure in that regard comes from profits on liquor. I never feel entirely happy that that should be the situation, in spite of my hon. friend here from Paarl. I think if we could find a more sound basis of funding those areas it would be desirable. I think every borough in South Africa, and every town, health committee and everybody else would be very, very pleased indeed to be able to find some alternative method of funding their activities and rates. My friend from Amanzimtoti here tells me that in his borough they are looking forward to finding some kind of alternative proposals.

Then there is the question of subscription shares. I saw a report in the newspaper which I do not of course accept as being absolutely true. However, the amount mentioned there that is invested in these subscription shares was given as R800 million. I do not know whether the hon. the Minister has another figure but that seemed to me to be a colossal amount of money. However, if that is so, the effect that this is going to have on the investment market in South Africa since this amount has to be reduced to the extent of two-thirds in a short period of time, will be completely unsettling. I wonder therefore whether the hon. the Minister has an accurate figure of what this amount is. I question to myself whether he is achieving anything that is desirable by requiring that these investments should be run down or directed into other avenues.

I make the point that in ordinary shares one is paying tax on two-thirds of one’s dividends. The investment in a building society may well not prove as attractive as in the share market or something similar where there is a possibility of capital growth, but I wonder whether the investment pattern in building societies at a time when the 99-year leasehold scheme and this kind of thing is going to place an increasing stress on the reserves and the capacity of building societies to meet the demand for housing, will not be disturbed. I have said, and I am sure everybody agrees with me, that until the ordinary builders of houses, the private sector, get involved in the Black housing market, in building houses for people in Black townships, I do not think we are going to cope. Everybody agrees with that. The State cannot continue to provide housing for Black people at a pace which is going to keep ahead of the population increase. One cannot do it. The Government cannot find that kind of money. We are going to have to rely more and more on the private sector and the building societies in particular. I would merely suggest to the hon. the Minister, if it is felt that there is an imbalance or an anomaly here, that the existing scheme should be allowed to continue. I will be quite open, I have one. I am very happy with it. It is a marvellous investment. When I made it, it was an entirely legal investment and one was encouraged to do it. I feel that to upset that kind of thing now for the people who are in it, is undesirable. To my mind it will have a very detrimental effect on the building society movement. I should like to think that the hon. the Minister might for the sake of the people who are in it now, say: “Let us not disturb the present position.” However, he should take some action if he feels that it is undesirable for it to continue and that some other proposals should now be made for new investors.

At the beginning of his speech the hon. the Minister dealt with the fact that Dr. De Kock was going to be or has been appointed to a committee which is going to deal with the question of the constellation of states. I think that was what the hon. the Minister said.

Yes, among other things.

I want to talk about this because it has been a particular baby of mine as far as the new constitutional development in our country is concerned. I want to put it to the hon. the Minister that what we are going into, is an inter-group relationship. Given the history of South Africa as it has been, there is a certain amount of tension among the groups which is going to continue into the negotiating process. As we go into the negotiating process, we will be fortunate if we can achieve it smoothly and calmly so that everything goes well. There will probably be some cases in respect of which we will throw our hands in the air and think we are never going to make it. But I am sure in the end we will succeed. However, one of the factors which is going to determine the calmness of the negotiation, is the confidence that each group has in its own position, namely that it is protected, is strong and that it cannot be affected by attack by any other of the groups with which we are going to have to negotiate.

I put it to the hon. the Minister that where there is the situation where, for argument’s sake, the White group—let us talk about our own group because we are quite obviously the ones who will have to take a lot of initiatives in the immediate future—are confident that in the Parliament that represents them, they are strong—they have a bastion of power from which they can negotiate; it cannot be taken away from them or the power cannot be diminished without their consent—they can then handle the situation with confidence and negotiate free of any nagging thoughts at the back of their minds that they may give away to much or something like that. I put it to the hon. the Minister that a power to tax is an indispensable adjunct of one’s sovereignty. If one can accept that the White group and other groups that are going into a negotiating situation are really groups that have an element of sovereignty in their control over their own affairs, which they are intent on maintaining, then the tax situation, the ability to levy tax on their own people, is a factor which we simply cannot neglect. We cannot leave it out. I put this to the hon. the Minister because whatever may happen in the future—and the Economic Committee of the President’s Council will obviously have to deal with the situation like this—it is vitally important to realize that we are into a situation where a council is going to be appointed and we are going to be trying to attract leaders of other groups to come into the negotiation with us. That by itself will be a difficult task. It is not simply going to be a breeze. We will not just say to people: “Come and join us” and then they will all come trooping in and say: “Ha-ha, it is a great deal. We are going to join you.” We will have to negotiate very, very hard indeed with other leaders. If we have some idea as to how the wealth of South Africa is going to be divided on a practical basis and how each group is going to be secure in its own power base, then I think we are going to be able to negotiate with them and attract them a lot easier. I want to suggest the following merely as indicative of what I am trying to get across; there are no absolutes about it and I am not making a hard and fast plan or anything like that. However, I want to put it to the hon. the Minister that supposing the White community could tax the Whites and the Indian community the Indians and the Coloureds could tax the Coloureds, etc., one would then have a situation where a group of people have a tax base where they can carry out the services which are related to the body which represents them. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, ek weet nie of dit is as gevolg van hierdie kalme atmosfeer of klimaat wat hier heers waarna die agb. lid vir Mooirivier verwys het nie, maar ek is nie nou van plan om ’n argument met die agb. lid vir Mooirivier aan te knoop oor hierdie laaste stellings van hom nie.

Ek wil ook graag aansluit by die agb. Minister wat hulde gebring het aan die sterk span finansiële deskundiges wat hy geslaag het om hom te versamel om hierdie uiters belangrike portefeulje van finansies te behartig. Ek wil egter daarby voeg dat ’n span baie keer net so sterk is as wat sy kaptein lei. Daarom wil ek hulde bring aan die kaptein van hierdie span, nl. die agb. Minister self. Hierdie agb. Minister van ons het in dié vyf jaar wat hy hierdie portefeulje behartig werklik ’n internasionale figuur geword veral ten opsigte van die groot probleem waarmee die Westerse wêreld vandag worstel, nl. monetêre onstabiliteit. Hy het ’n deskundige geword op hierdie gebied en die wêreld luister graag wanneer hy praat. As gevolg van sy suiwer siening van die rol wat goud speel in die internasionale monetêre stelsel en sy oortuigende propagering daarvan, het dit skielik nou weer gewild geword om die moontlike voordele van ’n nuwe goudgebaseerde stelsel van een of ander aard te onderstreep, soos die agb. Minister ook in sy inleidingsopmerkings aangetoon het. Dit word in wye kringe ontleed en bespreek. Dit gee aan goud ’n nuwe glans. Maar, mnr. die Voorsitter, wat vir my belangrik is, is iets wat die agb. Minister onlangs in sy toespraak in die Bahamas beklemtoon het, naamlik dat ’n voorvereiste vir gesonde monetêre beleid streng finansiële dissipline is—’n absolute voorvereiste vir ’n gesonde monetêre beleid en ’n monetêre stelsel. Hierdie beleid wat die agb. Minister self oor die afgelope vyf jaar streng toegepas het in ons land, het ons so ’n sterk ekonomie gegee dat talle Westerse finansiers met afguns daarna kyk en opnuut groot belangstelling toon in nuwe beleggingsmoontlikhede in ons land. Die gevolg hiervan is dat ons nie nodig het om ons rentekoerse tot 20% op te stoot om ons rand te stut, soos die Verenigde State onlangs verplig was om te doen nie. Nee, mnr. die Voorsitter, selfs met betreklik lae rentekoerse in ons land styg die waarde van ons betaalmiddel byna van dag tot dag.

Die agb. lid vir Malmesbury het hier aangedui dat die waarde van die rand oor die afgelope jaar met sowat 8% gestyg het. Dit is net wat die posisie van die dollar betref. In presies 12 maande het die rand teenoor die dollar met 8,4% gestyg; teenoor die jen egter, wat ook ’n sterk betaalmiddel in die Westerse wêreld is, het die rand met nie minder nie as 12% gestyg in hierdie twaalf maande. Teenoor die magtige Deutsche Mark het die rand net in die afgelope drie maande met 3% gestyg—voorwaar ’n skitterende vertoning waarvoor die agb. Minister volle krediet moet kry. Daarby kom nog dat sy goudbemarkingsbeleid, wat nou vir die eerste maal so ietwat afwyk van die baie, baie konserwatiewe beleid wat die Reserwebank nog altyd toegepas het, besig is om daartoe by te dra om die goudprys tot ’n hoë mate te stabiliseer tot voordeel van ons almal.

Terwyl ek nou van die stabilisering van die goudprys praat, kom ek dadelik by die volgende program in die Begroting van Uitgawes wat uit Staatsinkomsterekening bestry moet word, waarby ek ’n paar oombhkke wil stilstaan, naamlik program 5 waaronder finansiële instellings ressorteer en op sy beurt weer die Effektebeurs. Mnr. die Voorsitter, na die debakel op die beurs in Mei 1969 het ons ’n Effektebeurskommissie gehad wat ondersoek ingestel het na die omstandighede wat aanleiding gegee het tot die Wysigingswetsontwerp op die Effektebeurs, waar ons baie diep onder die indruk gekom het van die redes vir hierdie debakel. Daar was twee redes, naamlik dat (1) finansiële instellings, te wete banke, glad te makhk krediet gegee het vir aankope op die beurs, en (2) die tydperk wat verloop het gedurende daardie mal periode op die beurs, vandat die koper gekoop het totdat hy moes betaal glad te lank was. Die gevolg was dat mense sonder geld aandele begin koop het en teen die tyd dat hulle moes betaal, wat dikwels tot so lank as drie maande was, opdrag gegee het dat die aandele weer verkoop moes word en die wins in hulle sak gesteek het. Niemand het ooit daaraan gedink dat die teenoorgestelde ook kon gebeur nie, naamlik dat die beurs kon val en dat mense baie geld kon verloor en dat mense met min geld uitgeskud sou word nie. Selfs banke kon in daardie proses skade ly. Daarom is dit toe in die nuwe Wet bepaal dat ’n man binne sewe dae moes betaal vir die aandele en as hy nie binne sewe besigheidsdae na die aankoop daarvan betaal nie, hy ’n verdere sewe besigheidsdae kry om te betaal. Ek meen hierdie sewe plus sewe dae het sy doel baie goed gedien maar dit plaas tog ’n mate van ’n las op die makelaars. Hoewel daar geen verpligting op hulle is om aan ’n persoon na sewe dae kennis te gee dat hy moet betaal nie, bestaan daar tog ’n soort ,,gentleman’s agreement” dat so ’n persoon nog sewe dae kry waarna hy moet betaal of anders word sy aandele vir sy rekening verkoop. Ek wil voorstel dat daar deeglik ondersoek ingestel word of hierdie stelsel van sewe plus sewe dae nie afgeskaf kan word en ’n eenmalige termyn van elf dae ingestel kan word nie. Ek het elf dae gekies omdat dit twee naweke insluit. Dit sal dan daardie las van die makelaar wegneem.

’n Ander aspek in verband met die beurs wat ek graag onder die aandag van die agb. Minister wil bring, is iets wat ons almal se aandag nog altyd ontglip het—my eie aandag ook, alhoewel ek destyds die voorreg gehad het om voorsitter van daardie kommissie te wees. Dit is naamlik dat wanneer ’n koper vir ’n groot som geld koop en hy sterf voordat hy betaal, sê binne ’n paar dae nadat hy gekoop het, die arme makelaar ’n probleem het want hy het dan slegs ’n aksie teen die boedel van die afgestorwene. Dit neem egter maklik ses maande of meer voordat so ’n boedel afgehandel is en daarom wil ek voorstel dat dit in die Wet ingeskryf moet word dat die makelaar die reg het, wanneer ’n persoon te sterwe kom voordat hy kon betaal, om dadelik daardie aandele te verkoop. Verkoop hy dit teen ’n wins, gaan die wins in die boedel en verkoop hy teen ’n verlies vorm dit ’n eis teen die boedel. Daarom wil ek voorstel dat dit in die Wet ingeskryf word dat die makelaar daardie reg sal hê om by die dood van ’n koper, voordat so ’n persoon die kans gehad het om te betaal, dadelik daardie aandele te verkoop.

Mnr. die President, dit is vir my ’n besondere voorreg om die agb. lid vir Paarl op te volg in ’n debat soos hierdie.

Ek wil graag ’n paar aangeleenthede opper, maar eers wil ek iets van die hart afkry. Meneer, omdat daar op hierdie aarde niemand is, behalwe my ouers en my kerk, wat meer daartoe bygedra het om my vir die lewe voor te berei as die onderwysers nie, wil ek graag vir die edele Minister om verskoning vra vir berigte wat verskyn het oor die beweerde optrede van skoolhoofde in die omgewing van Rustenburg waarby die edele Minister betrek is.

Hoor, hoor!

Meneer, dit ly geen twyfel nie dat daar probleme in die onderwysberoep bestaan wat dringende aandag nodig het en wat trouens reeds dringende aandag geniet. Maar as kinders misbruik word om doelstellings te bereik waarvoor die nodige kanale tog bestaan, wil ek my sterkste afkeur uitspreek en is ek oortuig dat ek hierdie afkeur namens die onderwysberoep in sy geheel doen.

Hoor, hoor!

Die agb. lid vir Yeoville het na die inflasiekoers verwys en gesê dat daar eintlik min is wat die agb. Minister en die Regering in hierdie verband gedoen het. Ek glo natuurlik dat dit nie slegs tot die Regering beperk is om die inflasiekoers te beheer nie, maar dat daar ook baie deur die publiek self in hierdie verband gedoen kan word. Daar is egter een baie belangrike aspek in hierdie begroting waarop ek graag wil wys en dit is dat die edele Minister die belastingkoers verminder het om daardeur meer geld aan mense te gee om in hulle sakke te steek. Meneer, dit het ’n besliste uitwerking op die inflasiekoers. Sielkundig sou dit eintlik baie beter gewees het as die edele Minister die salarisse verhoog het met die bedrag wat hy sou kon invorder as hy nie die belastingtarief verminder het nie.

Dit sou veral aan die Staatsamptenare ’n onmiddellike voordeel gegee het en die geld sou dadelik in hulle sakke gewees het. Dit sou ook die verdere sielkundige uitwerking gehad het dat hierdie persone nou op ’n hoër salariskerf sou wees. Dit sou egter die inflasiekoers skerp laat styg het en daarom dink ek dat hierdie ’n weldeurdagte besluit was. Daar is een probleem met betrekking tot hierdie saak en dit is dat die salaristrekker sy voordele nou stuksgewys ontvang. Die V.B.A.-stelsel het besliste voordele vir die belastingbetaler en werk ook ten gunste van die Ontvanger van Inkomste. In die geval van verhoogde belasting word dit nie so erg gevoel nie, en let ’n mens eintlik net op die bedrag wat jy huistoe neem. Dit het verder nog die bykomende voordeel dat daar baie mense is wat in Desember ’n klein tjekkie ontvang van die Ontvanger van Inkomste. Dit is hierdie tipe ding wat mense baie waardeer.

Hierdie stelsel se voordele sou ten volle waardeer kon word indien die tyd wat verloop tussen die aankondiging van die vermindering en die toepassing daarvan, nie so lank was nie. In hierdie paar maande, tussen die aankondiging en wanneer die belasting in Junie werklik verminder word, gaan hierdie mense besonder swaarkry. Ek dink as daar ’n metode gevind kan word—ek weet daar is probleme in hierdie verband—waarvolgens dit onmiddellik toegepas kan word dit ’n dempende effek sal hê op die looneise in die private sektor.

’n Ander saak waaroor ek ook wil praat, is die landbou. In 1975 het ek in hierdie debat gevra dat die agb. Minister dit moet oorweeg om die aankoopprys van landbouimplemente geheel en al aftrekbaar te maak vir die uitgawe van daardie jaar. Omdat die landbouer nie beheer het oor sy inkomste nie, en met die wisselvallige weertoestande wat ons het, het hy een goeie jaar en dan weer ’n swak jaar. Die Minister het destyds beloof om sy aandag aan hierdie saak te gee en hierdie is die eerste geleentheid wat ek het om die Minister te bedank dat dit nou wel in die praktyk toegepas word. Dit het bepaald ’n heilsame effek op die landbou in geheel gehad, maar soos dit maar met al hierdie goeie dinge gaan, is daar gewoonlik ’n manier waarop mense dit misbruik. Uit die oogpunt van die produsent het hier misbruike ontstaan omdat boere in ’n goeie jaar soveel as moontlik van hul kontant gespandeer het op die aankoop van hierdie werktuie en implemente. Wanneer hulle moeilikheid ondervind, verkoop hulle dit weer. In sulke gevalle is daar natuurlik verliese wat gely word en hoewel dit ’n voordelige manier is van kapitaalvorming, is dit nie ’n nuwe idee nie. Ons het in die verlede boere gehad wat aan die einde van die belastingjaar hul vee aangekoop het en dit dan onmiddellik in die volgende jaar verkoop het. Hierdie manier van finansiering word gebruik sodat al die geld nie aan belasting betaal word nie. Hierdie manier van kapitaalvorming kan ons op die volgende metode voorkom, wat dikwels in gesprekke genoem word. In plaas daarvan dat die boer toegelaat word om vee of implemente aan te koop, dit van sy belasting af te trek en dit dan weer by sy inkomste te tel wanneer hy dit verkoop, moet goedkeuring aan boere verleen word om gedurende goeie jare oorskotte by die Landbank te belê. Dit sal die tweeledige doel dien dat die Landbank van aansienlik meer fondse voorsien sal word en dat die Landbank in staat gestel sal word om ten opsigte van daardie dele van die land wat ’n swak jaar gehad het, korttermynfinansiering te voorsien. Aan die ander kant, sal dit die boer in staat stel om in ’n jaar onmiddellik na ’n swak jaar kontant tot sy beskikking te hê om voort te gaan met sy boerdery. Wanneer hierdie belegging van die bank onttrek word moet dit weer by die inkomste getel word en sal dit dus geen noemenswaardige effek op die skatkis hê nie. Aan die ander kant sal dit boere wat andersins om subsidies aansoek moet doen, in staat stel om hul eie kapitaai vir dié doel aan te wend. Hierdie beginsel is alreeds aanvaar ten opsigte van boedelbelasting, want in die jongste begroting het die agb. Minister die bedrag wat ten opsigte van beleggings by die Landbank vir boedeldoeleindes afgetrek mag word, verhoog van R80 000 tot R100 000. Ek wil dus baie sterk aanbeveel dat daar aan hierdie gedagte ernstige oorweging geskenk word omdat dit sal lei tot stabiliteit in die landbou.

Laastens wil ek graag verwys na ’n saak wat die agb. lid vir Malmesbury asook die agb. lid vir Mooirivier geopper het, naamlik ons gesonde groeikoers. ’n Gesonde groeikoers hou direk verband met die bevolkingsaanwas en dit is eintlik oor die bevolkingsaanwas wat ek graag iets wil sê. Volgens die jongste statistieke is die geboortesyfers vir Blankes per duisend 16,6 vir Kleurlinge 25,7, vir Asiërs 22,7 en vir Swartes 40. Die natuurlike groeikoers is in dieselfde volgorde 0,88, 1,58, 1,77 en 2,80. Daar het veral as gevolg van die geweldige tegnologiese ontwikkeling wat ons in die afgelope dekades ondervind het, waar die arbeiders vervang word deur meganisasie, … [Tyd verstreke.]

I do not want to enter into debate on the point raised by the hon. member for Losberg with regard to the teachers and the use of children. I sympathize with the teachers and share the same feelings, but I think that is a debate that should rather take place on Wednesday. I do not think that this is the proper place. As far as the hon. member’s arguments with regard to inflation on salaries and payments made by farmers to the Land Bank are concerned, I think it is the hon. Minister’s job to deal with them. There are some matters that I would like to deal with on this occasion and the first is the very important announcement made by the hon. Minister in so far as the Browne Commission and the White Paper is concerned. As one who has had to prepare and present the budget of a local authority, and one who knows and understands the problems facing local authorities during many years of experience, I can speak with a certain amount of authority in voicing the concern of local authorities with regard to the relief they are looking for from the Browne Commission. If one looks back over 14 years to the Borckenhagen Commission of Inquiry, the Driessen Commission and now the Browne Commission, I do not think there is very much joy to be obtained, if I understand the hon. the Minister’s attitude correctly with regard to relief to local authorities. Nevertheless, I do hope that I am not correct and I do hope that a White Paper will be published by the Government, and that there will be an opportunity to debate it in the House, as this is one of the most important aspects concerning local authorities.

I do, however, wish to raise one point in this regard, namely, to question the timing of the release of this report. We are on the brink of constitutional changes. The hon. the Minister mentioned the question of two-tier and three-tier Government and the role of Coloured and Black local authorities. There is also talk about the future of provincial councils and the establishment of regional councils. When these matters are settled by the Government and we know exactly what role local authorities will play and how they will play that role, I wonder whether the Browne Committee’s report and other recommendation to make local authorities, wherever they may be, viable and meaningful in South Africa, could not be dovetailed to coincide with the changes to be announced. I leave that thought with the hon. the Minister.

The hon. the Minister also raised the question of subscription shares and my colleague, the hon. member for Yeoville, reacted to it. I share the hon. member for Yeoville’s concern regarding subscription shares. In this regard I wish to add one or two more arguments for consideration by the hon. the Minister. I wish to make an appeal to him that existing subscription shareholders who have spent 36 consecutive months to evolve their subscription share plans, should be allowed to continue with them. For three years these people have made their contributions to their subscription share plans every month and should be permitted to retain that shareholding. The reduction has been drastic, namely from R300 000 per person to R50 000 per taxpayer. The phasing-out of these plans will have a serious affect on a number of people. We are dealing here with large amounts and they may well represent the life savings of many individuals. They may well represent the complete financial plans people have devised in order to obtain tax-free benefits over a period of three years. They may have done this in a planned manner so that they would have financial security. There are not many young people who can afford to invest such large amounts. All the individual investments do not amount to R300 000; some people have obviously invested less; but to them it is very important that they have now reached a more mature stage and are able to make their money. What is now going to happen is that the elderly people are going to suffer.

The other argument is that whilst we are living in buoyant times at the moment as far as financing is concerned, this has not always been the case. I remember that not long ago people were queuing up and that there was a three months delay to obtain mortgage bonds from building societies. Building societies were then only too pleased to get money in order to lend it out again. This position may well come about again and if it does, we will have lost the benefit, the attraction the subscription scheme has to the saver in providing these finances to building societies. Building societies will suffer when there is a shortage of money and, in turn, the man in the street and the young person who gets married and wants to buy a house will suffer. In all these circumstances I want to urge the hon. the Minister to reconsider his decision in this regard and at the very least to allow existing subscription share schemes to remain in force. People were given this opportunity, they took the Government at its word and I think these schemes should be allowed to be continued.

There are a few other points I would like to raise with the hon. the Minister. Firstly, I wish to draw the hon. the Minister’s attention to section 21quat of the Income Tax Act. This section deals with deductions in respect of expenditure incurred by physically disabled persons. The section provides, inter alia, that—

My appeal to the hon. the Minister is that there are sometimes physically handicapped children in a family. The expense parents have to go to in order to pay the medical expenses of physically handicapped children should, with great respect, apply equally to the children as it does to the husband or wife which is provided for in section 21quat. I urge the hon. the Minister to reconsider this provision to see whether he cannot extend it so that children will be included.

Another matter I wish to raise is the question of gold. It was very interesting to hear the hon. the Minister talk about the gold price and say that it was around $500 per ounce. I would like to ask the hon. the Minister, who fixes the prices at the Mint for gold coins? The proof Kruger rand, which was sold for R300 last year, is now sold by the Mint for R700. The ten-coin gold proof set now costs R260 as against R125 last year. The eight-coin set has gone up from R15 to R25, while the two gold-coin set has gone up from R110 to R235. This means that as far as the proof Kruger rand is concerned, if you pay R45 for the valuation and the commission of 10%, you will have to get R830 for it before you start making a profit. I would like to ask the hon. the Minister why the price of gold coins by the Mint has been fixed at such a high level this year when there is only a price of about $500 per ounce at present and he has also indicated that he does not have much hope of it rising very much. Unless Kruger rands are going to be valued at least R600 by the Mint, I hardly think it is going to be worthwhile buying them. I would hate to see a drop in sales by the Mint, because I believe this is a good thing. In fact, I think we should try to establish a world market for the buying and selling of proof Kruger rands.

The last point I wish to raise with the hon. the Minister concerns something I raised with him on a previous occasion, namely, that consideration should be given to granting tax remission to donors of works of art and artifacts to museums, art galleries and libraries. From the hon. the Minister’s reply it was clear that he misunderstood my question. I know that there is no donations tax on such a gift but what I am asking him for is that the value of that gift should be deducted from the taxable income of the donor just as is the case in regard to donations to performing arts boards and universities. I ask that the same provision should be applied to persons and companies when they make donations in cash or by way of artifacts and works of art to museums, art galleries and libraries in South Africa. Local authorities cannot afford to provide large amounts of money for this purpose, but this is a way of preserving the culture of South Africa for posterity. There are many examples of this being done overseas. In Australia, for example, 44 institutions are listed as opposed to only three types of institutions in South Africa. In the United States of America there are institutions like museums and art galleries and donations of this kind to them are deductible. [Time expired.]

Mr. Chairman, like the hon. member for Hillbrow, I have also had the privilege of being associated with municipal Government over a fairly long period of years, and I fully agree with him as regards the urgent need of local authorities for financial relief. Although I have not had the privilege of being the mayor of a big city like Johannesburg, I can assure the hon. member that the problems experienced by small local authorities are basically exactly the same as those experienced by the municipalities of big cities—the only difference being one of scale. However, I cannot understand the hon. member for Hillbrow now querying the timing of the release of the Browne Committee report. I assume that the hon. member is as eager as I am to study the recommendations of the Browne Committee. He referred to possible constitutional changes, but I think we must be realistic about this. Whatever constitutional changes may eventually be implemented, this will necessarily take a considerable period of time and the need of local authorities for financial relief is indeed very urgent. I cannot, therefore, imagine the publication of the Browne Committee’s report being delayed because of possible constitutional changes. After all, one cannot have one’s cake and eat it.

Wat die ander aangeleenthede betref wat die agb. lid vir Hillbrow aangeroer het, is ek seker dat die agb. Minister hom van gepaste kommentaar daarop sal voorsien.

Die sakewêreld weerklink nog van die toejuiging waarmee gegewens oor die Republiek se invoer- en uitvoervertoning in 1979 begroet is; ’n rekord onverwerkte handelsoorskot van R2 316 miljoen, d.w.s. nie minder nie as 114% beter as die rekord van 1978. Sommige ekonome is selfs oortuig daarvan dat wanneer alles in berekening gebring is, die reële handelsoorskot vir 1979 so groot as R5 000 miljoen kan blyk te wees. Maar, Meneer, dít is nie waaroor ek vandag wil praat nie, en ook nie oor die verwagte groeikoers van 5% vir die huidige boekjaar nie.

Die voordele van die heersende hoë goudprys is met die jongste begroting in die vorm van belastingtoegewings ten bedrae van R1 510 miljoen deur die agb. Minister van Finansies aan private ondernemers oorgedra. Maar, Meneer, dít is ook nie waaroor ek vandag wil praat nie. Ook nie oor die verhoging van maatskaplike pensioene, voedselsubsidies en kapitaalbewilliging vir goedkoper huise, waarvoor die jongste begroting voorsiening maak nie.

Met verhoogde salarisskale aan staatsamptenare, die modernisering van die belastingstruktuur, en verbeterde maatskaplike beveiligingsvoordele, is daarin geslaag om die omstandighede van ’n groot groep salaristrekkers te verbeter. Maar, Meneer, ook dít is nie waaroor ek vandag wil praat nie.

Meneer, ofskoon die primêre produsent, en by name die boer, voortdurend gewikkel is in ’n stryd om sy produksiekoste ten spyte van die steeds stygende pryse van produksiemiddele binne die perke van produktepryse te hou, en nie altyd daarin slaag nie, het hy darem die vooruitsig dat produktepryse van tyd tot tyd opwaarts aangepas word om, al is dit dan ook maar gedeeltelik, met sy stygende produksiekoste tred te hou. Maar, Meneer, ook dít is nie waaroor ek vandag wil praat nie. [Tussenwerpsels.] Ook nie, Meneer, oor die posisie van professionele mense, soos geneeshere, prokureurs en advokate, wie se gelde van tyd tot tyd hersien word om hulle van ’n behoorlike bestaan te verseker nie.

Meneer, ek sal nou maar die aap uit die mou laat, want ek glo agb. lede kan die spanning nie meer verduur nie. Ek pleit vandag om simpatieke aandag vir dié groep mense wat nòg deur die gunstige handelsbalans, nòg deur die hoë goudprys wesenlik bevoordeel word. Dit is diegene wat nie salarisse of professionele gelde ontvang wat verhoog kan word nie; wat nie primêre produsente is wie se produkte se pryse aangepas kan word nie en wat ook nie maatskaphke pensioentrekkers is, wie se lewensomstandighede deur ’n verhoging van hul pensioen verbeter kan word nie.

Meneer, ek praat van diegene wat vir hul lewensbestaan afhankhk is van die rente wat hulle op hul beleggings ontvang.

Hoor, hoor!

Meneer, ek glo nie die toegewing ten opsigte van belastingvrye aandele los die probleem op nie. Met die formulering van die antiinflasieveldtog is besparing—wat vir die gewone burger sinoniem is met belegging by die een of ander bank, versekeringsinstansie of bougenootskap)—as een van die belangrike maatreëls ter bekamping van inflasie beskou en bestempel. Maar, Meneer, die huidige betrekhk hoë inflasiekoers en gevolghke depresiasie in die reële waarde van beleggings, gepaard met die heersende lae rentekoers, is nouliks bevorderhk vir besparing en bestryding van inflasie. Die gewone man is naamlik meer geneë om verbruiksartikels aan te koop, wat wel groei mag stimuleer, as om te spaar en sy spaargeld te belê.

As ons na die begroting van uitgawes uit staatsinkomste kyk, en ons verwys eerstens na die algemene doelwit van hierdie pos, dan vind ons dat dit soos volg lui—

Maar as ons na program 5 en die doelwit daarvan kyk, dan sien ons dat dié doel is—

Dit blyk verder dat die administrasie van wetgewing met betrekking tot die banksektor, die versekeringsektor, en die bouverenigingsektor onder hierdie program ressorteer. Ek glo dat daar met vrug ingevolge hierdie wetgewing—en as dié wetgewing nie toereikend is nie, ingevolge gewysigde wetgewing—gepoog kan word om ’n meer reahstiese renteverdienste vir hierdie beleggings te verseker.

Ek is bewus daarvan dat dit ’n delikate terrein is. Die agb. Minister wil hom sekerlik nie die verwyt op die hals haal van ’n ,,assault on private enterprise” nie. Ek is bewus daarvan dat dit ’n terrein is waar versigtig gehandel sal moet word. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek het met groot aandag geluister na al die moeilike finansiële en ander probleme wat vanmiddag hier geopper is waarmee die agb. Minister te doen kry. Die agb. lid wat nou net gaan sit het het my nie net nuuskierig gemaak nie; hy het nog verder bygedra tot daardie probleme.

Ek is deeglik onder die indruk van die prestasies wat Suid-Afrika op finansiële gebied verrig en het tot die gevolgtrekking gekom dat ons land se finansies in goeie en bekwame hande is solank dit in die hande is van ons agb. Minister. Ek is egter bly om te kan sê dat vir die probleem waarmee ek vandag na hierdie Komitee kom daar wel ’n oplossing is. Wat my aanbetref is dit eintlik ’n maklike oplossing en ek hoop dat die agb. Minister hierdie probleem van my sal oplos want dit is vir my van groot belang, hoewel dit plaaslik van aard is.

Ek wil vandag baie ernstig pleit by die agb. Minister vir ’n inkomstebelastingkantoor te Kempton Park. ’n Inkomstebelastingkantoor het vir ons ’n dringende noodsaaklikheid geword. Vanuit verskillende oorde kom daar gedurig ’n aandrang vir hierdie noodsaaklike gerief. Ek het vertoë van die plaaslike prokureursvereniging ontvang; ek het vertoë ontvang van die plaaslike sakekamer; ek het vertoë ontvang van die eiendomsagente en etlike ander instansies en privaatpersone. Ek vra hierdie gerief dus vir my kiesafdeling en vir sy mense. Ek wil hierdie versoek wat ek aan die agb. Minister rig ook motiveer. Ek wil die agb. Minister pertinent daarop wys dat Kempton Park een van dié gebiede in Suid-Afrika is wat die snelste uitbrei en ontwikkel. Ter stawing hiervan lees ek ’n enkele uittreksel uit Die Vaderland van 21 April waar die skrywer dit as volg stel—

So gaan die berig aan. Die skrywer meld verder ’n bedrag van R38 miljoen ten opsigte van privaatbouplanne en daarby kan ons nog R40 miljoen met betrekking tot die openbare sektor voeg, net om die tempo waarteen ontwikkeling geskied, aan te toon.

Hierdie prestasie spruit voort uit die besondere geografiese ligging van Kempton Park, wat hom in ’n baie gunstige posisie plaas om by ander munisipaliteite verby te steek. Kempton Park word uitmuntend bedien deur ’n netwerk van goeie paaie en hoofweë, spoorweë wat goeie treindienste verskaf na Johannesburg, na die Wesrand, na Germiston, die Oosrand, na die suide, na Pretoria, na die noorde, na die oostelike dele van die Transvaal, en so meer. Daarby huisves hy ook die grootste binnelandse en internasionale lughawe. Dit maak Kempton Park nie net ’n populêre woonbuurt nie, maar as ’n nywerheidsdorp is sy nywerheidsgebiede, Isando en Spartan van die grootste industriële sentrums in die land.

Ek weet dat die agb. Minister hieroor met my sal saamstem want hy is baie goed bekend met die nywerhede van Kempton Park waar hy alreeds by verskeie geleenthede opgetree het. Voeg nou by die strategiese belangrikheid van Kempton Park, plekke soos die Modderfonteinse fabriek, die KOP, Atlas, ensovoorts. Mnr. die Voorsitter, ek meld hierdie sake enkel en alleen om te illustreer en te verduidelik waarom die inwonertal van Kempton Park reeds die 80 000 kerf verbygesteek het om hom naas Johannesburg, Pretoria, Germiston en Roodepoort, die vyfde grootste dorp of stad in die Transvaal te maak. Om dit nog verder te illustreer, Meneer, kan ek net die Komitee se aandag daarop vestig dat Kempton Park ook die dorp is waar daar heel onlangs, ook op die gebied van die bou van die bevolking, die eerste vyfling in die Transvaal gebore is. Dit is net om te wys op die uitbreiding wat daar aan die gang is.

Benewens hierdie fenomenale uitbreiding is die Suid-Afrikaanse Spoorweë besig met die oprigting van die sentrale opstelterrein by Babsfontein. Dit word my vertel dat ’n verdere 900 huisgesinne hulle binnekort hier sal kom vestig. Kempton Park het sy eie landdrosdistrik. Hy het ’n baie moderne landdroskantoor. Hy huisves ’n streekhof; hy huisves ook hooggeregshofgeriewe; ons huisves ook die distrikshoofkantoor van die Suid-Afrikaanse Polisie in ’n pragtige nuwe gebou; daar is een van die mees moderne poskantore in die land. As ’n mens nou al hierdie openbare geriewe het, dan is daar een ding wat ons nie het nie en dit is ’n plaaslike inkomstebelastingkantoor, terwyl kleiner dorpe—ek sê dit nou nie neerhalend nie—soos Boksburg en Benoni hulle eie kantore het wat net hul eie munisipale gebiede bedien. As die Swart woongebied van Tembeza nog verder ontwikkel en daardie huur-pag-eiendomme moet geregistreer word, sal die druk nog baie erger word. My versoek berus dus op praktiese en nugtere beginsels. Dit gaan hier oor ’n ongerief; dit gaan oor ’n diens aan die inwoners, aan die nywerhede en aan die besighede van Kempton Park. Vir ons inwoners, veral vir die besigheidsmense, prokureurs en eiendomsagente, het die inkomstebelastingkantoor nou ’n dringende noodsaaklikheid geword, afgesien van die besparing van tyd en brandstof wat die gebrek aan so ’n kantoor meebring.

Ek weet dat daar baie besware mag wees. Ek weet die Minister sal moet besluit of hy moet sentraliseer of desentraliseer wanneer dit kom by kantore van hierdie aard. Ek weet daar sal miskien besware wees van personeeltekort; ek weet dat met die huidige stelsel van LBS baie min mense persoonlik nodig het om fisies na so ’n kantoor te gaan. Die meeste van die dinge word vir hulle gedoen word of kan per pos gedoen word. Ons weet dat dit by wyse van ’n rekenaar gedoen kan word ensomeer, maar ek wil nie net aan hierdie negatiewe aspekte dink nie.

Ek moet u vandag ook op die positiewe sy daarvan wys. Ek wil aan die hand doen dat die agb. Minister die moontlikheid moet ondersoek om hierdie noodsaaklike dienste te voorsien en as dit dan moontlik is, met ’n tussentydse maatreël te begin totdat ’n voltydse kantoor ingestel kan word. Ek doen aan die hand dat die dienste gelewer word in oorleg en in samewerking met die plaaslike landdroskantoor om byvoorbeeld hereregtekwitansies uit te reik, inkomsteseëls aan te bied, die rojering van seëls te kan doen, die bepaling van seëlregte op sekere dokumente te doen en om noodsaaklike inligting aan die publiek te verskaf. Meneer, hierdie en ander dienste kan met min koste en met ’n baie klein personeel gelewer word as ’n tussentydse maatreël totdat ’n volwaardige inkomstebelastingkantoor ingestel kan word. Met hierdie paar gedagtes gaan ek sit want my tyd is beperk.

Ter afsluiting wil ek aan die agb. Minister sê dat hierdie ’n saak is wat ek hoop hy met Argusoë sal nagaan, want dit het vir ons in Kempton Park ’n dringende noodsaaklikheid geword.

Mr. Chairman, up to now this has been a very interesting debate and a large number of relevant issues have been raised. I should like to reply to some even if it is for no other reason than to try to clear my desk somewhat.

Ek handel eerstens met die vorige spreker se pleidooi. Ek ken daardie deel van die wêreld redelik goed, soos die agb. lid vir Kempton Park gesê het. Die Kommissaris van Binnelandse Inkomste sit hier in die hoek. Ek is baie seker hy het ook aandagtig na die agb. lid geluister. Ons sal baie beslis op daardie saak ingaan en ons sal kyk wat moontlik is. Ek besef die belangrikheid van daardie deel van die wêreld, veral as ’n nywerheidstreek en ek dink nie die agb. lid hoef daardie saak veel verder te neem nie. Ons sal werklik ons bes doen.

Die agb. lid vir Mosselbaai het vir simpatieke aandag gevra ten opsigte van die probleem wat veral oues van dae het, mense wat vir hul inkomste afhanklik is van rente op beleggings. Dit is ’n punt wat die agb. lid vir Yeoville en andere, ook geopper het, ook in ander debatte. Dit is ’n baie moeilike aangeleentheid en ek het baie simpatie met hierdie goeie mense. Wat gebeur het, is dat rentekoerse onlangs baie hoog gestyg het. Mense koester dan die verwagting dat die rentekoerse òf hoër sal gaan òf ten minste op daardie hoë peil sal bly. As omstandighede verander en die rentekoerse daal, soos dit gedurig in ons ekonomie gebeur, dan is daar probleme, want mense voel natuurlik dan dat hulle slegter daaraan toe is. Die las ontstaan vernaamlik onder omstandighede van inflasie, en dit is weer eens ’n geval waar inflasie eintlik die grondliggende probleem is. Ons het heelwat aandag aan hierdie aangeleentheid gegee en ons het nog nie ons weg oopgesien om, byvoorbeeld, ’n fonds daar te stel wat ’n sekere minimum inkomste sou waarborg aan hierdie goeie mense nie of om ’n sogenaamde ,,index bond” in die lewe te roep nie. As die inflasie voortduur en indien dit sou gebeur dat die rentekoerse nog laag bly—hulle was oor die afgelope maande baie laag in Suid-Afrika in teenstelling met oorsee—dan sal ons weer eens indringend hierna moet kyk. Ek wil my nie verbind nie maar ek het persoonlik baie simpatie met hierdie mense. My eie siening, vir wat dit werd is, is dat ons miskien nou die laagtepunt van hierdie lae rentekoerse bereik het en dat rentekoerse moontlik vorentoe geleidelik sal styg. ’n Mens kan nooit heelternal seker wees nie. As dit gebeur kan hierdie saak miskien homself redelik goed oplos oor die volgende aantal maande. As dit nie gebeur nie, wil ek die versekering gee dat ons weer indringend daarna sal kyk. Dit is ook my antwoord op my vriend, die agb. lid vir Yeoville, in verband met daardie punt.

Die agb. lid vir Alberton het gepraat oor die Krugerrand en ek meen hy het aan die hand gedoen dat ons miskien meer Krugerrande of goudmunte plaaslik moet verkoop. Dit is natuurlik so dat iemand ’n arbitrêre beslissing moet neem oor hoeveel goue munte binnelands en in die buiteland verkoop gaan word. Ook is dit in die algemeen waar dat hoe meer goue munte in die binneland verkoop word hoe minder in die buiteland verkoop word en hoe minder is die buitelandse valutaverdienste uit daardie verkope, en dit is inderdaad ’n belangrike oorweging wat ons altyd in gedagte hou. Miskien kan ek net vir die agb. lid ’n paar syfers noem.

Die gegewens is in Engels aan my beskikbaar gestel deur die Direkteur van die SuidAfrikaanse Munt, en dit is vandag aangenaam vir my om hulde te bring aan die Suid-Afrikaanse Munt. Myns insiens is dit ’n uitstekende instelling en mnr. Groenewald, die direkteur, is ’n besonder bekwame persoon op sy gespesialiseerde terrein, en weer eens het ek voor my ’n baie indrukwekkende verslag wat hy voorgelê het. Hy praat hier van, wat hy noem, die verskillende ,,coins for currency purposes”, d.w.s. muntstukke wat ons elke dag gebruik, en hy sê—

Dit is die getal wat die Munt vanjaar gaan produseer: 50c nickel coins—2 million; 20c nickel coins—3 million; 10c nickel coins—5 million; 5c nickel coins—4 million; 2c bronze coins—16 million; and 1c bronze coins—24 million. Altogether 55 million. He then refers to coins that will be produced for foreign Governments and gives the figure as 145 million. A total of 200 million coins. The report reads further—

Hy sê dus dat prysvasstelling ook in hersiening geneem sal word, maar eintlik is dit die Direkteur wat die pryse vasstel. Hy sê voorts in sy verslag—

Why is it so expensive?

Perhaps I can answer that question right away, Mr. Chairman. The Mint has to buy gold from time to time and, of course, they cannot exactly foresee what the price trend will be. Of necessity they had to buy some gold when the price was high and this was when the average price, over a period of so many months, was higher than usual; for instance, it was higher than last year. Had they known that the price of gold was going to come down to, say, R500 from R600 or from R700 or R800, I dare say they would have tried to wait before purchasing at least a part of their gold needs. But, of course, they have to have supplies, and this is the main reason why at this point the prices are rather high. But, as the Director says, they are revising these prices I think this is probably because he has been able to buy gold at R500, so presumably he will adjust the prices.

It is higher than the dollar.

But I cannot be sure of that and neither can I be sure when he intends to revise the price because we leave it to him to work these things out as an expert. I will, however, give the complete set. He refers further to—

That is the main point. I imagine that he probably bought these at nearer a R600 average, or something of that order, and he now has his costs to cover as well.

But that is in rands, not dollars.

The director’s report continues—

Then he says—

I am quite prepared to have a chat with the Director but I know him well and he is certainly not the sort of man who will try to make an undue profit out of the public. I have not the slightest doubt that this reflects the average costs he has had to incur.

It is a higher dollar price than gold has ever reached—$875 … It is tremendous.

I did not catch that?

Mr. Chairman, may I just ask the hon. the Minister a question? If one sells for R700 and we convert that to dollars, it works out at about $875 for a gold coin. Now the gold price has never reached R875. In fact, it got to the R800 mark only for a short time. So it does seem to be rather exorbitant.

As I say, Mr. Chairman, there are of course costs involved in minting this very specialized coin and there is a premium that the Director does charge, which is very reasonable. But it is a question of what he had to pay for the gold. I will take that matter up, Sir, but obviously I cannot give any firm assurances of precisely what the director can possibly do.

The hon. member for Yeoville raised quite a few points in regard to subscription shares. The hon. member for Mooi River and the hon. member for Hillbrow also referred to his, and I think it is fair to say that subscription shares were not really intended as a concession to a person who wished to make a once and for all investment, or had already saved his capital. It was really an inducement to people to save; to enable people to make savings, particularly over a period of three years, after which they would presumably be taxable in the sense that they would realize their investments and then they would be taxable on a non tax-free investment. The question then arises as to whether this is fair and reasonable. May I just mention, before I forget, in regard to the R800 million mentioned as the total amount invested here that I have no reason for thinking that that figure is far out. I would be prepared to accept it as an approximate figure. But what must be remembered, of course, is that this is the total, but only a small share will in fact be involved here where people are investing up to the hilt. There are many, many people who are not investing near R50 000. In fact, the average is very much lower, according to what the building societies tell us. The building societies have in fact co-operated extremely well. We have consulted them all along, they have gone along with us, and my information is that the building societies will be much happier with this revised method of phasing this investment out.

They are not happy.

Well, we have consulted them all along. I have a note here from the Registrar who says they have consulted them all along. We must also decide how far we intend going. This is really a subsidized investment in the sense that the interest is tax free; we are actually putting the burden on the taxpayer, and if we were to do this in the case of all investments we would soon see what this amounts to—how much more we would have to draw from the taxpayer because of these concessions we are making to certain classes of investors. This is the point one must bear in mind. Again, someone has to make a decision.

It is not a new concession.

No, it is not a new concession but our view is that this has got a little out of alignment. We believe it would be far more consistent to bring this particular amount down more in line with amounts that apply to tax-free investments. If one takes 7%, (which it is at the moment) Treasury Bonds, the maximum is R40 000. R150 000 is nearly four times as much and for every member of the public who might say: “Keep the R150 000 or something near to it,” one will be surprised how many people make representations to us and say: “Why should this particular class of investor be given a chance to put R150 000 in? I can only put in R40 000,” or whatever the case may be.

Yes, but he has put it in. If one does not have it, …

Yes. I really think if one looks at the matter objectively, this is something which one can reasonably do. We are trying to obtain a greater measure of consistency. I should also like to say—I think the hon. member for Yeoville talked about these subscription shares and said this type of investment should not be killed or should not be entirely discouraged in this way; I do not have his exact words—that if hon. members look at the example which I gave them, they will find that there is still a reasonable return. I can use other examples and, in fact, I can give the hon. member an even better example in a moment. This example shows that the return even after all these things have been done, is still a very fair one. I could read it out but if the Committee will accept that, I will make it available to the hon. member for Yeoville, and perhaps the hon. member for Mooi River might also be interested.

May I ask the hon. the Minister a question? Would the hon. the Minister respond to the issue that in fact the R40 000 for Treasury Bonds, R15 000 for National Savings Certificates and R10 000 for Post Office Certificates have remained at these amounts for years, even though inflation has changed the value of those amounts? I should also like to ask whether the hon. the Minister will consider increasing those amounts.

I was coming to that point. I am quite prepared to look at the matter. That point has been raised and I will certainly go into that at an early opportunity and see whether we can do something about it. We are trying to get a better balance between the several classes of investments.

The hon. member for Yeoville raised the question of the economy. He referred to the precarious state of what I should like to call the world economy. It is so; it is a great worry. I noticed it again the other day at the World Conference I attended. There was a great deal of worry about the British economy; there is a big deficit in the German economy’s current balance of payments; and there was concern about the American economy, and so on. He talked about the need for change and said that if there is change taking place it does tend to engender instability. He therefore called for caution in, I presume, applying these things and particularly bearing in mind their implications.

He then talked of inflation and he referred to the seven-point anti-inflation plan that I mentioned in my budget speech. He was rather critical in that respect. He said government spending is bound to rise. I can assure the hon. member that we are doing our very, very best to hold it. I do think that the hon. member will agree that in the past four or five years the increase in real terms in Government spending has in fact been very small. This is something which certainly does not go unnoticed abroad, I can assure the hon. member, in government and banking circles particularly. We will do our very best to hold that figure as close as we can to the estimate we have put before the House.

Then he talked about the skilled labour bottleneck. We obviously have to spend more and more on training, on technical education of all kinds. It is spending that is being done now and which may have an inflationary effect because one does not get the immediate benefit. However, I have no doubt that it will certainly be anti-inflationary in the longer run. But those skilled labour bottlenecks are there.

I have a report in front of me now, which I saw yesterday, saying that what firms are doing increasingly now that the economy is increasing its activities, is to bid staff away one from the other at very high salaries. This is really a worrying thing from the point of view of inflation. It is a very serious matter which, of course, puts the emphasis again on training more people. This is something that we are going to have to face up to increasingly, not in the next five years but in the next matter of months.

He said the rand should be allowed to float up further. The rand is now at 127 American cents, which to my mind is not a bad situation. However, within the surveillance of the Reserve Bank the rand is moving up. We just have to be careful. One cannot let it go so fast that it will tend to discourage exports, which will be a great pity. We are certainly facing up to a further appreciation of the rand as I see it but it is a question of supply and demand very largely under the system that we now have.

As the economy picks up we will be importing more, and imported goods are costly. In fact, it has been said that in certain ranges the average prices of imports are double the domestic prices. There we have a dilemma. We want to keep the higher growth rate going and to do that we have to allow imports to increase. These imports are undoubtedly bringing in what we call an element of imported inflation. It is one of those problems that is very hard to do too much about except to prevent imports becoming unduly large. Again, someone has to make a value judgment.

In regard to the lifting of the import surcharge not being passed through to the public, we are certainly trying in different ways to monitor that position. I would appreciate it if hon. members have any examples to give us where this has not been done. I can assure them that such cases will be pursued immediately from the side of Government. It is very important that the effects, the anti-inflationary effects of the removal of the surcharge, should be passed on.

In regard to monopolies and restrictive trade practices there is the Board of Trade, of course, and the committee which was set up under the new legislation will be looking very carefully at these matters, as the hon. member knows. This is a matter which falls, of course, under the Minister of Industries and of Commerce and Consumer Affairs. But if there are restrictive practices which are exploiting the public, again I think we ought to be told immediately. We are trying our best to keep a very close watch in that regard and these matters will be investigated.

Start with the Breweries.

Well, if the hon. member can give me information in that respect I assure him I will take it up personally with my colleague.

In regard to administered prices I did not say there would never be increases here, unfortunately. But we are certainly in a position now where we should not, at least in the period ahead, face the same order of general administered price increases that we had over the past year or two. It is a question of inflation. If we can curb inflation we will curb that problem. If we cannot curb inflation it is very hard to stop that. The hon. member for Yeoville will agree with me that if one starts subsidizing these prices too far one will get an absolutely unrealistic price emerging, and time catches one out. When one makes an adjustment finally it is many times worse than it might have been. This is the great dilemma in these matters.

I will also say that we have a Priorities Committee under the Director-General of Finance which is a fairly new committee and is already showing its teeth. I think it is becoming a very valuable committee. It is investigating the whole question of capital expenditure in the economy, the capital required for all sorts of projects. It is not only placing these in order of importance as it sees the position but it is also considering the amounts to see whether specific amounts of capital are strictly needed for the several purposes. It is monitoring these capital expenditures very carefully in the public sector and that also applies to the Railways, Escom, Iscor and others. I think the Government is making a very serious effort in this regard and I hope very much we may have success.

There is a further point I want to mention and that is, of course, once again, that there is serious inflation in the economy and people say: “But we are entitled to increased returns. We are entitled to increased payment if we are people who are working for a salary or wage and we are entitled to a fair and reasonable amount because the inflation rate is such and such and we should therefore be remunerated at a higher rate.” It is very hard to withstand those claims; one has to do one’s best but obviously if big amounts are going to be paid—and this is happening in some quarters, particularly in the private sector where skilled manpower is in such short supply—it becomes a further inflationary factor. And we have unfortunately not seen the end of this. I can only appeal to everybody in the economy to try to keep a very judicious view of this and a very critical view and not allow pay increases to become excessive. Again, this involves a value judgment—what is excessive in certain trades and industries? In the Public Service we have for years been holding the line against anything amounting to substantial increases in salaries and wages. This year we have done a little better in this respect than in the recent past but again if we are paying increases of 8%, 10%, 12% or 15%—it varies a great deal and for some classes it may even be 18% or 20%—the private sector argues that it is entitled to do something similar. I merely point out that everybody will have to watch this because if these things get out of hand, undoubtedly we will have an inflationary pressure emanating from that source.

Mnr. die Voorsitter, ek sal so kort moontlik praat. Die agb. lid vir Malmesbury het vriendelike woorde aan my gerig waarvoor ek hom bedank.

Die agb. lid vir Alberton het gepraat oor die Kmgerrand en goudmunte en ook baie interessant gepraat oor die rol van goud. Ek het met groot belangstelling na hom geluister.

Die agb. lid vir Mooirivier het een of twee aspekte aangehaal, onder andere subskripsie-aandele. Hy het ook ’n baie interessante punt geopper wat verband hou met belastings. Hy het gepraat van ,,inter-group relationships”.

He said there were likely to be tensions among groups, as I understood him; that groups should feel that their rights were protected, and from there he went on to mention the importance of the power to tax on the part of each group. Unfortunately his time expired but I think what it boils down to is that he was implying a tax base of some sort for the various population groups and he was doing this within the context of a constellation of states. The hon. member did not have time to develop his theme but I would merely draw his attention to the importance of the fact that we should proceed carefully and circumspectly because he will appreciate that if one has a multiplicity of tax authorities in any one geographical unit one can of course have problems in the administration of fiscal policy. There are also certain expenditures common to the whole. There are Defence, certain infrastructures, Foreign Affairs and associated matters, which it might be difficult to subdivide in our type of society.

We can deal with this at the next opportunity.

Yes, but it was an interesting point. I am sorry that the hon. member was cut short. Perhaps at some point or other or on some occasion he will be able to develop this interesting theme in relation to what we consider important and that is the constellation of states.

Ek wil ook graag die agb. lid vir Paarl bedank vir sy vriendelike woorde. Hy het verwys na die feit dat die rand sterk staan. Dit is so wanneer ’n mens kyk na die dollar en ander geldeenhede en ’n mens kan slegs dankbaar wees dat dit wel die geval is. Die agb. lid het ook twee belangrike punte geopper rakende die Effektebeurs, naamlik die kwessie van die tydperk waarbinne betaling moet geskied deur die koper van aandele. Hy het gevoel dat dit miskien gedoen kan word binne ’n eenmalige tydperk van elf dae in plaas van sewe dae plus nog sewe dae grasie. In die geval waar die koper te sterwe sou kom, het hy gevra dat die makelaar dan die reg behoort te hê om daardie aandele onmiddellik te verkoop. Hierdie is twee aangeleenthede waarop ons baie beslis sal ingaan en onmiddellik onder die aandag van die Beurskomitee bring. Dan kan ons miskien ’n bietjie meer daaroor gesels. Op die oog af lyk dit vir my verstandig.

Die agb. lid vir Losberg het verwys na die aksie van sekere skoolhoofde in ’n sekere mooi dorp in hierdie land. Ek meen die hele saak het egter in duie gestort. Ek sien in ’n persberig dat die sogenaamde boikot in daardie dorp heeltemal plat geval het en ek meen ons moet die saak maar daar laat. Die agb. lid het ook verwys na salarisverhogings en natuurlik ook na belastingverminderings. Ek meen dat dit in die huidige omstandighede goed is om die twee aan mekaar te koppel, anders kan die salarisverhogings miskien heelwat hoër wees en dit is beslis inflasionisties. Dit is ook die rede waarom ons dit so probeer doen het. Ek stem met die agb. lid saam dat dit natuuriik jammer is dat vir tegniese redes hier ’n drie maande vertraging is. Dit is tussen die aankondiging, sal ons maar sê, van die toegewings in die begrotingsrede en die verskyning ven die nuwe belastingtabelle wat vanaf die begin van Julie toegepas sal word. Meneer, ek verseker u dat dit ’n wesenlike tegniese probleem is. Dit is ’n baie groot stuk werk om daardie tabelle op te trek. As die tydperk enigsins verkort kan word met nuwe metodes soos kompers sal ons dit beslis doen, want dit is ’n bietjie jammer dat die volle voordeel wat daaruit vloei nie onmiddellik besef kan word deur Jan Publiek nie. Dit is sonder twyfel so. Ek het aan ’n paar persone getoon wat hulle voordele sal wees in hierdie verband en hulle het verbaas gestaan oor die belastingvermindering wat aangebring gaan word. Dit is wesenlike verminderings. Ons hou egter hierdie aangeleentheid gedurig in gedagte.

The hon. member for Hillbrow pointed out that he had to speak in the House and that he could not be present at this time in the Committee. He spoke about the possibility of giving allowances to people who make donations or gifts of works of art, etc. I would not like to say that the hon. member has not got a point but I think until we have been able to go right through the whole gamut of these things—I think there are still some other types of concessions which could be considered and which might be more important—I think until we have done this thoroughly—and this is a matter which the Standing Commission on Taxation Policy can look at carefully again—we should perhaps not be in too much of a hurry here. But it is a point which we will take note of and it will certainly be borne in mind.

I overlooked one point which was raised by the hon. member for Yeoville. He spoke of the possibility of allowances in the case of the construction of flats—building allowances in this instance; something on the lines of those allowances given to hotels where I agree that we have had a fair measure of success. I am told that in practice this is not as simple a matter as it might be, the reason being that the net return on an investment in flats as calculated before tax is deducted—the average sort of return—is low. In fact it is so low that even if a form of write-off allowance were granted, the return on such investment would still be relatively unattractive even if the allowance were sufficient to wipe out all liability for income tax in some cases. He pointed out further that persons putting up blocks of flats find it far more profitable to sell the flats under sectional title than to let them. This is true even if the profit on rentals were to be entirely exempt from tax. Furthermore the possibility of introducing allowances has been considered but so far a satisfactory answer in practice has not been found. It should be borne in mind that write-off allowances for buildings have thus far not been granted in the commercial sector except to hotels. Any further relaxation of the rule would of course lead to requests for other kinds of concessions, possibly shops, etc., which will have to be borne in mind.

Where then are people going to live if the State does not help?

I do not know that the State can provide flats. Mr. Chairman, I, of course, believe that the private sector, i.e. private businesses, will simply have to realize that they are going to have to become much more involved in this whole question of the provision of accommodation—houses, flats and all sorts of accommodation.

At these rentals?

Yes, but now that we are moving away from controlled rents, I imagine that we will now be moving much closer, right through, to economic rentals, which presumably will have some effect on the inducement to provide accommodation. It is a problem. It is no consolation to us to say this, seeing that there is a shortage of accommodation here, but it is a very big problem abroad also. It is a matter that is frequently discussed and something that is worrying many people in many countries. Maybe we will have to get together around the table on just this issue some time and really thrash it out, because it looks as if enough accommodation is not being provided and it is a question again of how far the State can go to make up the leeway. The State is going a long way, through the National Housing Commission, and in other forms. There is a very big amount of money being set aside, but again it is a question of judgment and what is regarded as judicious and right. I think we will have to make a very close and a very urgent study of this whole issue. This is my own feeling in the matter.

Ek vertrou ek het op die meeste van die interessante argumente geantwoord. As ek dit nie gedoen het nie, hoop ek om aan die einde weer ’n kort beurt te kry en dan sal ek probeer om daardie gedeeltes aan te vul.

Mr. Chairman, I would just like to comment on the comment of the hon. the Minister on points raised by the hon. member for Yeoville and for Mossel Bay concerning some form of subsidy to help those who rely on investment income. This affects a particular group, which is the aged. I think there is a good reason for some sort of support for them. I would just like to suggest that if one is looking at particular investment types, one should have a look at an investment that was available in the private sector some years ago, which was property leasebacks, these, in fact, provided one with some sort of floor income and an income that increased each year at a specified rate. While I have considerable sympathy with the point of view put forward by the hon. member for Mossel Bay, I do not want to do what he did and spend seven minutes telling you what I am not going to talk on.

I would like to comment specifically on some matters relating to the insurance industry and the pension fund industry. I think for most people insurance and pension contributions are their main form of regular saving. Unfortunately for many people it is the only form of regular saving that they have. Both the life insurance and the pension industries are already relatively important industries in South Africa and in fact are likely to become even more important. If you have a look at a study which was done in the United States on the role of financial intermediaries in the American economy in the 20th century, it pointed out that there was a tremendous swing towards life insurance and pension funds and that they played a more and more prominent part in the American economy. I think there is a number of reasons in South Africa why this trend will be apparent here. In fact it is apparent already. Firstly, we are likely to see further expansion, I am sure, in the White life insurance market. There is one thing that amazes me about life insurance salesmen and that is that if you have no assets, the answer is life insurance and if you have more assets than you can cope with, the answer is still life insurance—to help you pay for the estate duty. I think there are few products that can satisfy so many needs. Secondly, I think we are going to see a rapid expansion in the purchase of life insurance by the non-White market. Thirdly, there is a growing tendency for people to become more conscious of the need for pension funds. At present in South Africa we have approximately 3,3 million people who are members of a pension fund. If you have a look at the economically active population of South Africa this would suggest that about one-third of the economically active population belong to a pension fund. I am sure that this situation is going to change. What is important, and these are important sectors of the economy, is that the general public should have confidence in the life insurance and the pension fund industries. Recently we had this problem of people who belong to voluntary life cover schemes who in fact found that the eventual cover they got, was considerably less than they thought they were entitled to. I do not want to comment on that particular point, but what I do want to say is that if people are going to have confidence in life insurance and in pension funds, then I think there is certain relevant information which they need. This is particularly valid because if you have a look at life insurance or a pension contribution, it is different from virtually any other product or service in that you only get the benefits 30 or 40 years later. It is unlike a motor-car where you are using it immediately and you can see whether you are satisfied with it or not. This, of course, arises because of its long-term nature. I think there are two areas where the question of disclosure is particularly important. One is how the premium that a person pays to an insurance company, is divided. I know that some companies already do this, but there are an awful lot of companies that do not. People are quite shocked when they pay into the scheme and after three years find that although they have contributed a fair sum of money, the actual amount that they are being paid out is considerably less than they had anticipated. This arises quite naturally, because the placing of an insurance policy on the books, costs the company a fair amount of money. The point I am making, is that I think there is a lot of people who buy insurance policies who are in fact unaware of how the premium is being allocated. This also raises the question of the performance of the insurance portfolios. We have cases where we are told that the performance of a particular portfolio has increased by 15, 16 or 17%. The policy holders are inclined to believe that their share of the portfolio has increased by 16 or 17% and this, of course, is not the case, because there are various charges such as management fees. Often 10% of the growth and income goes to the portfolio managers. There is also expenses such as company tax, etc. The point here is that I believe that we have to give an individual who is buying an insurance policy and already has an insurance policy, the necessary information to allow him to judge which policies are best in the market place.

You often get a situation where a company will give you one quote which looks considerably better than the quote given by another company, but the assumptions are completely different. I believe that if we made it compulsory for insurance companies to give greater details to potential purchasers of insurance policies, we would in fact create a more educated consumer, a better consumer. He would then be able to judge more accurately what is the best policy in the market for his particular case. With the question of pension funds, the situation is somewhat different. I think it is important to encourage people to save via pension funds, but when pension funds are sold many of the assumptions on which they are sold, are not spelt out. This is particularly important because we enter into the domain of the actuary and actuaries are very technical people who often have considerable difficulty in talking to ordinary human beings. An American expert, Prof. Howard E. Winkelvoss, who is attached to the Wharton School, pointed out that an increase of 1% on the investment return assumption, can reduce premium expenses on the pension fund by 25% and a reduction of 1% in the wage assumption can cut expenses and liabilities by 13%. I do not want to go into the argument of what are the correct assumptions, but what I am saying is that I think these assumptions should be spelt out. I am not suggesting that the actuarial valuations used are not legitimate, but they can create widely divergent results. No matter what actuarial method is used minor variations in assumptions about salary growth, return on investments and resignations can affect costs and estimated benefits.

The second point I would like to make is that I think there is a good argument for companies having to put in their annual accounts what their pension fund liabilities and obligations are. We have had a situation in the United States where there have been some shocks in the pension fund industry. For example, wheeling—Pittsburg Steel, which is in the middle of the top U.S. five hundred companies, has unfunded vested pension liabilities of seven times the value of the companies shares which are quoted on Wall Street. I think companies have obligations both to their shareholders and to their employees. I would like to see a situation where in their annual accounts they have to spell out in some detail the value of the pension fund, the funded and unfunded obligations under that pension fund and also the basis of arriving at these figures. I think this is particularly relevant at the present time as it seems that we may have compulsory transferability of pensions and perhaps also vesting of pensions. Therefore the consumer is going to need to know exactly how safe the pension fund is he is contributing to or leaving his money with. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, vergun my in die eerste plek om my ook te skaar by die agb. Minister en ander agb. lede se gelukwensing van dr. De Loor met sy aanstelling as Direkteur-generaal van Finansies, asook by die lof wat daar gebring is aan die amptenare in die hoër posisies in die Departement van Finansies en in die Finansies-familie. Ek kan nie anders nie as om my heelhartig daarmee te vereenselwig en om hulde te bring aan die goeie werk wat hierdie amptenare vir ons, baie dikwels onder baie groot druk, doen. Dit word nie allerweë besef nie, maar ons brei op finansieel-ekonomiese gebied geweldig vinnig uit. Sofistikasie tree op die gebied van finansiële bestuur in, terwyl die aktiwiteite van die Finansies-familie besig is om geweldig vinnig uit te brei. Interessantheidshalwe kan ek meld dat gedurende 1940-’41 die totale begroting van Suid-Afrika R162½ miljoen was. As ’n mens onthou dat die begroting vandag meer as R13 biljoen is, besef ’n mens watter geweldige groei plaasgevind het. In 1941 was die Staat se inkomste R114½ miljoen, teenoor die huidige R1,2 biljoen. Dit gee ’n mens ’n idee van die geweldige toename in die werk van veral ons twee inkomstedepartemente, t.w. die Departement van Binnelandse Inkomste en die Departement van Doeane en Aksyns. Ek wil vandag in die besonder hulde bring aan hierdie twee direktorate waarmee ek baie te doen het vir die besondere hoë gehalte werk wat hulle doen. Hier dink ek byvoorbeeld aan die stelsel van algemene verkoopbelasting wat met groot sukses ingestel is. As ’n mens dink aan die omvang van daardie belasting kan ’n mens nie anders nie as om die betrokke direktoraat en die Kommissaris van Binnelandse Inkomste geluk te wens met die wyse waarop hulle die heffing van die belasting geïmplementeer het.

Terwyl ek van algemene verkoopbelasting praat, wil ek verwys na wat die agb. lid vir Yeoville gesê het, t.w. dat dit nie billik is dat ons algemene verkoopbelasting het op, soos hy dit genoem het, die ,,essentials of life” nie. Hy het veral voedsel uitgesonder. Ek dink ons moet hierdie kwessie van algemene verkoopbelasting op sogenaamde basiese voedselsoorte en noodsaaklike lewensmiddele in perspektief stel. Ons algemene verkoopbelasting is 4%, wat ’n besondere lae belastingkoers is. Ek dink ons moet alles in ons vermoë doen om hierdie koers so laag as 4% te hou. Ons kry nou allerhande pleidooie vir uitsonderings. Daar word gesê dat voedsel, basiese kledingstukke en die ,,essentials of life” vrygestel moet word van die belasting. In Brittanje is daar begin om basiese voedselsoorte vry te stel, maar op die ou ent moes hulle alle voedsel vrystel. ’n Mens begin byvoorbeeld met ’n basiese voedselsoort soos eiers, maar dan eindig jy later by oesters en kaviaar want jy weet nie waar om die streep te trek nie. Daar is begin met die vrystelling van belasting van kinderklere, maar daar is later gestry oor tot watter grootte kledingstukke vrygestel moet word. Die Value Added Tax in Brittanje is verhoog van 7½% tot 15% onder meer as gevolg van die feit dat vrystellings toegestaan is.

Die agb. lid vir Yeoville het die punt gemaak dat met die groot verskille in inkome wat daar in Suid-Afrika is ons versigtig met so ’n belasting moet wees. Dit is juis wat ons doen. Ons poog om algemene verkoopbelasting in Suid-Afrika so laag as moontlik te hou juis omdat ons besef dat ’n groot deel van die bevolking ’n lae inkomste het. Die indruk word deur verskillende mense geskep—ek wil nou nie sê dat die agb. lid vir Yeoville doelbewus so ’n indruk probeer skep nie—en veral onder die armes dat hulle hulle dood betaal aan algemene verkoopbelasting op basiese voedselsoorte en ander benodigdhede. Die Marknavorsingsburo van die Universiteit van Suid-Afrika het ’n studie gemaak en bevind dat die gemiddelde Swart gesin 10% van sy inkomste aan basiese voedselsoorte betaal. As sy inkomste R2 500 per jaar is, betaal hy op R250 A.V.B. 4% daarvan is R10 per jaar of 83c per maand. Wat is 83c per maand vandag? Dit is mos nie baie belasting nie. Ek aanvaar dat agb. lede wat ’n pleidooi lewer vir die afskaffing van algemene verkoopbelasting op basiese voedselsoorte bedoel dat ons voedsel daardeur geweldig goedkoper sal maak en dat ons dan nie voedsel sal hoef te subsidieer nie. Op ’n brood van 25 sent word 1 sent belasting betaal. Die subsidie op brood is 14,8 sent per bruin brood en 8,5 sent per wit brood. Wat is nou die beste vir veral behoeftige mense? Moet brood nou gesubsidieer word met amper 15 sent en 8 sent of moet een sent algemene verkoopbelasting daarop prysgegee word? Algemene verkoopbelasting is juis een van die belastingbronne wat ons in staat stel om voedsel te kan subsidieer. Dit is ’n viriele en groeiende bron van inkomste vir die Staat. Dit groei saam met die koopkrag van die bevolking en—ek wil dit amper nie hard sê nie—saam met inflasie. Verder is dit ook ’n gewilde belasting, want almal betaal dit. Niemand is kwaad omdat iemand anders dit nie betaal nie. Ons sal daarin slaag om A.V.B. teen ’n lae koers in Suid-Afrika te hou as ons nie vrystellings daarvan gee nie. Kan agb. lede hulle voorstel hoeveel wanpraktyke daar sal wees wanneer ’n mens dit nie meer ’n monetêre belasting maak nie maar ’n kommoditeitsbelasting? Elke man met ’n winkel op die hoek sal op sekere goedere belasting moet bereken en op ander nie. Gevolglik word daar ’n opening vir misbruike geskep wat so groot is dat ’n wa daarin kan draai. Wat sal dan gebeur? Die inkomste uit daardie bron sal daal en ons sal die koers van A.V.B. aansienlik moet verhoog. Ons maak dit dan ook onmoontlik vir die sakewêreld om daardie belasting te administreer. In Amerika is daar tot vier verskillende skale van A.V.B. Hoe eenvoudiger ons die stelsel hou, hoe makliker is dit om dit te beheer en te kontroleer. Ons moet ook onthou dat die privaatsektor samel hierdie belasting gratis in vir die Staat en ons moet dit vir hulle so maklik as moontlik maak. In Amerika is daar sekere state waar die staat 3% kommissie moet betaal aan die betrokke besighede om daardie belasting te administreer, want dit word ’n onmoontlike saak.

Ek dink dit is in almal se belang dat ons nou besluit dat siende dat ons A.V.B. teen ’n lae koers betaal dat ons nie uitsonderings op vrystellings gee nie. En dit is die standpunt van die Regering dat ons nie behoeftige mense gaan help as ons kom met niksseggende vrystellings nie. As jy vandag praat van ’n afslag van 83 sent per maand, en ek wil nie met minagting van 83 sent praat nie, is jy net besig om jouself te bluf; dit help niemand nie. Ons moet liewers die algemene verkoopbelasting hou op alle kommoditeite sodat ons ’n groeiende bron van inkomste het. Laat ’n mens dan liewerste dink in terme van voedselsubsidies.

Terwyl ek daarvan praat wil ek daarop wys dat die agb. lid vir Yeoville die bewering gemaak het dat as gevolg van die Regering se houding die broodpryse geweldig gestyg het. Maar dit is nie korrek om dit te beweer nie. Ons het die voedselsubsidie vanjaar juis verhoog tot R221 miljoen. Terwyl ons van die ,,essentials of life” praat waarna die agb. lid verwys het, wat is ’n pelsjas? Is dit dan ook nie ’n ,,essential of life” nie? Moet ’n mens daarop A.V.B. vrystel? ’n Ander man sal argumenteer dat ’n motor ’n ,,essential of life” is, want hy het die motor nodig om by sy werk te kom. Nou kry jy die man wat ’n R28 000 se sportmotor koop en hy gebruik hom ook om by sy werk te kom en dan is dit ook mos ’n ,,essential of life”. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek staan net op om die agb. Adjunkminister ’n kans te gee om sy toespraak te voltooi.

Ek sê baie dankie vir die agb. lid se hoflikheid.

Ek wil graag kom by die agb. lid vir Losberg wat die punt gemaak het i.v.m. die aankoopkoste van implemente wat in die geheel aftrekbaar gemaak is in die jaar van aankoop vir inkomstebelastingsdoeleindes. Hy sê dit is ’n manier wat deur boere gebruik word vir kapitaalvorming. Die agb. lid het die versoek gerig dat boere oorskotfondse by die Landbank moet kan belê om ’n soort van belastingvrye reserwe op te bou, om kapitaal te hê wat aangewend kan word in moeilike jare. Ek wil die agb. lid daarop wys dat die Jacobs-komitee ’n soortgelyke aanbeveling in daardie verband gemaak het. Ons is die hele gedagte nie onsimpatiek gesind nie en daarom is hierdie aanbeveling na die staande komitee vir advies insake belasting verwys en hierdie komitee sal daarna kyk.

Die Jacobs-komitee het ook aanbeveel dat—

Ek wil darem net graag hier die kwessie van nivellering noem en veral wys op die wysiging wat verlede jaar ingestel is, waarvolgens daar werklikwaar verligting vir boere is ten opsigte van moeilike jare wat ondervind word. Ek wil vir die agb. lid sê daar is natuurlik baie argumente wat gebruik kan word waarom dit moeilik sal wees om die vergunning om net by die Landbank te belê aan boere toe te staan. Een van die probleme is dat ander finansiële instellings ook aanspraak daarop sal kan maak dat hulle ook sulke beleggings moet kan bekom. Dit kan ook gebeur dat waar groot beleggings in daardie verband by die Landbank gemaak is, die bank in moeilike jare dalk ’n likwiditeitsprobleem kan ondervind, deurdat groot onttrekkings in sodanige jare sal plaasvind. Maar, mnr. die Voorsitter, ek verwerp nie daardie voorstel summier nie. Ons verwys dit na die staande kommissie en ons wag laasgenoemde se aanbevelings af in daardie verband.

Wat betref die tydperk tussen die aankondiging van verminderde belastings en die werklike aftrekking waarna die agb. lid vir Losberg verwys het, het die agb. Minister reeds mee gehandel, en ek vereenselwig my met wat die agb. Minister hier geantwoord het.

Ek wil net verwys na die agb. lid vir Yeoville wat hier baie gewag gemaak het van inflasie. Ons erken die belangrikheid daarvan. Ons argumenteer nie oor daardie saak nie. Dit is openbare vyand nommer een in SuidAfrika. Die agb. lid het ook verwys na die inflasiekoers van 14%, ens., maar, mnr. die Voorsitter, ons moet ’n paar feite in gedagte hou en ek sou sê die agb. lid is verkeerd as hy ’n inflasiekoers van 15% vir die volgende jaar voorspel. As ons na die inflasiesyfer vir April ’80 tot April ’81 kyk, sien ’n mens dat meer as 3,2% persentasie punte van daardie 14% suiwer te wyte is aan die verhoging van die brandstofpryse. ’n Mens moet ook in gedagte hou dat van jou groothandelsprysindeks, ’n derde van die 18% aan ingevoerde goedere se prysstygings te wyte was. Verder is daar ook in die koers van 14% inbegrepe 3,4% persentasiepunte wat toe te sktyf is aan die styging in die koste van voedsel.

’n Mens moet egter onthou dat brandstof en kunsmis twee van die belangrikste komponente is in voedselproduksie en as ons die produsente nie vir hierdie verhoogde insette kompenseer nie sal ons mos noodwendig op voedseltekorte afstuur, wat stygings in voedselpryse van ’n baie groter omvang as gevolg sal hê as wat ons tans ondervind. Ek dink nadat hierdie brandstofverhogings iets van die verlede is, en die kunsmisverhogings so hoop ons ook aan bande gelê is, sal daar miskien meer realisme kom in voedselpryse. Maar ons moet ook onthou dat die Jacobskomitee bevind het dat die landbou inderdaad agter gebly het. Daar is ’n agterstand opgebou ten opsigte van landboupryse wat reggestel moes word. Ek sal nie sê dis volkome reggestel nie, maar daar moes iets aan gedoen word, en iets is wel gedoen i.v.m. byvoorbeeld die laaste twee mieliepryse en die laaste vasstelling van die koringprys. Ons moet toegee dat as een sektor ’n agterstand opgebou het, ons hom darem ’n geleentheid moet gee om net weer by te kom om te kan bly voortbestaan.

Mnr. die Voorsitter, ek wil graag oor ’n aangeleentheid praat waaroor in die laaste tyd baie gepraat en geskrywe is en waaroor daar miskien in die toekoms nog baie gepraat en geskrywe gaan word. Dit is naamlik die landboudistilleerder m.a.w. die stoker van mampoer. [Tussenwerpsels.] Mnr. die Voorsitter, dis ’n veelbesproke aangeleentheid, soos wat u nou hier gehoor het. Dit is in die provinsiale raad bespreek; dit is hier in die Volksraad bespreek; ons koerante het daaroor geskrywe; daar is talle briewe daaroor geskrywe en vertoë daaroor gerig. Ek dink as ek die prentjie opsom is dit baie duidelik dat daar eensgesindheid onder die volk is dat daar ’n hersiening van Wet No. 91 van 1964, Die Doeane en Aksynswet, moet kom. Hierdie Wet reël die stook van mampoer.

Daar moet ’n verandering in die Wet kom om te sorg dat hierdie pragtige gebruik nie heeltemal uitfaseer nie.

Hoor, hoor!

Ek wil dadelik sê dat my vertoë nie suiwer alleen om kultuurhistoriese gronde gaan nie. Dit ook; dit is baie belangrik, maar dit gaan nie net daaroor nie. Soos u self weet, mnr. die Voorsitter—u kom self van die verre noorde af—is hierdie ou gebruik oor die 300 jaar hier in Suid-Afrika aan die gang, en niemand is ooit daardeur benadeel nie, minste van almal die stokers van brandewyn en ons sterkere drank. Nie een is daardeur benadeel nie omrede die hoeveelheid mampoer wat gestook word so minimaal is dat dit nie hierdie kant toe of daardie kant toe gaan nie. Daar was duisende lisensieshouers en die departement se argument was nog altyd dat dit moeilik is om hierdie lisensies en die distilleerders te kontroleer. Maar, mnr. die Voorsitter, as ons nugter oor die saak dink, is dit nie net moeilik om hieroor kontrole te hou nie; daar is baie ander sektore in ons samelewing waar dit ewe moeilik is om kontrole te hou. Ek dink byvoorbeeld aan jaglisensies—die mense wat onwettig jag. Ek dink aan die diamantkoper wat baie onwettige diamante koop.

En daggá.

Daar is darem nie soiets soos ’n lisensie om dagga te koop nie. Hoekom moet die stook van mampoer alleen aan bande gelê word? Geen voorsiening word in die wet gemaak vir die uitreik van lisensies in Natal nie. Hoekom nie? Omdat daar nog nooit ’n lisensie in Natal was nie. Daar bestaan nie lisensies nie. [Tussenwerpsels.] Hulle maak hul rietspiritus op ’n ander manier. In die Kaapprovinsie en in Suidwes-Afrika word lisensies alleen toegestaan indien minstens 2 800 liter wyn met ’n alkoholpersentasie van 11½% in die voorafgaande jaar geproduseer is.

Maar dit geld nie vir die stook van mampoer in die Transvaal en in die OranjeVrystaat nie. Dit is veral vir hierdie twee provinsies waarvoor ek pleit. In 1935 was daar in die Kaapprovinsie alleen 2 866 stookketels. In 1964, 29 jaar later, was daar in die hele Republiek omtrent 3 000 stookketellisensies. Ek dink nie daar is meer as 100 vandag beskikbaar nie en hiervan is seker 90% in die Transvaal gelokaliseer. Daarom dink ek werklikwaar ’n mens kan weer na hierdie situasie kyk ten einde dit in heroënskou te neem. Dit is eintlik ’n tipiese Afrikanertradisie wat hier nek omgedraai word, meneer; dit word stadigaan uitgefaseer. Die winter is aan die kom, en die agb. Adjunk-minister wat min of meer dieselfde tipe kiesafdeling as ek verteenwoordig, weet dat die tyd vir biltong en mampoer aanbreek. Een van die dae is nog net die biltong oor en dan is die mampoer nie meer daar nie. Dit is wat so jammer is van die hele aangeleentheid. Ek sou eerder wou sien dat hierdie ou gebruik aangemoedig word en dat hy nie nekomgedraai word nie.

Ons praat van die kultuur-historiese aspek van mampoer. ’n Man soos Herman Charles Bosman het pragtige verhale geskryf oor mense wat mampoer gebruik. Die Voortrekkers het hierdie gebruik saam met hulle gebring vanaf die Kaap na die Transvaal en die Vrystaat. Die onderwyskomitee van die Suid-Afrikaanse Landbou-unie het ernstige vertoë in daardie verband gerig, so ook die Transvaalse Landbou-unie. Ek dink ons agb. Minister van Landbou het al in die Volksraad gesê dat hy graag sou wou sien dat hierdie gebruik voortleef. Hy het self ’n artikel in die Landbouweekblad daaroor laat skryf. Daar is talle staaltjies, meneer. Dit is jammer die tyd laat my nie toe nie, anders kon ek vir u ’n paar vertel het. Daar is talle staaltjies rondom hierdie pragtige ou tradisie, as ons praat van die kultuurhistoriese sy daarvan. Dit is jammer dat daar ’n absolute verbod is op die oorerfbaarheid van so ’n lisensie. ’n Seun mag dit nie van sy vader erf nie. Dit kan ook nie van een plaas na ’n ander plaas oorgedra word nie. Sê byvoorbeeld ek het ’n klein vmgteplasie en ek het ’n ketellisensie. Nou verkoop ek die plasie, ek wil uitbrei en ek koop vir my ’n pragtige groot vrugteplaas maar nou sterf die lisensie onmiddellik.

Dan is daar nog die ketel.

Ek het nog die ketel, maar die lisensie is daarmee heen. Ek mag nie meer stook nie. En ’n vader mag nie hierdie hsensie aan sy seun bemaak nie. Dit is net so jammer. Daarom my ernstige pleidooi dat daar ’n verandering aan die wet aangebring moet word. Ons vra nie vir toegewings aan ’n sekere persoon nie. Ons vra nie dat ’n sekere vader toegelaat moet word om sy lisensie aan sy seun oor te dra nie. Ons wil nie toegewings hê nie. Ons vra vir ’n verandering aan die wet want dit is al wat gaan help.

Daar word gesê dat hierdie stookketel op sigself nog altyd sal kan bly as ’n omament of ’n rariteit. Maar wie wil nou in ’n koue museum gaan kyk na ’n ornament of ’n rariteit? Al uitwerking wat dit in museums of in huise sal hê, sal wees om ons tereg te laat staan voor ons nageslag dat ons hierdie gebruik laat uitsterf het. Ons sal aangeklaagdes wees voor ons kinders. Niemand pleit daarvoor dat dit na museums moet gaan nie. Ek het al self gewonder, om ’n wenk aan die hand te doen, of daar nie ’n vereniging van mampoerstokers in die lewe geroep kan word nie. Laat huhe self ’n kode neerlê; laat hulle self strafmaatreëls op hul lede toepas indien hulle misbruik daarvan maak. Ek weet nie hoeveel van die agb. lede al mampoer geproe het nie, maar ek dink dat as hulle dit geproe het hulle sal sê dit is beter as enige whisky of ingevoerde likeur of wat ook al. Ek dink hierdie gebruik moet uitgebrei word. ’n Mens kan selfs dink aan ’n mampoerkorporasie wat hierdie hele saak kan reël en beheer. Daarom my ernstige pleidooi dat indien die agb. Minister of die agb. Adjunk-minister miskien op die saak ingaan, hulle dit nie net sal sien in ’n kultuur-historiese verband nie, maar ook in ’n breër opsig.

Mr. Chairman, I must confess that I have very great sympathy for the point made by the hon. member. Where he says there could be a co-operative society or affiliated agricultural union for “mampoer” and so forth, I can see a great future for such an idea. One could have a national “mampoer” day or one could have a national frog-jumping competition to find out how frogs can jump on “mampoer”! [Interjections.] I think a serious case can really be made out for something which ought to be part of the life of South Africa, where we can relax and laugh at ourselves and do the sort of thing the hon. member has proposed. I would support him wholeheartedly in his appeal. I think there is a crying need in our national life for this kind of thing which is distinctive to us. There are so many stories in the United States about the moonshiners and Daisy Belle and that sort of thing. I think it would be a wonderful idea if the hon. the Minister could see his way clear to agreeing to such a proposal.

I should like to return briefly to the point I was making when I ended my previous speech and that is the taxing power in the hands of a group. I accept the point the hon. the Minister has made which is why I have put forward the idea that where each group would have a taxing power, there would obviously be other sources of income such as, for example, customs and excise, the general sales tax, company tax, etc. These are taxes that are paid by the population at large and in those cases it would be extremely difficult to identify the groups or individuals who pay them. Income tax is paid by individuals who are identifiable and I think for that reason a group may be entitled to say: “People who are members of my group and who pay income tax, should pay that to my group Government.” The other taxes will then be available to the joint body in the constellation or confederation, whatever it may be, so that there can be a distribution of income. It is vitally important that we give leaders of other groups a very clear indication now that it is the intention of the constellation or confederation or whatever it is, to share the income which is generated jointly in South Africa in the economy at large. Take a state like QwaQwa, for instance where I would imagine the taxable personal income would be very low and would obviously produce very little revenue. In that case a guaranteed amount would be made available so that they would know that they could carry their own costs. In the United States, for instance where the State rights are very strong—the hon. the Minister knows the history of this as well as I do—the founding fathers were people who insisted on the rights of the states. The States that formed the United States were represented by the most pernickety, cantankerous group of people one could find but over the years the power of taxation has fallen into the hands of the Federal Government and the States’ rights are gradually being eroded one after the other because they cannot protect themselves and pay for their own services without being dictated to by the central power. So I want to make this point to the hon. the Minister that if one has a body that represents one’s group, and if one has a tax power that nobody can take away, then one has an element of control over one’s own affairs that cannot be affected.

Whatever may happen in the communal area, whatever may happen in the Government s of the emerging constellation of states, or whatever it may happen to be, every group will know that it is safe and secure. Even if it is necessary at this moment to subsidize the smaller areas from the general fund, at least they will know there is an amount set aside that cannot be affected or taken away. I would therefore say to the hon. the Minister that this is a matter that deserves urgent attention, and I would like an assurance from him that now, in the immediate future, as we are entering a negotiation situation, attention will be given to this matter. I proposed in the Schlebusch Commission that we should try to get a document before the Commission on this basis, that is, a document that might have affected or coloured the thinking of our proposals. But, Sir, there was not time in which to get that kind of information. So I put it to the hon. the Minister that he and his department obviously have the expertise and the technical people who can give him this kind of advice to enable them to work out the sort of formulae that, in my view, are going to be vital in the future.

Mr. Chairman, may I simply comment on what the hon. the Deputy Minister said in regard to sales tax. I agree with him entirely that this should be something that should be applied to all commodities. As soon as one starts making exceptions one merely complicates the whole situation until it defeats its own purpose altogether. I think the right decision has been taken. In my opinion the example of vat. in Great Britain has stultified the whole purpose of what they were trying to achieve. Even Prof. Meade who is one of the more left-wing members and who published a report on proposals for a move towards indirect taxation and away from direct taxation in Great Britain was insistent that exemptions should be avoided as far as possible in order to allow the thing to take its normal course.

I would like to return to another matter that I raised with the hon. the Minister during the budget debate, and that is the whole question of tax-free investments. We have been talking about the subscription share issue, and I am only too pleased to utilize it for myself because of the rate at which one is taxed, namely, at marginal rates of 40%, 50% or 60%, etc. I want to raise the point with the hon. the Minister as to whether it is not really desirable that the entire system of tax-free investments should be done away with altogether, because this is used—and the hon. the Minister himself said so—to subsidize certain other groups of taxpayers. As soon as one gives a person a tax-free advantage, somebody else has to pay for it. As soon as one uses that to benefit the Post Office, for instance, or to benefit building societies, what one is doing is giving an advantage to certain people but somebody else has to pay. The same applies to fringe benefits although I do not want to go into detail in this regard. But as soon as a firm gives somebody a tax-free advantage, somebody else has to pay. One wonders therefore whether it would not be desirable to bring the direct tax on individuals down to a level that would be regarded as reasonable. I am not going to argue about what would be reasonable. Company tax is levied at 40%. If, for instance, one knew that one’s entire income would be taxed at 40%, one might then reach a situation where people would still pay tax and the State could still gather enough for its purposes, without this what I regard as a cumbersome business—these tax-free investments.

You are a real fat cat!

No, Mr. Chairman, in my view it does not benefit the fat cats. I don’t think it benefits the fat cats in the sense that the hon. member for Yeoville suggests because the tax will be levied at one level. We are always told that taxation should be neutral; it should not benefit one group over another. I would suggest to the hon. the Minister that he might with profit look at this particular proposal from the point of view of simplifying the whole administration of the taxation structure in our country.

Just to prove that I am not a fat cat, Sir, I want to ask the hon. the Minister this question once again. He replied to this question in the budget debate at some considerable length and I am very grateful for this. I am referring to the taxation on gold mines. I do not pretend to vouch for the figures but in a magazine called The Underground Official dated May 1980, certain figures are given and it is stated that these figures were taken from the Goldfields Group. These are first term results.

Dit is ’n Natalse ding daardie.

“’n Natalse ding”? No, I do not think it is a “Natalse ding” because there are no underground happenings in my part of Natal. [Interjections.] The point I want to make is that I want to ask for a reduction.

And you say you are not a fat cat?

For instance, West Driefontein showed a profit of R177 674 of which the State’s share was R113, or 63% of the profit.

Millions!

Very well, but these are the figures I have here. They do not say millions here. Of a figure of R33 323 million, if you like, the State’s share is R18 million, 53,9% of the profit. I understand the situation which the hon. the Minister set out in detail in his reply, but I still believe this is a perfectly normal part of the free enterprise system; and to tax ordinary companies that, to my mind, are part of the normal free enterprise life of our country at that sort of level is in my opinion excessive. I realize that there are all kinds of problems. A lot of the money is not collected in tax and is paid out as dividends that go out of the country. I accept that. That might be an undesirable factor.

[Inaudible.]

I do not have time to deal with the whole system. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, nadat die agb. lede vir Potgietersrus en Mooirivier hier so liries geraak het oor die voortreflike eienskappe van mampoer, wil ek graag in hierdie debat ook ’n heel ander noot aanslaan, waarby ek weldra sal uitkom.

Dit is met ’n mate van nostalgie dat ’n mens in hierdie Saal opstaan om te praat. In hierdie waardige en pragtige Saal onthou ek nog die dae toe die agb. Minister van Finansies voorsitter van die finansiesgroep in die Senaat was en ek die sekretaris. Daar was aangename samewerking en toe reeds het ons besef dat hierdie agb. Minister besonder bekwaam is. Ek onthou nog goed hoe die agb. Minister destyds as gewone lid in hierdie Saal voorspel het dat die goudprys wat toe $35 was, nog tot $80 sou styg. Toe het die Opposisie hom uitgelag, maar vandag lag hy vir die Opposisie met die goudprys op $500. Ek wil die agb. Minister van Finansies bedank vir die groot werk wat hy as Minister van Finansies vir Suid-Afrika doen. Op ons parlementêre toer verlede jaar in Amerika, Engeland en Duitsland—en sommige van die agb. lede hier het meegedoen aan daardie toer—het ons oral die spore van hierdie agb. Minister gevind. In finansiële kringe oorsee is daar die hoogste agting en waardering vir hom. Hy maak baie deure vir Suid-Afrika oop en daarvoor wil ons hom hartlik bedank.

Mnr. die Voorsitter, ek het gesê ek wil in hierdie debat ’n ander noot aanslaan en ek wil vandag praat oor harde kontant, oor munte en note. Wanneer ’n mens gesels met bankklerke, kassiere en winkelklerke, en ook andere wat daagliks geld moet hanteer, kom jy tot die ontstellende gevolgtrekking dat baie Suid-Afrikaners nie respek vir geld het nie. Baie Suid-Afrikaners is ’n roes op geld, soos die oumense gesê het. Dit skok ’n mens om te sien in watter toestand note en selfs munte van die koperspubliek terug ontvang word: opgefrommel, besmeer, vuil, stukkend, gehawend, op geskryf, in twee geskeur en selfs gekontamineer. Muntstukke het gate in, is gebuig en bekrap. Soms is note in so ’n toestand dat ’n mens gril om daaraan te vat en om dit in jou beursie te sit. ’n Noot bly gemiddeld net ses maande in Suid-Afrika in sirkulasie en dan is dit so verslete en vuil dat dit onttrek moet word. Baie note hou skaars drie of vier maande. Dit bring mee dat nagenoeg 280 miljoen note van R2 tot R20 jaarliks teen groot koste in Suid-Afrika vervang moet word. Ek wonder of mense wat so onverskillig met note en munte werk, besef dat dit ’n strafbare oortreding is om ’n munt of ’n noot doelbewus en opsetlik te beskadig. Daar is die geval van die man wat ’n halfkroon op die treinspoor geplaas het om te kyk hoe plat die trein dit kon trap, of dié van die man wat voor sy vriende met groot bravade sy pyp met ’n tienrandnoot opgesteek het. Mnr. die Voorsitter, daar is te veel vandaliste in hierdie land wat hulle daarin verlustig om geld, padtekens, telefone en wat dies meer sy, op roekelose wyse te beskadig. As hierdie mense geen volkstrots het nie, moet hulle vasgetrap en swaar gestraf word. Die verskoning word soms aangevoer dat ons note so vinnig verweer omdat die gehalte daarvan nie meer is wat dit was nie. Die amptenare van die Reserwebank ontken dit egter dat ons nuwe note van swakker gehalte is. Hulle gee die versekering dat die papier waarop ons note gedruk is, nog van die beste in die wêreld is. Behalwe dat so baie van ons mense nog nie weet hoe om geld te spaar nie, weet hulle ook nie hoe om munte en note te versorg nie. Wit, Bruin en Swart mense in ons land moet meer daarvan bewus gemaak word dat munte en note versorging nodig het. Ons moet op skool by ons kinders begin. Wanneer onderwysers kinders leer om te spaar, moet hulle ook sommer by hulle inskerp dat geld volksbesit is wat met respek gehanteer moet word.

Mnr. die Voorsitter, inflasie verteer nie net ’n volk se rykdomme nie, dit verteer nie net ons geld se waarde nie, maar dit is ook besig om ons geld self te verteer, ons munte en ons note. Die randnoot se waarde het as gevolg van inflasie so gedaal en so vinnig van hande verwissel dat die slytasie daarop so groot was dat ’n muntstuk in die plek van die randnoot uitgegee moes word. Dit is jammer want dit het van die rand kleingeld gemaak. ’n Noot is ’n noot maar silwer of koper is nou eenmaal kleingeld. Dit het die rand afgetakel. Dit het sy status verlaag. Nou is dieselfde ook besig om te gebeur met die tweerandnoot. Hy sirkuleer so vinnig dat slytasie ook sy ondergang gaan bewerkstellig. So sal dit seker ook voortgaan tot die vyfrandnoot ook die prooi van inflasie geword het. Dit is nie net die ervaring in Suid-Afrika nie. Dit is ook die ervaring in ander lande van die wêreld. Dit is die gevolg van inflasie.

Ek wil nou aan die agb. Minister vra of hy dit nie wil oorweeg om nou reeds ’n nuwe onderskeidende reeks munte, eenrand-, tweerand- en vyfrandmunte te laat ontwerp nie? Dan kan van die rand iets heel besonders gemaak word. As dit moontlik is, kan dit in ’n ander kleur as silwer gemaak word, moontlik goudkleurig om ons rykdom aan goud te simboliseer. Dan sal die rand, hoewel n munt, nie meer saam met die kleingeld, die sente, getel word nie en sal dit inderdaad nie meer kleingeld wees nie. Die rand kan dan ook kleiner en ligter gemaak word en nie so groot en lomp soos wat dit nou is nie.

Soos u weet, Meneer, is die rand nie alte gewild by die publiek nie, hoofsaaklik vanweë sy grootte en sy gewig. Kassiere sit dikwels met die probleem dat die publiek traag is om ’n handvol randnote oor die toonbank te aanvaar. Mans sê dat die swaar munte in hulle geldsakkie of in hulle agtersak hulle broeke afrem. Klerke wat loongeld moet hanteer, sit dikwels met ’n onhanteerbare swaar vrag munte.

Om af te sluit, wil ek net beklemtoon dat ons meer van ons rand moet maak. Daarom vra ek vir die agb. Minister of hy dit nie wil oorweeg om ’n onderskeidende reeks munte te laat ontwerp van een rand, twee rand en vyf rand nie. As die rand nie meer ’n noot kan wees nie, moet dit ’n heel besondere muntstuk wees, sodat ons trots op ons rand kan wees en dat dit status kan hê, ook onder die geldeenhede van die wêreld.

Mnr. die Voorsitter, ek sou graag die agb. lid vir Bloemfontein-Noord wou volg en ook iets wou by voeg tot dit wat hy gesê het, maar aangesien ek na hierdie oombhk uitgesien het om met die agb. Minister te kan praat, wil ek graag dadelik daartoe oorgaan.

Ek wil my dank betuig aan die agb. Minister dat hy na my pleidooi insake boedelbelasting nie net geluister het nie, maar dat hy dit oorweeg het, en gunstig oorweeg het, en toegewings van tot R100 000 per boedel gemaak het. Die publiek is hieroor baie dankbaar. Die toegewings ten opsigte van Inkomstebelastingaanslae is met net soveel toejuiging ontvang. Ons bedank die agb. Minister dat hy ’n gevoelige oor vir hierdie pleidooie gehad het. Steeds glo ek dat die toegewings vir die Republiek van SuidAfrika veel voordele sal inhou. Soos die agb. Minister wel bewus is, word daar nou daagliks in ons media gerapporteer van die oplewing van die ekonomie en die entoesiasme wat daar by die publiek bestaan om tot die sake-ondernemersterrein toe te tree. Ek wil aan die agb. Minister sê dat sy goue begroting soveel lig en energie uitgestraal het dat dit eintlik vir baie persone verblindend was. Baie individue en instansies het nog nie die betekenis daarvan verwerk nie. Ja, Meneer, daar is selfs nog sektore van die samelewing wat betoog en protesteer met bakhande, net omdat hulle nog nie die begroting na behore met al die toegewings verwerk het nie.

Dit is vir my oorbodig om vir die agb. Minister te sê dat belasting ’n onpopulêre maatreël is. Maar in dieselfde asem wil ek egter vir hom sê dat die instelling en die handhawing van die algemene verkoopbelasting, alhoewel die agb. lid vir Yeoville nie so dink nie, met ’n totaal ander gesindheid aanvaar en betaal word. Hoekom, Meneer? Omdat algemene verkoopbelasting as grondslag die beginsel van regverdigheid inhou. Hierdie beginsels van regverdigheid en billikheid het die resultaat dat ’n onpopulêre maatreël sonder teenspraak aanvaar is. Inteendeel, dit is verwelkom. Hierdie inkomste word byna nie as inkomste van die Staatskas deur Jan Publiek gesien nie. Dit word eintlik as ’n gemeenskapkas gesien. Almal wil ’n serwituut daarop eien. Elkeen reken homself medeseggenskap daarop toe. As ek elkeen sê, dan bedoel ek individue, inrigtings, organisasies, plaaslike owerhede, selfs provinsiale owerhede en dies meer. Hierdie gesindheid openbaar vir my die mooie en die goeie. Dit openbaar die karaktertrek van eie trots, d.w.s. die mens se nasionalisme. In die lig hiervan wil ek by die agb. Adjunk-minister, wat die Verkoopbelastingwet hanteer, baie ernstig aandring dat hy met arendsoë sal toesien dat hierdie wet van tyd tot tyd so aangepas sal word dat die skuiwergate daarin dermate toegestop sal word sodat die ontduiking en die betaling daarvan sover moontlik verhoed sal word.

Ek het ’n bekommernis, en dit is dat indien daar nie daadwerklik ’n plan beraam word nie, die ontduiking van hierdie belasting op ’n al groter skaal sal plaasvind. Daar word handel gedryf naby die grense van Nasionale State en daar vind ontduiking plaas. Ek kan vir die Komitee sê dat algemene handelaars in die Republiek van SuidAfrika naby Transkei—en dit is nie in my kiesafdeling nie—aan kliënte afslag aanbied veral vir kontantaankope en dan die 4% wat as algemene verkoopbelasting betaalbaar is, vir hierdie doeleindes aanwend, deur eenvoudig op die faktuur of strokie te skryf: ,,sold to Transkei”.

Meneer, hierdie gebruik kan wyd uitkring tot groot skade van die Staatskas. Dit kan na ander Nasionale State uitkring deur byvoorbeeld op die fakture aan te bring ,,Sold to Bophuthatswana,” of ,,Sold to Venda” of later ,,Sold to Ciskei”. Derhalwe stel ek aan die agb. Adjunk-minister voor dat, eerstens, ingevolge die Wet daar nie binne die randmonetêre gebied afslag ten opsigte van A.V.B. aan invoerders gegee sal word nie maar slegs aan herverkopers; tweedens, dat deelname van lidlande aan die Doeane-unie gekoppel moet word aan die aanvaarding van die implementering van A.V.B. minstens gelykstaande moet wees aan die koers waarteen A.V.B. in die RSA gehandhaaf word; en derdens, dat om die nodige kontrole doeltreffend te kan uitoefen, die direktoraat van binnelandse inkomste dienooreenkomstig versterk word.

Ten slotte wil ek ’n uiters ernstige pleidooi rig aan die agb. Minister van Finansies, naamhk dat die belastingstelsel asseblief ondersoek moet word om te bepaal watter aspekte daarvan kapitaalintensiewe produksiemetodes bevoordeel en dat dan geoordeel moet word of kapitaalintensiewe-produksiemetodes bevoordeel moet word waar werkloosheidsprobleme bestaan. Meneer, in Oos-Kaapland is werkloosheid nie ’n periodieke verskynsel nie maar word dit al hoe meer ’n strukturele probleem. Om hierdie versoek te regverdig kan daar in lengte gemotiveer word, maar my tyd is byna verstreke en ek meen die agb. Minister het begrip vir my pleidooi.

Werksaamhede opgeskort om 18h30 en hervat om 20h00.

Aandsitting

Mnr. die Voorsitter, ek wil graag reageer op die opmerkings van die agb. lid vir Griekwaland-Oos, naamlik dat daar op die grens van Transkei op aansienlike skaal ’n misbmik beoefen word deurdat daar nie A.V.B. op goedere wat aan burgers van Transkei verkoop word, gehef word nie. Ek wil net sê dat daar slegs vrystelling van A.V.B. gegee kan word wanneer dit goedere geld wat bestem is vir ’n adres in die buiteland. Dit is die eerste uitsondering wat geld waar daar goedere versend word. Die tweede uitsondering geld waar ’n koper uit die buiteland die goedere self kom haal by ’n handelaar binne die Republiek en daardie handelaar tevrede is dat die goedere vir die koper se bedryf of boerdery of vir herverkoop gebruik gaan word. Mnr. die Voorsitter, hierdie uitsonderings geld natuurlik net die BSL-lande en die onafhanklike Nasionale State soos Transkei, Bophuthatswana en Venda. Die uitsondering ten opsigte van die BSL-lande moes gemaak word omdat daar nie die nodige doeaneposte is nie en ook omdat daar nie die nodige personeel is om dit te implementeer nie. Ek wil dit nou hier baie, baie duidelik stel vanaand dat indien daar handelaars is wat hiervan misbruik maak deur goedere aan burgers van vreemde state te verkoop en nie A.V.B. daarop hef nie, hierdie persone hulle aan ’n misdryf skuldig maak. Ek sal dit waardeer as die agb. lid vir Griekwaland-Oos die name van die betrokke handelaars waarvan hy bewus is en wat sulke misdrywe pleeg, aan ons Direktoraat van Binnelandse Inkomste kan verstrek sodat daar op die saak ingegaan kan word. Mag ek net verder daaraan toevoeg dat hierdie vrystelling van A.V.B. normaalweg ook nie vir verkope op kleinhandelsvlak geld nie aangesien dit bestem is vir verkope op die groothandelaarsvlak wat vir uitvoer bestem is.

Ek bedank die agb. lid dat hy hierdie feite onder ons aandag gebring het en sal dit waardeer as hy meer besonderhede in hierdie verband kan verskaf.

Mnr. die Voorsitter, ek wil verwys na die roerende pleidooi wat deur die agb. lid vir Potgietersrus gelewer is. Ek het selde voorheen in hierdie komitee so ’n mate van eenstemmigheid teengekom. Ek het in der waarheid die indruk gekry dat die komitee totaal eenparig is. [Tussenwerpsels.] Die afleiding wat ek wil maak is dat dit die voorsitter ook insluit. Ek het opgemerk dat die agb. Minister ook geweldig beïndruk was deur die agb. lid se pleidooi en namate die agb. lid voortgegaan het, het ek gesien dat die Kommissaris van Doeane en Aksyns al hoe meer bekommerd raak. Die agb. Minister het aan my gesê dat hy nie kans sien om op hierdie pleidooi te antwoord nie, want as hy moet antwoord sal hy ,,ja” sê. Hy het my toe versoek om te antwoord. Nou het die agb. Minister ’n baie groot fout begaan want daar in Lydenburg-distrik waar ek grootgeword het, het ons as kinders mampoer gekry vir maagkrampe en vir verkoue en ek het goed grootgeword op daardie medisyne. En nou is dit natuurlik vir my baie moeilik om negatief te antwoord op die vertoë van die agb. lid vir Potgietersrus.

Ek wil nou hier sê dat dit op rekord kom dat ons hoegenaamd nie onsimpatiek is teenoor die pleidooie wat die agb. lid hier gelewer het nie. Daar is ander agb. lede wat aan ons in daardie verband skriftelike vertoë gerig het en ek wil toegee dat die kwessie van mampoer seker ’n diepgewortelde gewoonte is in ons volkslewe. In die etensuur het iemand my vertel dat as jy die mampoer tot ’n sekere stadium gestook het en jy maak die glasie half vol en jy drink hom en ry ’n halfuur te perd en jy skop heeltemal styf in die saal, dan moet jy weet hy is nog nie ver genoeg gestook nie. Dan moet jy terugkom en hom weer stook. Hulle sê as jy hom dan ’n hele ruk verder gestook het, en jy ry weer en na ’n kwartier skop jy styf en jy voeter van die perd af, dan moet jy weet hy is nou reg. Ek besef hierdie is ’n kultuursaak en dit is ’n ernstige saak en nie ’n maklike saak nie en daarom sal ek nie ligtelik daarvoor nee of ja sê nie. Ek kan aan die agb. lid vir Potgietersrus sê die saak word nou ondersoek en ons sal baie ernstig na die saak kyk en dan later kom met ’n antwoord en probeer om ’n aanvaarbare oplossing te vind vir die hele kwessie van mampoer sodat die kultuuraspek daarvan nie verlore gaan nie. Ek wil darem ook net meld dat die saak nie baie maklik is nie. Ek dink daar was ’n bietjie baie lisensies voorheen. Nou het sekere mense hul lisensies verloor en as ’n mens nou sê van vandag af is daardie lisensies byvoorbeeld oorerfbaar of verkoopbaar, dan kan die mense wat hul lisensies sedert 1965 verloor het, ’n redelik geldige argument hê wanneer hulle sê: Hoekom het ons ons lisensies verloor en die ander mense wat toevallig langer geleef het, moet hulle lisensies hou? Ek gee die Komitee en die agb. lid vir Potgietersrus die versekering dat ons met simpatie na hierdie saak sal kyk.

I was interested to hear the hon. the Deputy Minister say how he drank mampoer from a glass. I remember on a previous occasion when I came to taste a new bottle offered by somebody else, it was poured into a little screw top that went onto the bottle and each person in turn took a drink from the same screw top and then poured it full again and drank it. When I looked at this at first I thought: What an unhygienic way of drinking the stuff … until I had a taste. Then I realized that there was not a germ in this world that could live with that mampoer. Mr. Chairman, I want to go on to more serious subjects.

I want to talk a little bit about the responsibilities of the Registrar of Financial Institutions. One must realize that the responsibilities of the Registrar are largely concerned with public protection, consumer protection. He looks after the public interest as far as financial institutions like banks and building societies are concerned. I want to go a little deeper into a branch of financial institutions, namely the Registrar of Insurances who has to look after consumer interests in the field of insurance. He has certain responsibilities to consumers, to the man in the street, to the public. He has to ensure that insurance operations are reasonably safe investments for the man in the street. That is his function. Recently we had a situation where certain group insurances have gone very sadly wrong. Group insurance operations had benefits where the sum assured actually changed and most of the members of those group schemes were unaware of the fact that the insurance company concerned had the right to change those benefits. It had not been adequately spelt out by the insurance company in the first instance and it transpired that many members, in fact, all the members of these schemes—many of the schemes were concerned with the Public Service, specifically the public service scheme, the police scheme, the schemes of the three branches of the Defence Force, that of the Railways Salaried Staff Association, etc.—had never seen the policy and had never even had the opportunity to see it. In many instances the trustees of the particular group schemes had not seen the policy either.

According to The Business Times of 23 March 1980 a Sanlam spokesman—and it was Sanlam schemes we are talking about—is reported to have admitted the possibility of the sum assured being reduced not being specifically spelt out at the time the scheme was entered into. Although this may not have been done with intent to deceive, participants were in fact deceived, whether intentionally or unintentionally, I am not able to say. Certainly Sanlam’s dealings with these voluntary life schemes left thousands of State employees and their widows, possibly, facing hardships and in some instances even financial disaster in very difficult circumstances. I believe that there is possible illegal action going on about this, but I think that we should take a look at the role the Registrar of Insurances through this. One must accept that he is a public official charged to exercise very strict surveillance over insurance companies for the benefit of policy holders and the general public. His duties and responsibilities are spelt out in the Insurance Act of 1943 and he is presumably a man of considerable experience in insurance. He has an advisory council to help him and he is a man well versed in the business of insurance and able to supervise the manner in which such business is conducted. It has been suggested that the trustees of the voluntary group feel that they should have the right now to go to the Registrar of Insurances for some sort of redress. I realize that this is a very difficult thing indeed, but there have been accusations levelled at the Registrar in this connection that he is dominated by the big insurance companies and he is on the side of the big battalions and that he has a bias towards the insurers rather than towards the insured. I just believe that it should be said that there must be a realization that his primary task is protection of the consumer. In this case the consumer is the policyholder. It is interesting to note that through all this difficulty there have been a lot of changes in particular group schemes. I know that, for example, the police group scheme, one of the ones that were in trouble, has now gone to another insurance company which have put forward a policy which doesn’t increase or decrease the sum insured or alter the premium in any circumstances. The accusation has been levelled—and there has been a lot of publicity in the Press about this—that the Registrar does nothing in response to complaints levelled by the public. One has to appreciate that when selling policies any insurance company presents an optimistic picture of what the future is going to be like. Insurance companies make guesstimates, if I may call them that, of how things will go in the future. They are selling, so obviously they tend to be optimistic. They are trying to sell a good looking product and they make it look good. The point that I am trying to make tonight is that the public deserves protection against this sort of optimism which in Sanlam’s case has done considerable damage. I believe that there is a case for looking at legislation in this connection and I believe also that there is good reason for the Registrar of Insurances to look at his whole approach to protecting the consumer. One, I think, should realize in looking at the broader picture following on this, that the future of any policy of this nature is actually tied up with the future of our country. It is tied up with the future of the economy. If the country does well, policies of that nature are likely to do well and if the country does badly or goes through a tough time economically, certainly those policies are going to be very difficult to keep at the benefit level originally projected. We depend, in other words, on a stable future. It depends on exactly how stable our future is to how good any insurance policy is going to be because one should realize that insurance is a long-term operation. Life insurance is a very long-term operation.

We are talking in many instances of 30 or 40 years. We are talking about the future of our country. I believe there is room here for private enterprise, namely the insurance companies I am talking about, being able to contribute something right now towards providing stability for the future. We talked a little earlier about the terrible situation with regard to flat rentals and housing rentals for the less privileged classes in South Africa. I must say that I was a little disappointed and did not like the hon. Minister’s reply in this regard. He put forward no solution at all and solutions have to be found for this matter. We have many people, specially people on fixed income, pensioners, and so on, who just cannot find any place to stay at all which they can afford under the present circumstances. I would like to commend to the hon. the Minister a scheme put forward by a Cape Town insurance consultant, Mr. Isaac Hickman, who has received a little Press publicity for this. He believes that the South African insurance industry should be encouraged to start investing its revenue surplus—South Africa has had a big revenue surplus, because last year’s revenue surplus was more than R1 500 million—in mass housing projects. This would be lower grade housing projects which would of course contribute towards a stable future for our country. He makes the interesting comparison between the post-war years in the United States and now. In the post-war United States they also had a tremendous problem in providing low-cost housing for similar sort of disadvantaged communities. By various measures the insurance industry was encouraged to make loans at low rates of interest available for these particular projects. It was a private enterprise operation. The question may well be asked why they should be prepared to make this sort of investment at a low rate of interest, but I would submit that it is in fact to their long term advantage. The insurance industry, especially the life insurance industry, depends on time for its very salvation. If South Africa gets into grave economic difficulties they are in grave economic difficulties. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, aan die begin wil ek graag reageer op wat die agb. Adjunk-minister gesê het na aanleiding van wat die agb. lid vir Potgietersrus gesê het oor die vervaardiging van mampoer. Die uitfasering van sodanige lisensies hou verband met die feit dat die lisensiehouers grotendeels ouer mense is. Hoe langer ’n mens wag hoe beter is die kans dat baie van daardie mense sal doodgaan en dat baie van daardie lisensies dan binne die volgende jaar of wat sal verval. Ek dink dus dat daar redelik gou aan hie’rdie aangeleentheid aandag gegee sal moet word sodat uitsluitsel na die een of ander kant toe verkry kan word.

Ek wil die agb. lid vir Orange Grove vra dat hy my moet verskoon as ek nie spesifiek met sy toespraak handel nie. Ek wil ook oor versekering praat, maar meer spesifiek oor versekering vir die landbousektor. Ek wil graag verwys na plaasverbandskemas.

Dit gebeur van tyd tot tyd dat die doeltreffendheid en wenslikheid van die Landbank se groepversekeringskema van plaasverbande ter sprake kom en om verskeie redes bevraagteken word. Een van die vrae wat gestel word, is of dit die funksie van die Landbank is om self daardie soort versekering te behartig en of dit nie die private sektor se taak is nie. Ander vrae is of die premiekoerse nie te hoog is nie, of daar nie ’n afkoopwaarde of uitkeringsvoordele vir sulke polisse moet wees nie, subsidieer die jonger polishouers nie die ouer polishouers nie, subsidieer die gesonde polishouers nie miskien die latente siek polishouers nie, en so meer. Om hierdie vrae behoorlik na waarde te kan beoordeel, is dit miskien gepas om op die geskiedenis van hierdie aangeleentheid in te gaan.

In 1954 het die Landbankraad besluit dat hulle sodanige versekeringskema wil instel. Hulle het ’n paar voorwaardes gestel. Dit moet op ’n groepsbasis wees waar die totale skuldlas van sulke polishouers verseker moes word, wat gedelg sou word met die uitfasering van sodanige skuld of wanneer dit moontlik vereffen word. Die premietariewe moes vir die eerste 15 jaar onveranderd bly of dit kon voor die tyd verlaag word, maar dit kon nie in daardie tydperk verhoog word nie. Alle skuldenaars moes ook op ’n nieselektiewe basis sonder bewys van versekerbaarheid verseker word. Met hierdie uitgangspunte het hulle na die private sektor gegaan om te kyk of sodanige versekering moontlik was. Sommige versekeraars het glad nie belang gestel nie, terwyl ander versekeraars sekere voorwaardes gestel het, byvoorbeeld ten opsigte van mediese geskiktheid, die bedrag van risiko wat daarby betrokke is, die ouderdom van die versekerdes en die hersiening van premiekoerse afhangende van hoe so ’n skema loop. Op grond van hierdie eise wat hulle gestel het, het dit nie stabiliteit in sodanige skema gebring nie en sou dit weinig voordele vir die polishouers, spesifiek in die landbou, beteken. Die Landbank het daarna onderhandel met ’n spesifieke herversekeraarsgroep om te kyk of hulle nie iets van die grond af kon kry nie. Op 1 Januarie 1955 het hulle toe in samewerking met die ,,South African Reinsurance Company” so ’n skema van stapel laat loop, met die spesifieke idee dat hulle nie met die private sektor wou kompeteer nie. Daar is dus nie vir uitkeringsvoordele of afkoopwaardes voorsiening gemaak nie.

Na die eerste vier jaar het dit duidelik geword dat die onderskrywers van die polis nie meer bereid was om daarmee voort te gaan nie en het die Landbankraad besluit om self te poog om sodanige skema in werking te stel. In 1959 is die Wet sodanig gewysig dat die Landbank self so ’n skema kon behartig. Na 8½ jaar, in 1963, is die onderhandelings met die versekeringsmaatskappy afgehandel en het die Landbank sy eie skema gestig. In daardie stadium was daar slegs R170 268 as ’n reserwe beskikbaar van ’n surplus van R1,7 miljoen se premies bo eise wat ingesamel is. Dit kon hoofsaaklik aan hoë administrasiekoste toegeskryf word. Die premies het aanvanklik gewissel van 1,63% tot 1,8%, afhangende van die termyn van die lening, maar geen gedifferensieerde premie ten opsigte van ouderdom is gehef nie. Dit is dan wat die geskiedenis tot in daardie stadium betref.

Sedert 1963, toe die Landbank self sy skema ingestel het, is daar gevind dat die premiekoerse van 1963 gedaal het tot 0,82% en 1,7%, afhangende van die ouderdom van die polishouer en die polistermyn wat ter sprake was. Die premietarief het ook gedaal vir die jonger skuldenaars onder 35 jaar en wel met 50% en vir diegene tussen 35 en 45 jaar met 20%. Na aanleiding hiervan kan ’n mens duidelik sien dat met betrekking tot die Landbank se skema daar beslis voordele was. Premietariewe vir diegene onder 35 jaar kon met 50% verminder word en vir diegene tussen 35 en 45 jaar met 20%. Die versekerde bedrag het gegroei van R128 miljoen tot R484 miljoen. Wat verder interessant is, is dat die reserwefonds vanaf 1963 van R170 000 tot R22 678 848 gestyg het op 30 Junie 1979. Die totale premie en renteinkomste van iets oor R91 miljoen vanaf 1955 is soos volg oor hierdie hele periode aangewend: Die betaling van eise het 72,33% beloop en die gedeelte toegewys aan die reserwefonds was 24,70%. Die administrasiekoste in die eerste 8½ jaar, toe van onderskrywers gebruik gemaak was, was 1,49%, en die administrasiekoste in die daaroplvolgende 16½ jaar wat dubbel so ’n lang periode was, was slegs 1,48%; d.w.s. ’n kleiner persentasie administrasiekoste vir dubbel die aantal jare.

Daar is ook verdere voordele, mnr. die Voorsitter, onder hierdie skema, nl. dat die premies jaarliks agteruitbetaalbaar is en by die nie-betaling van ’n polis nog vir ’n jaar en 90 dae in stand gehou word. Na een jaar en 90 dae verval dit tydelik waarna dit met ’n bybetaling van agterstallige premies binne vyf jaar weer herstel kan word. As ’n mens van hierdie standpunt uitgaan en op hierdie geskiedkundige agtergrond en die stand van die versekeringskema let soos wat die Landbank dit daargestel het, dan is dit baie duidelik dat dit groot stabiliteit en sekerheid in die landbou gebring het, in ’n bedryf waar daar veranderende klimaatsomstandighede en onsekerhede is en dat die totale spektrum van skuldenare teenoor die Landbank gedek word by dood ten opsigte van hulle totale skuld. Hulle boedelposisie en erflating vir hul kinders is dus baie gunstiger. Dit is ’n groot voordeel. Ek wil nou sê dit is voorwaar ’n prestasie waarmee die Landbank geloof moet word en waarvan met dank kennis geneem moet word. Dit het nie alleen stabiliteit meegebring nie, maar ook groot voordele aan alle ouderdomsgroepe wat onder die skema verseker is. Dit het tot stand gekom deur die volgehoue deursettingsvermoë, vernuf en bekwaamheid van die Landbank in tye toe niemand ’n ekonomieslewensvatbare skema kon aanbied nie. Ek vra die agb. Minister om nie nou deur die moontlike vertoë hierdie skema deur verdeling af te takel nie, maar deur verdere gesonde aanpassings uit te bou tot voordeel van die landbou met sy velerlei probleme. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek is bevrees die agb. lid vir Carletonville het te hoog gepraat vir my. Al wil ek hom volg sal ek hom nie kan volg nie. Ek dink dis net die boere wat hom sal kan verstaan, maar ek is seker daarvan dat hy ’n baie goeie bydrae gelewer tot hierdie Komitee se werksaamhede.

Hoewel ek my miskien skuldig sal maak aan herhaling kan ek nie anders as om die agb. lid vir Paarl en ander lede aan hierdie kant van die Komitee te volg wat die agb. Minister lof toegeswaai het vir die wyse waarop hy die ekonomie die laaste aantal jare beheer het nie. As stuurman van ons ekonomie het hy werklik ’n baie bekwame bydrae gelewer om ons ekonomie in ruwe internasionale waters op die regte koers te stuur.

Die agb. lid vir Paarl het veral gewag gemaak van die gedisiplineerde wyse waarop die agb. Minister hom van sy taak gekwyt het en ek wil hom graag ten sterkste ondersteun in hierdie verband. Ek is daarom baie dankbaar om kennis te neem van die feit dat die agb. Minister laat blyk het dat hy nie voornemens is om as Minister van Finansies uit te tree nie.

Hoor, hoor!

Vir my is dit veral belangrik dat daar kontinuïteit in die leierskap in ons ekonomie moet wees, en dit is grootliks daarom dat ek hom wil bedank.

As Nataller wil ek hom ook bedank en sê ons is baie dankbaar dat hy nog by ons wil bly en ek is seker hy sal vir baie jare nog by ons welkom wees.

Ek wil ook verwys na die bydrae van die agb. lid vir Mooirivier in sy eerste spreekbeurt. Hy het ’n bruisende toespraak van optimisme gemaak. Hy het klem gelê daarop dat daar geen land is met die ekonomiese moontlikhede van Suid-Afrika nie en ook nie die politieke moontlikhede van SuidAfrika nie. Ek wil vir hom baie dankie daarvoor sê. Ek dink veral komende van ’n lid van die Opposisie beteken dit baie vir ons land.

Ek wil graag van die geleentheid gebruik maak om twee sake aan die agb. Minister voor te lê. Beide van hierdie sake gaan oor die ouer mense en veral die pensioentrekkers, en meer spesifiek oor belastingtoegewings om hulle lot te verlig. Die eerste saak gaan oor die reg van pensioentrekkers om bydraes tot goedgekeurde uittredingsannuïteitsfondse af te trek vir belastingdoeleindes. Tot nog toe kon persone bydraes tot uittredingsannuïteitsfondse slegs aftrek as daardie bydraes afkomstig is uit belasbare inkomste uit ’n besigheid, bedryf of professie, maar bydraes wat afkomstig is van dividende op beleggings, rente op kapitaal, jaargelde en dan pensioeninkomste is spesifiek uitgesluit en dis veral daaroor wat ek wil praat. Daar is ook ’n ouderdomsperk wat dit stel dat die bydrae wat aftrekbaar van inkomstebelasting is, nie dié is wat tot ’n pensioenfonds bygedra word wat uitbetalings doen voor ’n persoon die ouderdom van 55 bereik het nie, behalwe as hy liggaamlik gebrekkig is of wat eers betaal sal word as ’n persoon ouer as 70 jaar oud is nie.

Soos die Wet op dié stadium staan, beteken dit dat ’n pensioentrekker van 55 nie aangemoedig word om verdere voorsorg te maak vir ’n annuïteit vir latere uitbetaling nie, terwyl ’n persoon wat ’n salaris verdien wel tot op ouderdom 69 aangemoedig word om bydraes te maak. Maar nog meer onregverdig is die feit dat ’n persoon selfs jonger as 55, wat afgetree het en ’n pensioen ontvang weens mediese redes, nie aangemoedig word om verder vir sy oudag voorsiening te maak nie, terwyl ’n persoon wat jonger as 55 is, en ’n salaris verdien, wel aangemoedig word.

Die grondliggende rede wat aangevoer word waarom hierdie onderskeid getref word, is die argument dat pensioentrekkers reeds voorsiening gemaak het vir sy aftrede en nie verder voorsiening daarvoor hoef te maak nie. Ek wil met alle respek aan die hand doen dat in die vyftigerjare toe hierdie vergunning ingestel is, en in 1960 toe die vergunning uitgebrei is ná professies, en die inflasiekoers 1% of 2% was, hierdie argument grond kon gehad het, want toe kon gesê word dat die persoon reeds voorsiening gemaak het vir sy pensioen. Hy kon met redelike sekerheid aanvaar dat hy ’n redelike lewenstandaard in die toekoms sou kon handhaaf. Maar sedertdien het sake dramaties verander, as gevolg van die geweldige hoë inflasiekoerse, en dit is absoluut noodsaaklik dat pensioentrekkers ook aangemoedig moet word om vir hulle oudag verder voorsiening te maak. Dit is ook die tendens, soos reeds gesê is deur die agb. lid vir Yeoville. In Brittanje bv. is daar ’n sisteem waarby persone bo ’n sekere ouderdom die geleentheid gegee word om ’n sekere bedrag by die Regering te belê teen ’n rentekoers wat gelykstaande is aan die inflasiekoers. Met ander woorde, dit onderstreep net die beginsel dat pensioentrekkers ook die geleentheid gegun moet word om bydraes te maak vir hulle toekoms. Ek wil daarom ’n beroep op die Minister doen om op dié saak in te gaan.

’n Ander saak wat ek graag aan die agb. Minister wil voorlê is die verkoopbelasting wat betaal moet word op die oprigting van ouetehuise. Ek wil dadelik aan die begin sê dat ek heelhartig saamstem met wat die agb. Adjunk-minister in hierdie verband gesê het, en ek wil aanvaar dat mens nie te veel uitsonderings op die algemene verkoopbelasting wil hê nie. Dit ondermyn die doeltreffendheid van die belasting; dit veroorsaak dat die belasting duur word en dit maak die belasting administratief lomp. Maar in hierdie geval, indien hierdie uitsondering gemaak word, sal dit nie ekstra administratiewe koste tot gevolg hê nie. Daar is reeds die uitsondering dat vir herstelkoste aan ouetehuise daardie koste vrygestel is van algemene verkoopbelasting.

’n Ander probleem wat geopper word in hierdie verband is dat moeilik onderskei kan word wanneer ’n ouetehuis ’n bona fide ouetehuis is. Daar is in die laaste tyd ’n hele aantal groot luukse ouetehuise gebou wat bekend staan as ouetehuise, maar eintlik luukse hotelle is vir oues en wat eintlik op ’n besigheidsgrondslag bedryf word.

Ek wil aan die hand doen dat die probleem opgelos kan word deur te bepaal dat alleen ouetehuise wat opgerig word deur geregistreerde welsynsorganisasies vrygestel word. Soos die A.V.B. tans toegepas word op die bou van ouetehuise, belas dit in der waarheid welsynswerk. Om ’n voorbeeld te meld. In my eie kiesafdeling is daar twee spesifieke ouetehuise wat gebou is en waaraan nog verder aangebou word, slegs uit skenkings van privaatpersone en instansies. Hulle kry geen staatshulp nie. Ek wil aan die hand doen dat wanneer ’n belasting daarop gehef word, dit beslis die entoesiasme vir welsynswerk in hierdie verband sal ondermyn. Daarom lê ek hierdie saak voor aan die Minister.

Mnr. die Voorsitter, die agb. lid vir Pietermaritzburg-Noord het ’n sekere saak aangeraak, veral die van pensioene. Dit is nie eintlik my veld nie en dus sal ek dit nie betree nie. Ek verwelkom egter wat hy gesê het.

Ek meen die agb. lid vir Carletonville het ’n baie belangrike saak aangeroer, nl. dié van die Landbank en versekeringsaktiwiteite. ’n Mens kan net dankbaar wees vir wat die Landbank vir die boere doen en ek ondersteun die agb. lid in sy vertoë.

I have several smaller matters that I wish to raise with the hon. the Minister. The hon. member for Carletonville raised the question of mampoer with the hon. the Deputy Minister. He said that it was the older people who were today practising this craft and that there was a danger of this craft dying out should those people die without being able to pass it on to their sons. Let me point out to the hon. the Deputy Minister that some of the most interesting liquors in the world are secret recipes that have been passed down from year to year either by monks in a convent or from families to families and this kind of thing. There is a very real danger …

What are the monks doing in a convent? [Interjections.]

Well, Sir, I think I will leave it to the hon. member who made that remark to answer that question. In a monastery, not a convent. I withdraw it, Sir! The idea I am trying to get across is that recipes are often family secrets and they have been passed down in that way over centuries. I think what the hon. member has in mind is that one will be able to create a lot of individual liquors in the country where they will have a ready sale because of their variety and so forth. I am just putting that to the hon. the Deputy Minister in passing.

I should like to raise with the hon. the Minister a matter that has come to my attention. It is a rather sad case. It is the question of a divorced husband. A husband who is not the guilty party in the break-up of the marriage gets the custody of the children and has to pay alimony to his ex-wife. The position as I understand it is that he is taxed and he gets no rebate or deduction for the fact that he pays alimony. He is taxed as a single, unmarried person which I regard as unfair. In terms of the new budget proposals he can in future only claim rebates in respect of the children. The letter that I have here states—and I think this is a very fair statement—that the man is in fact being punished for being a divorced husband. [Interjections.] I agree with the hon. member there is no such thing as the question of guilt. In fact, however, in the case that has been brought to my attention, he was not the guilty party. Would it not be fairer to tax a divorced father on the basis of that of a married man? He could then claim rebates for the children and should also be able to deduct a certain amount—I have not thought this out completely for myself—in respect of the alimony that he is paying to a wife who does not assist him in the running of the home or the bringing up of the children. I think it is fair to say that a man in that situation should be taxed as a married person because he has all the responsibilities, worries and troubles of bringing up the children. It seems to me to be a sort of punitive taxation for him to be taxed as a single person.

I am sorry the hon. member for Malmesbury is not here. I tried to catch his attention earlier on but failed. I want to raise a matter which came up during the meetings of the Select Committee on Public Accounts. I do so for a reason that will be apparent in a minute. The Select Committee was discussing the question of new programme budgeting and the hon. member for Yeoville raised the question of the information that was made available to members. He felt that this was not satisfactory. The point was raised by the representative of the hon. the Minister’s department that if it were necessary for more information to be made available to members, perhaps the sort of Select Committee I proposed some years ago in a private member’s motion would be the answer in that, because of the programme budgeting the amount of information available to members seemed to be diminishing. I raise the matter here because on the occasion of the debate on the private member’s motion the hon. the Minister adopted the attitude that he did not think that was necessary and that the motion which I had moved asking that members be given insight into the workings of the departments just after they had presented their budgets and before the Votes of the Ministers were debated in the House, which would serve an immensely …

Order! To what evidence is the hon. member referring?

Sir, the matter was raised during this year’s proceedings on the Select Committee.

Order! The committee has not reported on this matter yet, so I think the matter is sub judice.

That was why I was hoping to get the chairman to discuss the matter. May I then raise it as a general matter, as a matter which is entirely …

Order! The rules are clear on this and that is that matters which are sub judice should be avoided unless reference is made to them in a general manner. With respect, I cannot see the hon. member in this case being able to refer in general to the matter because that is what he is discussing. Although this is a matter that was discussed by the Select Committee, the same sub judice principle applies as applies in a court of law.

Mr. Chairman, I appreciate that. I am in a difficult position. The hon. the Minister replied to a matter that I had raised in a debate. May I then raise with the hon. the Minister the subject that I raised in a private member’s motion on another occasion?

Yes.

If I may do that, I will be grateful for your help so that I can bring the matter to the hon. the Minister’s attention. In the debate that we had, in reply to my motion, the hon. the Minister adopted the attitude, if I remember it correctly and I think I remember it fairly well, that the task of Parliament and of the members of Parliament was more to give political expression to the sentiments in the country and the balance of power among the parties and so forth, rather than that members of Parliament should pay particular attention to the affairs of departments and the budgets that were being presented. It turned on the point that my attitude was that members should pay far more attention to the financial aspects of their responsibilities as members of Parliament. I think the hon. the Minister will agree with me there; that was the whole trend of my argument. The reason why I raised it in the House was because I felt that members did not get enough insight into the affairs of departments. It is only when the Select Committee on Public Accounts has to report on them after a year or so, that matters are brought to the attention of members of Parliament. As I remember it, the hon. the Minister took the attitude and in his reply specifically stated that it was not primarily the responsibility of members of Parliament to interest themselves in financial aspects but that Parliament was more of a political body than a financial body. Whatever the attitude the hon. the Minister adopted at the time, however, I think he should have another look at this in view of the fact that programme budgeting has come about. And I put it to the hon. the Minister as a point on which he might like to express an opinion. Programme budgeting has changed the structure in which the accounts are represented to members of Parliament, and I think my private member’s motion that I introduced at the time is of particular relevance at this stage, and if the hon. the Minister would like me to, I will introduce it again next year so that we can have another debate on the matter.

Mr. Chairman, the hon. member for Mooi River made quite a few interesting remarks but as far as the last one is concerned I cannot recall his private members motion and I cannot speak about this year’s evidence, therefore I cannot comment on the last point he raised. As far as the previous two points that he made are concerned, I think the first one was very valid while as an attorney I would have supported him on the second one. The hon. member for Mooi River, when he spoke the first time, asked how wealth was going to be divided in a practical way. I will come back to that point as well as to the statement made by the hon. member for Yeoville who, when speaking for the first time, said that he stands for change and stability. My theme I think I could call “sound economics vs. political ideology”.

Die eerste punt wat ek in dié verband wil maak, mnr. die Voorsitter, is dat in al die gesprekke wat vanjaar in die Komitee plaasgevind het, een ding baie duidelik uitgekristalliseer het. Van alle kante van die Komitee het daar een gemeenskaplike gedagterigting uitgegaan, naamlik dat met die finansiële steun wat ons tans aan die tuislande en onafhanklike state verleen, ons besig is om geld in ’n bodemlose put te gooi waaruit ons feitlik geen resultate kry nie. Dieselfde is egter ook besig om plaas te vind op internasionale vlak en ek wil die VSA as ’n voorbeeld neem. In die afgelope tyd het hulle twee voorwaardes vir hulle ontwikkeling en vooruitgang gestel. Die eerste een is die kwotastelsel, d.w.s. waar daar ’n sekere aantal kopers vir ’n sekere produk is, of waar daar ’n sekere aantal werknemers van ’n firma is wat Blank en Nieblank is, moet sekere van die senior poste aan Blankes en sekere aan Swartes gegee word. ’n Ander voorwaarde wat hulle gestel het is die een wat in die algemeen “the system of affirmative action” genoem word. Die resultaat van albei hierdie stelsels is dat ’n verlaging ingetree het in die produktiwiteit van hul ekonomie sowel as in hul opvoedingstandaarde. Ek het reeds in vorige debatte verwys na uittreksels wat sover teruggaan as 1978 waarin aangetoon word dat ’n standaard wat voorheen in hul leereenhede vergelykenderwys gelyk aan ons standerd nege was, nou gedaal het na standerd ses. Dit is dus glad nie snaaks om nou te vind dat eerstejaarstudente lees- of optelstandaarde nie meer kan hanteer nie.

Ek wil egter graag verwys na ’n baie interessante artikel wat Sondag verskyn het. Dit is geskryf deur ’n Swart Amerikaanse professor, te wete prof. Walter E. Williams. Hy sê Suid-Afrikaners is nie rassiste nie en hy is ook nie ten gunste van ,,affirmative action” nie, d.w.s. die Amerikaanse term wat gebruik word wanneer werkgewers vir diskriminasie moet vergoed. Ongeag hiervan, sê hy, kan hy nie sien hoedat dié Wit mense nou gepenaliseer moet word vir dit wat in die verlede miskien verkeerd gedoen is nie. ’n Tweede belangrike stelling wat hy maak is dat hy ook nie ten gunste van hierdie sogenaamde rassekwotas is nie maar dat alleenlik produktiwiteit sal moet tel in die verband.

Mnr. die Voorsitter, om hierdie redes wil ek dit stel dat wat ons in Suid-Afrika betref, ons ons nie aan die kwessie van kwotastelsels, ,,affirmative action” of die paternalisme wat ’n mens onder die liberaliste kry, moet steur nie. Ons moet liewer ’n positiewe, ekonomiese stelsel invoer met alle geleenthede vir alle mense op gelyke basis. Want in teenstelling met die Amerikaners het die Suid-Afrikaners ten minste dít, nl. dat waar die Amerikaners en die ander lande besig is om hul standaarde te verlaag, ons ten minste besig is om ons standaarde te verhoog, op ekonomiese vlak, wat produktiwiteit betref en ook op opvoedkundige vlak.

Verlede jaar het ons in die VSA ’n heel interessante ondervinding opgedoen. Toe ons een oggend The American Lawyers’ Society for Human Rights ontmoet het, was daar ernstige beswaar van hulle kant teen die feit dat ons in Suid-Afrika minimum loonvasstellings het omdat, so sê hulle, daardie minimum loonvasstellings diskriminerend teenoor die gekleurde groepe is. Hulle het aangevoer dat die hoër produktiwiteitspeil van die Blanke die Nieblanke sou uitskakel. Ek verwys net terloops daarna, want die teendeel is dat daar geen beperking deur die Regering daarop geplaas word dat hoër lone van watter aard ook al betaal word nie. Ek dink dit is ’n stelling wat die agb. lid vir Yeoville gemaak het toe hy gepraat het van ,,the lower income groups” of iets te dien effekte. Die punt wat ek wil maak is dat niemand deur die Regering verbied word om lone aan te pas wat hy aan Blank of Nieblank in sy diens betaal nie.

Terwyl die ekonomiese en finansiële orde in wanorde en in ’n warboel is, word al hoe meer belangstelling getoon in Suid-Afrika met sy teenstellende voorspoed in vergelyking met die res van die wêreld. Het die tyd dus nie aangebreek dat ons ’n herwaardasie van ons situasie moet maak nie, onder meer odk van die aanvalle wat op ons gemaak word asook van ons sterk en swak punte in hierdie situasie nie? Die eerste vraag wat ’n mens kan vra is of ons nie te gou en te lig geraak word deur die politieke aanvalle wat op ons gemaak word nie. Dit het mode geword dat elke klein politikus en agterbanker, wanneer hy nie enige ander platform het nie, Suid-Afrika uitkies om ’n aanval op te loods. Steur ons ons nie miskien te veel daaraan nie? Aan die ander kant, moet ons nie liewer met die mense wat ons wel vriendelik gesind is, soos bv. die bankiers, finansiers, nyweraars, ekonome en realiste, kontak maak nie, in teenstelling met daardie ideoloë, politici en idealiste, Swart en Wit rassiste in trurat, wat ongeag die feite, net die Blankes se ondergang in Suid-Afrika soek nie? Ek wil aan die hand doen dat ons daaraan moet dink om ’n rondreisende finansieel-ekonomiese ambassadeur, of miskien meer as een, aan te stel om te konsentreer op die intelligente realiste, binnelands sowel as in die buiteland.

Ek wil egter ook graag die binnelandse situasie aksentueer en in daardie verband wil ek die volgende drie voorstelle maak. Eerstens, dat onderhewig aan die demokratiese selfbeskikking van elke volk om oor sy eie sake te regeer en te besluit, daar vrye ontwikkeling moet wees en gelyke geleenthede, en dit sluit in werkgeleenthede vir almal sodat elkeen aanspraak kan maak op private besit, ondernemingskap en gelyke beregtiging onder die wet. Tweedens, dat die Blankes sowel as die ander groepe moet meeding, onderhewig aan dieselfde voorregte, maar ook aan dieselfde verpligtinge en verantwoordelikhede. Ek meen dat ons dit wat ons aan die buiteland bestee, liewer binnelands moet bestee, want as ek na my vriende, binnelands sowel as buitelands kyk, moet ek erken dat Gatsha Buthelezi, alhoewel ek op die politieke terrein van hom verskil, nog ’n groter vriend van my bly as Andrew Young van Amerika. Ten spyte van die ideologiese verwydering tussen Adam Small en myself, bly ons twee nogtans sielsgenote in poësie en kultuur. Hoekom? Omdat ons almal die suksesvolle pad na môre òf saam sal loop òf in verdeeldheid saam sal ondergaan, behoort ons binnelands sowel as buitelands ons vriende te tel.

Mnr. die Voorsitter, dit is aangenaam om die agb. lid vir Vasco te volg. Ek glo agb. lede sal saamstem dat hy ’n besonder positiewe bydrae tot die debat gelewer het, ’n bydrae wat as tema gehad het ,,sound economics versus political ideology”. Die agb. lid het tereg gewys op dit wat produktiwiteit eintlik is en dat die buiteland, veral die Westerse wêreld al hoe meer belangstel in die ekonomie en die finansiële opset in Suid-Afrika. ’n Mens kan dus vra waarom dit die geval is.

Myns insiens het ons vanmiddag en vanaand ’n nuttige samespreking gevoer, en ’n mens kan begin by die bydrae van die agb. lid vir Yeoville. Hy het in der waarheid die huidige finansiële opset in die internasionale sfeer vergelyk met die opset tydens die tydperk voor die Tweede Wêreldoorlog. Ek wil hom gelyk gee want vandag leef ons, hier aan die suidpunt van Afrika, in ’n besondere siek finansiële wêreld, veral in ’n besondere siek finansiële Westerse wêreld. As ons daarvan hou of nie, ons is ’n onafskeidbaar deel van daardie wêreld. Die agb. Adjunk-minister het vanmiddag hier tereg daarop gewys dat as ons van inflasie praat, moet ons eers kyk na wat inflasie is en dat dit nie net na aanleiding van Suid-Afrika se monetêre beleid is dat ons inflasie het nie. Ons moet kyk wat die buitewêreld se effek op ons inflasie is en hoe dit eintlik ook via invoere of wat ook al hierheen Suid-Afrika kom en uiteindelik hier tot rus kom. Ek wil egter vanaand die stelling maak, en glo dat ek dit wel kan maak, dat die owerheid op flnansiële en ekonomiese gebied ons gebring het tot ’n posisie waarvandaan Suid-Afrika die toekoms met optimisme kan betree. As ’n mens na die koerante kyk, nie net spesifiek na ons plaaslike koerante nie, maar ook na koerante elders in die wêreld, dan lees ons bv. dat ,,West Germany doubles gold trade deficit”. Onrusbarende syfers word genoem. As ’n mens rondreis in Europa en jy kom in Wes-Duitsland, dan sien ons dat die finansiële en ekonomiese prestasies wat Wes-Duitsland na die tweede Wêreldoorlog behaal het, kop en skouers bokant die res van Europa staan. Dan is dit onrusbarend wanneer ons hoofopskrifte in die koerant lees van die probleme wat tans op finansiële gebied deur Wes-Duitsland ondervind word. ’n Mens kan ook let op wat bv. verlede week gebeur het met die pond sterling op die internasionale monetêre mark. Sterling het ’n hoogtepunt bereik, seker een van die grootste hoogtepunte sedert die Tweede Wêreldoorlog. Maar ten spyte van die krag wat daardie monetêre eenheid behaal het in op internasionale gebied, het die Verenigde Koninkryk absoluut magteloos intern gestaan om daardie vrugte te pluk na aanleiding van die stabilisering van die pond teenoor die dollar, weens die feit dat inflasie en interne finansiële probleme van so ’n aard is in Brittanje dat dit absoluut onbeheerbaar geword het. So kan ons van land tot land ’n vergelyking tref. Daar is die magtige Japan wat probleme met die jen ondervind. Dit wys vir ons een ding, soos die agb. lid vir Yeoville ook gesê het, te wete dat dit ongelukkig so is dat ons in Suid-Afrika realisties moet wees. Om te groei uit krag, is ons beleid.

Ons is egter onafskeidbaar deel van daardie wêreld, en myns insiens is ons besig om saam met daardie wêreld te gly. Finansieël gesproke, kan dit nie langer so voortgaan nie. Een of ander tyd gaan probleme opduik in die ganse Westerse wêreld, probleme waarvoor ek glo ons, as siele geplaas op die aarde met ’n roeping, nie skouer aan die wiel sal kan sit om ’n oplossing te vind nie. Dit is sorgwekkend. Ons hier in Suid-Afrika moet dus die potensiaal wat aan ons gegun is via hierdie Regering en die private sektor benut. Ons aan die suidpunt van Afrika moet voortgaan om ons infrastruktuur uit te bou, en om ons beskeie rol te speel in hierdie finansiële kolos wat besig is om uitmekaar te breek. Derhalwe is dit baie positief en baie goed wanneer ’n mens in koerante en finansiële tydskrifte lees wat die ganse wêreld ingestuur word, dat instansies in die georganiseerde handel en georganiseerde nywerheid vir die wêreld sê: ,,Business outlook in South Africa excellent.” Een van die beste barometers ter wêreld is sekerlik die Effektebeurs. Dan voel ’n mens sommer trots wanneer ons die volgende lees: ,,SuidAfrika se beurs presteer beste ter wêreld.”

Ek glo die edele Minister van Finansies het ’n besondere lansie gebreek vir die wêreld se finansies toe hy uitgenooi is na die Schultz International Monetary Seminar op 15 Mei en ’n adres onder die volgende hoof gelewer het: ,,Monetary gold and monetary reform: quo vadisT’ Wanneer ’n mens hierdie toespraak lees, wonder ’n mens wat die wêreld teen goud het. Besef mense dat papier nie vergelyk kan word met goud nie? Goud leef; goud word groot; goud sal nie doodgaan nie; goud sal voortleef. Wanneer ’n mens na die wêreldopset kyk, wonder jy of die internasionale monetêre beleidmakers dit besef. Of is dit reeds te laat? Goud gaan wat ons betref, in die toekoms ’n noemenswaardige rol speel. Wat die internasionale wêreld betref, het goud egter nie daardie betekenis nie. Is dit jaloesie? Is dit as gevolg van die feit dat hulle Suid-Afrika finansieël wil breek? Of wat is aan die gang? Besef hierdie mense nie waarmee hulle besig is om te speel nie? Ons moet ook almal onder die besef staan van die verantwoordelikhede wat op ons skouers rus. Ons moet almal hierdie besondere uitdaging aanvaar sonder aarseling. Dit is al werklike antwoord vir ons vyande.

Ons kan vir onsself vanaand die vraag afvra: Wat gaan die gemiddelde goudprys in 1980 wees? Wat gaan die gemiddelde goudprys wees? Om die bewegings van die goudprys te voorspel, het nou inderdaad moeilik geword. Ons bly egter daarvan oortuig dat alhoewel die prys aansienlike skommelings op die kort termyn kan vertoon, dit op die lang termyn verder opwaarts sal neig. Dit is die uitdaging van môre. Die hoër goudprys het beslis gunstige implikasies vir die Suid-Afrikaanse ekonomie gehad. Ek sê gunstige implikasies, want dit versterk ons betalingsbalans.

Die edele Minister het spesifiek in sy toespraak, waarna ek vroeër verwys het, ’n stelling gemaak wat ek glo ons almal in ag moet neem hier in Suid-Afrika toe hy gepraat het oor goud. Hy het gesê: ,,If it is properly harnessed then gold can be of vital concern in the future to South Africa.” Dit geld vir ons almal; ons moet ons huis in orde hou. Almal moet strewe om dit so te hou. Groot moontlikhede wag op ons.

Dit is onrusbarend as ons kyk na die bankkoers op lenings in die buitewêreld, ’n bankkoers van tussen 20% en 21%. Daagliks kom mense wat geld wil leen na Suid-Afrika om sodoende nie ’n bankkoers van 20% te betaal nie. Onlangs het ek die geleentheid gehad om met kiesers te gesels, spesifiek oor hierdie saak. Die man arriveer hier op die Saterdagaand en hy wil lenings in SuidAfrika aangaan weens die feit dat hy ’n rentekoers van 20% gekwoteer is op ’n lening in die buiteland. Ons is nie daaraan gewoond om daardie rentekoers te betaal nie. Op die Maandagaand ontvang hy ’n teleks van die buiteland: ,,Die rentekoers is nie meer 20% nie, dit is nou 21%.” So kan ’n mens voortgaan. Ons in Suid-Afrika moet net besef dat soos die edele Minister gesê het: ,,What is at stake here, as I shall try to point out, is nothing less than monetary and political stability in the Western world and the survival of the free enterprise system.” Hoe gouer die Westerse wêreld dit besef en hou gouer hulle vennote word in die wonderlike dag wat moontlik kan aanbreek, des te beter.

Mr. Chairman, the hon. member for Overvaal has, I think, dealt with a wide range of subjects relating to the economic situation outside of South Africa. The one point that I want to draw attention to is that if one, in fact, is not vigilant in one’s own country in respect of a matter such as inflation, and you do not endeavour to control it to the maximum extent possible, the situation can get utterly out of hand. I am going to quote just two simple figures. Firstly, in the decade from 1960 to 1970 the average inflation rate in Chile was 32,9%. To us this would mean a disastrous situation. Yet they did not control it. There were whole series of reasons. But what happened? From 1970 to 1977 the average annual inflation rate in Chile was 267,8%. When the inflation rate reaches that level, the country is finished. All savings are lost, the whole infrastructure and the whole fabric of the community are destroyed. And Chile is not an isolated case, Sir. [Interjections.] Correct, your property remains value. I am with the hon. member. The inflation rate in Argentina was 21,8% between 1960 and 1970. Because of what happened there in the following seven years, it was an annual average rate of 107,3%. The difficulty I have is that I see the spectre of inflation hanging over countries and I see it hanging over the Western world. I can tell you the history of what happened in Germany in 1923. Eventually they had to bring wheelbarrows full of money to buy a loaf of bread. And that is why we will continue to impress upon this Government in the interests of everybody in South Africa that this must never be allowed to happen here. [Interjections.] We will pressurize them to ensure that whatever action is taken, such action is designed to protect the country against inflation, because that is what is to my mind one of the greatest destroyers of people, morale and economies. That is why this must be done.

Sir, I want to raise a variety of topics with the hon. the Minister, the first of which is bonus bonds which is a matter, as he knows, fairly close to my heart. I regard bonus bonds as one of my babies.

I think we should let the hon. member win a prize sometime. [Interjections.]

I think that is not a bad idea. With the amount of money you have already got from me on bonus bonds I probably deserve it! But, Sir, the issue I want to raise is twofold. The first is that there exists a considerable controversy in regard to when the prizes should be capable of redemption. Should there be a period of three years as in terms of the present rules; should we cut down on the period of time; or should it be that at such time when the bond is presented to be redeemed, one should be able to get the prize if one has won it? Sir, I believe people should look after their own interests and the fact that they should check to see that they get their prizes when they are entitled to them, but life being what it is, I would like to suggest to the hon. the Minister that he should consider very carefully—I have written to the Deputy Minister in this connection and I am still awaiting a reply; perhaps he will give me an answer tonight—that when one redeems one’s bond one should get one’s prize. It does not matter whether one has held it for six months, two years or five years, on the day that one can redeem one’s bond one should get one’s prize.

Mr. Chairman, you may well know of the classic case of the man who actually won a big prize but he cannot claim it because his wife has the bond and will not give to him. This can go on for a long time. Why penalize either the wife or the husband or anybody else? I believe that when one redeems a bond, that is the time for one to claim the prize.

The second point I want to make is that these bonds at the moment bear simple interest. What happens is that when a bond has been in existence for a year people go and cash in their bond, take the money and immediately buy another bond. In other words, if one has bought a bond for R100 and after one year one gets R105, one buys R105 worth of bonds. After another year one cashes in R105, gets one’s 5% and then one buys more bonds. This is done because it is simple interest and I would like to submit to the hon. the Minister that he would save himself a tremendous amount of administrative work as well as saving the public a tremendous amount of trouble if interest were compounded annually. If anything, what happens is that a person who does not redeem his bond after a year, loses the chance of the extra 5% on the bond. Why not allow the interest to be compounded so as to avoid that situation and where the person at least gets the compound interest but does not have to go through all the processes of redeeming and repurchasing bonds. Sir, I submit these two matters to the hon. the Minister and ask him to consider them.

The second matter I want to raise is one of my favourite topics and that is the duty-free shop at Jan Smuts Airport and the question of sales tax. Sir, let me tell you that I have been through that duty-free shop frequently and every time I go there somebody says: “How can this be a duty-free shop when in fact I am asked to pay general sales tax on the articles I am buying?” These persons are foreigners who do not experience this anywhere else in the world, but when they come to South Africa and buy articles in a duty-free shop, they say: “This is a bluff; it is not a real duty-free shop.” I am aware that this is a source of revenue and I know a fair amount of revenue is earned by this shop. I also happen to know that we are going to have more duty-free shops. I am in favour of them, both here in Cape Town and in Durban and I am very happy that we are going to have them. But I really think it creates a bad image for visitors to South Africa to visit a duty-free shop and then to be told that it is not really a duty-free shop. Now I know that the argument is that general sales tax is not an excise duty. I am aware of that, Sir; but I am talking about our image in respect of the thousands of people who visit South Africa.

The third point I want to raise is exchange control.

One can often buy those items cheaper outside.

Well, that is another matter as to what the price levels are in duty-free shops. I assume that that is a question which will have to be dealt with when the tenders are dealt with.

Sir, let me now deal with exchange control. Sir, the policy of the Government as I understand it is to move towards a general relaxation of exchange control and particularly in respect of non-residents. I would like to make a submission and get a reaction to it. The hon. the Minister announced a short while ago that he was removing the limit of R100 000 which ex-residents could receive by way of income from South Africa and that they could now receive unlimited income from South Africa. The capital they may remove amounts to R100 000 worth of financial rands but income may be removed in an unlimited fashion. Sir, let me put that case to you and, against that, the case of a resident who would like to expand his business and so perhaps encourage exports but not initially perhaps to the extent that he would like, who would like to invest overall, but he resides in South Africa, his profits stay in South Africa, his assets are in South Africa and if he tries to get permission in order to invest abroad he cannot do so. Sir, dealing with this issue, I ask: What is more in the interests of South Africa—that an ex-resident should get unlimited income or that the resident should be able to some extent to diversify his interests? I put that position to the hon. the Minister and would like to get a reaction to it. I do not believe that there should be unlimited investment abroad; I am not a Milton Friedman freak who thinks that one can remove all control and that eventually everything will right itself because my problem is that I do not know whether we live that long; obviously everything does right itself but it takes a tremendous amount of time as has, for example, happened in Israel at the present time, where Milton Friedman persuaded them to lift exchange control and we have seen the consequences of it. I do, however, think that one might weigh up the pro’s and con’s for South Africa of that kind of exchange control situation.

There is another point I would like to raise with the hon. the Minister. We have had a long discussion about interest rates and the fight against inflation but thus far we have not had a concrete response from the hon. the Minister. My fears are in connection with interest rates and the savings of the aged. The argument advanced by the hon. the Minister in regard to fluctuating interest rates is absolutely correct. Interest rates do go up and down and we may or may not yet have reached the nadir of interest rates in South Africa. I do not know; the hon. the Minister is obviously far better informed on this issue than I am. [Time expired.]

Mnr. die Voorsitter, ek staan op om die agb. lid die kans te gee om voort te gaan met sy toespraak.

Die agb. lid vir Yeoville kan voortgaan met sy toespraak.

Thank you, Mr. Chairman, I am indebted to the hon. the Deputy Minister.

I believe that the arguments advanced by the hon. the Minister are absolutely valid except for one simple issue and that is that when interest rates are substantially below the inflation rate something is wrong with the investment patterns for aged people because they cannot cope with that situation. I have seen a table drawn up of international interest rates in relation to inflation rates and I want to say that the general policy of the Government should be to see to it that in these circumstances the aged people do not have to invest at rates which are below the inflation rate. The hon. member for Mossel Bay raised the issue—he posed the question more than the solution—but the solution is there. The hon. member for Bloemfontein who spoke a little earlier also drew attention to this issue. There is a solution, I want to ask the hon. the Minister to consider very seriously once again index bonds for the aged because I think this is necessary in the times in which we are living. It is not good enough to say that we should wait a little while because in the meantime people are suffering, people who have made their contribution to South Africa.

Then, Sir, I would like to raise the question—and I am going to do this in a proper, non-political manner—of the Secret Services Fund. In terms of section 23 of the Secret Services Account Act the hon. the Minister may, at the request of any other Minister and in such manner and subject to such conditions as he may after consultation with such other Minister determine, make available to a department of State for which such other Minister is responsible, moneys in the Account for utilization for services of a secret nature determined from time to time by the Minister of Finance and such other Minister as being in the national interest and for expenses incidental to such service. The budget provides for no less than R33 million for secret services this year. Last year it provided for R29,5 million. I am not asking for secret information, but I think we are entitled to know which State departments are using this money, whether any of this money is used for information purposes and whether the hon. the Minister has actually made determinations with other hon. Ministers that the services are in the national interest. I also want to ask the hon. the Minister whether, in terms of section 3 of that Act, any direction has been given as a result of which the Auditor-General is not auditing all the accounts fully; in other words, whether there are any aspects which are not being audited. Lastly, I should like to know what has happened to the funds which were allocated to the former Department of Information until its abolition after 1 April 1978, when this Act came into being, particularly those funds which are referred to in Exhibit 17(d) and Exhibit D of the Interim Report of the Erasmus Commission. I think that the hon. the Minister has a duty to tell us something about these matters.

I also want to raise two other aspects, namely, capital gains tax and fringe benefits. Nobody will say that the tax concessions for this year are not meaningful. They certainly are. There is, however, a shadow that is at present hanging over both the Public Service and the private sector with regard to fringe benefits. Uncertainty is the order of the day and there is a feeling among entrepreneurs and managers that what is being given with the one hand will be taken away with the other next year. The concept of capital gains tax is also around the corner. The question which now arises is when the hon. the Minister is going to introduce Bills in relation to these matters. I do not know, although I assume that they will not be introduced this year. Are they going to be introduced next year, and will the hon. the Minister remove the uncertainty that exists in respect of these matters at the earliest opportunity.

One last matter is that I do not believe that I have to convince the hon. the Minister that job creation is the No. 1 priority in South Africa. I can quote from the statistics with regard to unemployment. They have been quoted again and again. I can also refer to the number of jobs that have to be created. All these things are known to the hon. the Minister. However, the purpose of my request tonight is to appeal to the hon. the Minister to give fiscal incentives, firstly, to those who create new jobs, those who create labour intensive industries and to those who use men instead of machines wherever they are able to do so. There are incentives to buy machines, there are initial allowances and investment allowances, and there also are incentives in the homelands. I do, however, believe that they are not enough and that fiscal incentives for the creation of jobs should be a priority. I noticed something strange with regard to these incentives. In one of the publications of the Department of Co-operation and Development I read about the incentives that are available for industries in the homelands. I wonder whether the hon. the Minister could tell me why, if one starts a business in Gazankulu or at Sishego in Lebowa, one only gets 40% with respect to Black wages, but when one starts a business in Phatudi in Lebowa or in Phuthaditjaba in QwaQwa, one gets 50%. What is the logic behind this? With regard to rentals and interest, the rates vary from 7,5% at Dimbaza, 7,5% in Phatudi to 8% in QwaQwa, and to 5,5% in kwaZulu. I should like to ask the hon. the Minister whether there is any logic in regard to why these incentives are given in this fashion.

Mr. Chairman, the hon. member for Yeoville will forgive me if I do not reply to his speech. The hon. the Minister of Finance will fully reply to the matters he raised.

Ek wil in die eerste plek aan die agb. lid vir Mooirivier verskoning vra dat ek nie netnou op sy roerende pleidooi geantwoord het nie. Soos ek die agb. lid verstaan het, het hy eintlik ’n ,,national mampoer day” bepleit. Die agb. lid was ook baie bekommerd oor die familiegeheime wat verlore sal gaan. Ek het daarvan kennis geneem. Ek wil die agb. lid vir sy bydrae bedank, veral met betrekking tot dit wat hy oor die Landbank gesê het.

Ek het baie min tyd tot my beskikking en agb. lede sal my verskoon as ek baie kortliks op hul toesprake antwoord. Ek wil die agb. lid vir Carletonville graag bedank vir die baie diepsinnige wyse waarop hy ten opsigte van die versekering, wat deur die Landbank gedoen word, gepraat het. Ek dink dit is ’n baie lofwaardige skema wat al baie smarte in ons land uitgeskakel het. Aangesien mense hierdeur versekering gehad het, was daar, wanneer daar ’n skielike sterfgeval was, voorsiening gemaak. Daar is tans sprake daarvan dat die private sektor gaan poog om hierdie skema oor te neem. Sover dit ons betref, is enige voorstel welkom. Hierdie skema van die Landbank kan egter nie maklik geklop word nie. Ek kan die agb. lid egter die versekering gee dat, vanweë die stabiliteit wat dit in die landbou en die Landbank teweegbring, ons nie maklik aan hierdie skema sal laat torring nie. Ek is egter nietemin bereid om met enigiemand oor voorstelle met betrekking tot ’n beter skema te gesels.

Die agb. lid vir Pietermaritzburg-Noord het gevra dat ons nie algemene verkoopbelasting moet hef wanneer ouetehuise opgerig word nie. Ek wil die agb. lid egter net daarop wys dat algemene verkoopbelasting nie op geboue as sodanig betaalbaar is nie. Die kontrakteur wat vir die oprigting van daardie geboue verantwoordelik is, betaal algemene verkoopbelasting op die boumateriaal wat gebruik word. Die kontrakteur verhaal natuurlik nie die algemene verkoopbelasting van die ouetehuis nie, maar sluit dit in by sy tenderprys. Selfs met betrekking tot reparasies wat ’n kontrakteur aan ’n ouetehuis doen, wat die verf en materiaal wat gebruik word, insluit, word hy nie van algemene verkoopbelasting vrygestel nie. Vrystelling met betrekking tot algemene verkoopbelasting geld slegs ten opsigte van die lopende koste van ’n ouetehuis. Met betrekking tot alle benodigdhede wat ’n ouetehuis aankoop, soos byvoorbeeld voedsel, onderhoud, meubels, voertuie en herstelwerk, kan die ouetehuis sy sertifikaat aanwend. Wat die herstelwerk wat deur die ouetehuis self onderneem word, betref, kan die sertifikaat gebruik word om die benodigde materiaal, vrygestel van algemene verkoopbelasting, te koop. Ek wil egter net daarop wys dat, waar ’n kontrakteur byvoorbeeld die herstelwerk doen, die arbeid nie belasbaar is nie. Dit is net die materiaal wat belasbaar is. Indien die ouetehuis self onderneem om aan te bou, en dit as ’n geregistreerde welsynsorganisasie geregistreer is, kan daardie materiaal gratis verkry word.

Dit is nie gratis nie.

Ek het my verspreek. Die ouetehuis word net vrygestel van algemene verkoopbelasting.

Mr. Chairman, I agree in principle with at least two matters that were raised by the hon. member for Yeoville. I think we are all in agreement that something should be done to guard elderly people against the ravishing influences of inflation, particularly when low interest rates prevail. As far as his plea for greater incentives for labour intensive development is concerned, I do not think that anybody on this side of the House will, in principle, disagree with him. I also think the hon. member has honoured his intention not to draw politics into this debate and we are all grateful for that.

However, I wish to reply to a matter raised by the hon. member for Houghton in the Second Reading Budget debate concerning the taxation of married women. Although the hon. member for Yeoville is not responsible for what the hon. member for Houghton says I think that as shadow minister of Finance he is at least accountable for what she has said in this instance. It is up to him to take her to task if he does not agree with her.

Die agb. lid vir Houghton het gedurende die tweedelesingsdebat gesê dat die agb. Minister en sy departement nog nooit ’n dieptestudie gedoen het van die moontlike Skatkisverlies as getroude mense vir belastingdoeleindes afsonderlik aangeslaan word nie. Dit is egter nie waar nie, want op bladsy 21 van ’n verslag wat in 1976 gepubliseer is, word daar duidelik gemeld dat vir elke R100-belastingverligting wat in daardie stadium aan getroude werkende vroue gegee sou word, die Skatkis ’n verlies van R36 miljoen sou ly. Die agb. lid se eerste stelling in verband met die belasting van getroude vroue was dus heeltemal onwaar. Wat ek verder eintlik teen haar het, is dat sy my argument in verband met die saak simpel genoem het. Nadat sy my argument simpel genoem het, het sy my toe in haar eie woorde, ’n bitterlik ,,eenvoudige” oplossing aangebied. Sy het gesê dat my argument simpel was toe ek gesê het dat dit diskriminerend sou wees as ’n egpaar met net een broodwinner meer belasting moet betaal as ’n egpaar waar daar twee broodwinners is terwyl albei egpare dieselfde inkomste verdien. Sy sê dit is ’n simpel argument en vir die rekord wil ek die saak graag regstel. Die goed wat sy daardie dag oor hierdie aangeleentheid gesê het, is heeltemal te gek om los rond te loop. Vir die rekord dink ek dit is belangrik dat ons aan hierdie kant van die Raad moet sê dat die amptelike Opposisie dit moet regstel, want anders sal ons dit aan die publiek daar buite moet meedeel dat die amptelike Opposisie ons simpel noem as ons agiteer dat dit diskriminerend sou wees as die man wat oortyd werk meer belasting moet betaal as die werkende egpaar wat langs hom woon en net soveel verdien as wat hy verdien met sy oortyd en al. As ons dus agiteer vir die regte van die man wat oortyd werk, word ons argument simpel genoem. As ons aan hierdie kant van die Raad agiteer dat daar nie teen die professionele man wat 12 en 14 uur per dag werk en sy vrou by die huis laat om die kinders groot te maak, belastinggewys gediskrimineer moet word teenoor sy bure wat albei werk en wat net soveel verdien soos hy alleen nie, word ons simpel genoem. As ons agiteer dat daar nie teen die man gediskrimineer moet word wat ’n ekstra betrekking aanvaar om die pot aan die kook te hou en sy vrou by die huis laat bly om die kinders op te pas en die huis in stand te hou nie, word ons argument simpel genoem. Ek wil hê dat dit op rekord moet wees dat as ons so argumenteer ons simpel genoem word. Die agb. lid vir Yeoville moet òf die agb. lid vir Houghton onderrig òf haar repudieer, want ons gaan hierdie dinge teen hulle gebruik.

Die beste van alles is die ,,eenvoudige” antwoord wat die agb. lid my gegee het. Sy het vir my daardie dag gesê dat die rede waarom die enkel broodwinner meer belasting behoort te betaal as die man en vrou wat al twee werk, is omdat daar in daardie huisgesin dan twee mense is wat ’n bydrae maak tot die bruto nasionale produk. Ek wil nou vra van wanneer af dit as ’n argument geld oor hoeveel mense ’n bydrae maak tot die bruto nasionale produk. Is dit, daarenteen, nie die waarheid dat party mense twee maal of drie maal die bydrae maak tot die bruto nasionale produk as wat ander mense maak nie? Dit het hoegenaamd niks met die argument te doen nie. Ek dink dit is nodig dat ek die agb. lid daar laat en net enkele opmerkings oor hierdie aangeleentheid maak. Dit is onmoontlik om in die kort bestek van ’n 10-minute toespraak die saak volledig in sy regte perspektief te stel.

Die saak is drievoudig. In die eerste plek word belasting deur die Staat gehef om sy noodsaaklike uitgawes te dek, niks meer nie en niks minder nie. Die oomblik as ’n belastingtoegewing gemaak word en daar ’n tekort in die Skatkis ontstaan, moet daar eenvoudig op ’n ander plek daarvoor gekompenseer word. Die Regering het nou oor ’n tydperk van jare besluit om ’n egpaar in plaas van ’n individu as ’n belastingeenheid te beskou. Dit is nie omdat die Regering iets teen die werkende getroude vrou het nie, want dit het hoegenaamd niks met die saak te doen nie.

Kan ek die agb. lid ’n vraag stel?

Nee, ek het ongelukkig nie tyd om nou ’n vraag te beantwoord nie. Die Regering het nie iets teen ’n werkende getroude vrou nie, maar dit behels die kwessie van wat ’n belastingeenheid moet wees en wat ook elders in die wêreld baie deeglik onder oë gesien is. Dit is ook nie ’n onherroeplike verknogting aan die stelsel van die belasting van egpare in plaas van individue nie. As dit egter ooit gebeur dat daar ’n beleidsverandering kom, sal daar in die eerste plek gehandel moet word met die verlies aan inkomste en sal daar in die tweede plek die nodige beheermaatreëls getref moet word om te sorg dat daar nie uitbuiting plaasvind nie.

Die tweede feit in verband met hierdie saak is dat alle benaderings voor- en nadele het ten opsigte van belastingpligtigheid. Die voordele van ’n egpaar as ’n belastingeenheid is in hierdie stadium volgens die mening van hierdie kant van die Raad groter as die nadele daaraan verbonde. Die voordele verbonde aan die egpaar as ’n eenheid is in hierdie stadium—dit mag later verander—ook meer as die voordele verbonde daaraan om die individu as ’n eenheid te sien. In die eerste plek voldoen dit by uitnemendheid of in ’n baie hoë mate aan die eerste vereiste waaraan goeie belasting moet voldoen, te wete die vermoë om te kan betaal. Hieroor sal die agb. lid vir Yeoville en sy party tog nie met ons twis nie. Die eerste vereiste van belasbaarheid is die vermoë om te betaal. Dit is ook, terloops, waarom mense met ’n groter inkomste hoër belas word. Dit is ook ’n manier om die herverdeling van rykdom, waaroor hulle so emosioneel raak, te bewerkstellig.

Dit is ’n wetenskaplik bewese feit dat die tweede eenheid in ’n huis goedkoper lewe as twee afsonderlike eenhede.

Dit is nie die punt nie.

Dit verhoog die vermoë om te betaal, en dit is die punt wat dit vir my lyk of die agb. lid vir Constantia ook nie kan verstaan nie. Twee wetenskaplike ondersoeke het bewys dat as die man ’n eenheid van honderd betaal om homself aan die lewe te hou en hy sou trou, die vrou slegs 36 eenhede meer of 42 eenhede meer sou kos. Dit is die resultaat van twee wetenskaplike ondersoeke. Wanneer ’n getroude vrou werk, is dit dus ’n kwessie dat haar vermoë om te betaal, verhoog word. Daar is dus groter sekerheid oor daardie belasting. Dit is ’n gerieflike manier om belasting te vorder en verg min administratiewe koste.

Daar is egter ook nadele aan hierdie benadering verbonde. Dit is waar dat dit sekere dames kan ontmoedig om te werk, maar as ’n mens kyk na die resultate van die ondersoek waarna ek vroeër verwys het, sien ’n mens dat die mark feitlik versadig is. Daar is relatief baie min vroue wat nog tot die arbeidsmark kan toetree.

Ek wil nog een laaste punt maak, want my tyd loop uit. Dit bly ’n feit dat daar oor ’n tydperk van vyf jaar gepoog is om die belastinglas van die getroude vrou te verlig. Daar moenie vergeet word nie dat die marginale belastingkoers van haar man vanjaar verminder is na 50%. Dit is ’n uiters belangrike toegewing, want die ondersoek het getoon dat die meeste vroue kla oor hulle belasting omdat die marginale koers te hoog was. Nou is nie net die marginale koers verlaag nie, maar tree dit slegs in werking op ’n gesamentlike inkomste van meer as R40 000 per jaar. ’n Verdere toegewing is dat R1 200 van haar inkomste belastingvry is. Dit is nie net ’n bedrag van R1 200 nie, maar ’n bedrag wat van groot waarde is wanneer dit by die marginale belastingkoers kom. Hoe hoër die inkomste van so ’n vrou se man, hoe meer beteken daardie R1 200 vir haar. Dit stel haar in staat om ten minste die uitgawes wat sy moet aangaan om te kan werk, te kan bestry.

Ek dink dus dat ons die kwessie van die werkende getroude vrou in sy ware perspektief moet sien en dat ons asseblief nie daarvan ’n politieke speelbal moet maak nie. [Tyd verstreke.]

Mnr. die Voorsitter, ek wil die agb. lid vir Florida wat laaste gepraat het, bedank vir sy bydrae. Ek dink hy het die belastingposisie van die werkende getroude vrou baie duidelik gestel. Ek wil ook die agb. lid vir GriekwalandOos bedank vir sy bydrae. Soos in die geval van boedelbelasting dink ek dat enige objektiewe waarnemer sal moet toegee dat ons darem baie groot verbeterings aangebring het in die posisie van die werkende getroude vrou. Ek hoop dit sal as sodanig gesien word, veral wanneer die nuwe gedetailleerde belastingskale beskikbaar is.

Mr. Chairman, I have quite a number of points to which I could reply and in the limited time I have I shall do my best. The hon. member for Edenvale explained he had to be in the House and I wanted to say that he made a thoughtful and very useful contribution to this debate. He has obviously studied his subject when he talks about insurance. He referred to pension funds in the context of the sort of debate we had this evening, and I thought he was very much at home in this subject too. I wanted to inform him that so far as his point was concerned that buyers of insurance policies should perhaps be given more information and, in regard to pension funds, that those concerned should have more details made available to them, these are matters we shall go into again. In the meantime I propose to refer these issues to the Advisory Committee for Long-term Insurance. This is turning out to be an extremely useful body which was appointed just over two years ago. I think this committee can also give consideration to the suggestions in respect of pension funds, especially as long-term insurers are active in that field as well. I shall proceed on that basis, Mr. Chairman.

The hon. member for Yeoville referred to exchange control and the transfer of capital and free transfer of income of ex-residents. He asked why we allowed free transfer of income by ex-residents and not the transfer of capital by residents.

In a limited fashion.

I think the main reason arises from our commitment to the International Monetary Fund. We are bound not to control current transfers but may control capital transfers, and it is in that sense that this point really arose. It is something we are constantly looking at and the hon. member is quite correct when he says we are hoping to relax exchange control for non-residents still further and, indeed, in good time, also the exchange control applying to residents in certain important respects. The only reason why the limit of R100 000 on the transfer of funds abroad was lifted, was because it is a purely current transfer and capital transfers are allowed via financial rands these days under limited or specific conditions. That is the policy at the moment. As I say, it is not a static policy; we are constantly looking at it and I hope to be able to make other announcements in this respect as we go along.

On the subject of exchange control, may I just interpose something we have done of late in this respect.

Ek verwys na wat ons nou die Tegniese Komitee oor Deviesebeheer noem. Agb. lede sal hulle herinner dat ek tydens my tweedelesingstoespraak van die Gedeeltelike Begrotingswetsontwerp voor die Raad op 25 Februarie melding gemaak het van die wenslikheid om vir verskeie redes genoem weer eens te kyk na die samestelling en die opdrag aan die kommissie wat aangestel was onder die voorsitterskap van mnr. H. J. D. van der Walt, LV., om aandag te skenk aan wanpraktyke in deviesebeheer en verwante belastingvelde. Ek het ook gemeld, soos agb. lede mag onthou, dat ek in hierdie verband die raad van twee buitepersone, twee deskundiges, by name dr. G. W. G. Browne en prof. D. G. Franzsen, gevra het. Hulle aanbevelings het onder meer ingesluit die aanstelling van ’n tegniese komitee om op ’n deurlopende basis aandag te skenk aan deviesebeheer-wanpraktyke. Ek het hierdie aanbevelings dan ook aanvaar. Ek kan agb. lede meedeel dat hierdie komitee, wat bekend sal staan as die Tegniese Komitee oor Deviesebeheer, aangestel is onder die voorsitterskap van dr. S. S. Brand, die hoof van die Direktoraat van Finansiële Beleid van die Departement van Finansies, en dat die volgende persone ook in daardie komitee sal dien: Dr. Slals, vise-president van die Reserwebank; dr. Burton, Direkteur van Finansies in die Direktoraat van Finansiële Beleid; mnr. Massyn, adjunk-sekretaris, Direktoraat van Binnelandse Inkomste; en mnr. S. P. du Plessis, ondersekretaris van die wetsafdeling van die Direktoraat van Doeane en Aksyns. Ek het verder voorsiening gemaak in die samestelling van die komitee, wat ’n vaste komitee sal wees, vir die koöptering, soos en wanneer nodig, van kundige persone uit die openbare en die private sektore. Alle tersaaklike stukke wat tot die aandag van die Van der Walt-kommissie gebring is sal aan hierdie nuwe tegniese komitee oor deviesebeheer voorgelê word, as dit nie alreeds gedoen is nie.

Die taak van die nuwe komitee sal wees om nie alleen aandag te skenk aan wanpraktyke in die deviesebeheer-veld en verwante belastingaspekte nie, maar ook om op die lopende grondslag aanpassings in die stelsel te oorweeg, veral nadat die De Kockkommissie die deviesebeheerbeleid as beleidsinstrument behandel het, aanbevelings daaroor aan die Regering voorgelê het en hierdie aanbevelings deur die Regering aanvaar is. Die komitee sal van tyd tot tyd vergader en sy aanbevelings voorlê aan die Komitee vir Finansiële Beleid en Strategie waarvan ek self die voorsitter is. Uitvoering aan besluite sal dan gegee word deur die deviesebeheer- en inkomste-owerhede na gelang van die geval. Ek verwag stellig dat die tegniese komitee wat deur spesialiste en kundiges op elke terrein gesteun sal word, daarin sal slaag om nie alleen wanpraktyke te bekamp nie, maar veral aandag te skenk aan die vereenvoudiging van ons deviesebeheerstelsel en die aanpassing daarvan by die meer mark geörienteerde benadering soos aanbeveel deur die kommissie onder voorsitterskap van dr. De Kock. Dit moet ons strewe wees om hierdie beheer te beperk slegs tot absolute noodsaaklike maatreëls en dan moet dit so eenvoudig en effektief moontlik gedoen word. Ek wil net byvoeg, Meneer, dat dit goed gaan met die sogenaamde De Kock-kommissie. Ek dink dit is ’n baie belangrike kommissie oor die monetêre stelsel en die monetêre beleid in Suid-Afrika. Hulle is hard besig en ek sien uit na ’n moontlike verdere verslag teen die einde van die jaar, of kort daarna.

Die agb. lid vir Bloemfontein-noord het ’n interessante toespraak gemaak en ek moet sê ek het waardering vir sy gedagte dat ons ons munte en note moet versorg. Ek dink dit is reg. Hy het met reg gesê dat baie mense letterlik nie die waarde van geld besef nie. Hy het verder gegaan en voorgestel dat ons ’n heel nuwe reeks munte moet laat ontwerp vir R1, R2 en R5.

Die bankstelsel in Suid-Afrika het die taak om verslete banknote onmiddelhk na die Reserwebank terug te stuur vir kansellasie en vervanging met nuwes. Miskien voer die bankstelsel nie altyd hierdie taak behoorlik uit nie. Ek wil ook sê dat die uitreiking van muntstukke met hoë waardes natuurlik nie vanself verseker dat die waarde van ons geld meer stabiel gaan wees nie. Daarby sal dit die beweging en versending van fondse bemoeilik, want muntstukke vervoer moeilik in groot hoeveelhede. Die grootte en gewig van ons munte word deur die Munt bepaal, met inagneming onder meer van die behoeftes van blindes en die gebruike in outomate. Dit is net natuurlik slegs twee oorwegings. As ’n mens in die buiteland getoer het, dink ek glo jy nie dat ons munte buitengewoon groot is nie. Maar, Meneer, ek noem net daardie puntjies wat my onmiddellik opgeval het i.v.m. die praktiese probleme, maar ek sal hierdie voorstelle aan die Munt oordra en ons sal sien wat hulle reaksie is. Ek dink die gedagte is ’n baie goeie een. Ek hou ook van die verdere gedagte dat ons ons geld letterlik beter moet versorg. Dit is baie belangrik.

Then, Mr. Chairman, the hon. member for Orange Grove raised the question of group life insurance particularly. He pointed out that in certain schemes conditions were apparently changed and possibly to the detriment of the policyholder or the participant in the scheme. He was rather critical of the Registrar of Insurance. He said that allegations had been made that the Registrar had not taken particular interest of protests that had reached him in this respect, or of criticism that had been expressed. I should like to say that whatever the possible defects may be of some of these schemes and whatever the dissatisfaction that may arise on the part of participating policyholders, from my experience of him and his office, I really do not think that the Registrar of Insurance is in any way guilty of a lack of interest or any kind of dereliction of duty. He is one of the most dedicated and hard-working officials whom I have to deal with. I work very closely with him and I want to give that absolute assurance to the Committee. I think that is necessary.

I think, however, that as far as the schemes are concerned, this is something that has been worrying me too. I think the hon. member may take it as quite definite that we will certainly make a very close study of the position—we have already started—and see whether it may be necessary to give more protection to the public in the light of what may have happened in order to prevent that kind of arbitrary thing from possibly happening again.

As far as his suggestions regarding investments by life insurers in housing projects are concerned, where he thought that insurers could make money available at comparatively low interest rates, I am not sure whether he was suggesting that the State should subsidize interest rates there or that the insurers should be persuaded to make the money available at lower rates. That is something which appeals to me but it is a question of how that can be done in practice. It is an interesting thought and we will certainly give it further consideration. Mr. Chairman, I have to be rather brief because of the time factor.

Waar my agbare kollega, die Adjunkminister alreeds op sekere agb. lede aan hierdie kant geantwoord het, sal hulle my verskoon as ek nie verder op die punte wat hulle geopper het, ingaan nie.

The hon. member for Mooi River may remember that we had an interesting debate on his private motion. I did not quite state the case as he says I did. I remember it well; I thought I gave a rather masterly reply! [Interjections.] But it was a very interesting debate and we took quite a lot of trouble to answer his proposal. We can look it up. However, what I should like to tell the hon. member is that the Select Committee on Public Accounts has asked the Secretary to the Treasury to investigate methods to improve the insight of members into the estimates of expenditure. The Secretary to the Treasury informs me that he has undertaken to report back to the committee early next session. So that matter is being pursued.

The hon. member for Mooi River also referred to the position of a divorced husband who pays alimony and has the custody of the children. Such a person will be regarded as a married person for tax purposes provided he supports the children wholly out of his own funds. Where he does not have the custody I would say he is no worse off than an unmarried person paying maintenance for his child or children and both would be regarded as single. The mother who receives the maintenance or alimony is not taxed on that maintenance or alimony.

He also raised the question of gold mining taxation and I think he rather suggested that it was high and that we might reduce it. Is that correct? The structure of the gold mining tax formula is based on profitability. That is quite clear. The lower the profitability, the lower the rate of tax and, in certain circumstances, it can even lead to a subsidy. For example, we have the subsidy on the so-called marginal mines. Furthermore, gold mining taxable income differs from commercial taxable income in that capital expenditure is deducted in the determination of gold-mining taxable income. The rates quoted by the hon. member would include lease payments. I think gold can be regarded as a sort of patrimony of the people of South Africa. If one accepts that, then I would say they have the right to exact payment for the right to mine such a payable possession of the people. After all, when the mine is worked out the State’s responsibility towards the citizens who must be provided with work and so on, remains. The South African gold-mining tax formula has been praised in mining circles abroad as the only system which appears to encourage the mining of lower grade ore and thereby prolongs the life of the mines and provides employment and so on beyond the date that may otherwise have been the case. I did undertake on a previous occasion to make more information available to the hon. member. I think I slipped up; I will see to it that the hon. member obtains that. It is an interesting subject and one on which I think one could talk for quite a long time.

The hon. member for Mooi River made an interesting statement. He asked why did we not do away entirely with tax-free investments. There is something to be said for that, Sir. I have a note here from the Commissioner for Inland Revenue which says “Hear, hear!” [Interjections.] Of course, these are instruments that were devised to induce saving. That is the whole point. It is felt on our side that they are rather effective in that respect. But who knows? These things are constantly being looked at by the Standing Commission on Tax Policy and we will see how we go from here. It is an important point and one which I think needs constantly to be reviewed.

The hon. member for Yeoville raised a number of points. One of them was the payment of prizes at redemption of bonds. Why not pay a prize on redemption? he asked. I am assured by the Secretary to the Treasury that this matter is being looked into and that there is a reply on its way to the hon. member. If he has not received it yet it is apparently on its way. I have not seen it yet, so I shall have to leave this matter at that.

The hon. member asked why there should be GST on purchases at the duty-free shop at Jan Smuts. Sir, it is difficult for us to make an exception. We have said that this is a tax that should be applied right through with very, very few exceptions such as in the case of certain medical facilities and so on. We are very reluctant to make this kind of exception because, if one does, one is certainly going to have a number of other representations.

They can put up a sign outside saying the goods are subject to GST.

Well, it is duty-free except for that. It is a low tax. I have no objection to making it quite clear that GST is payable on the transactions. As to the prices, I would not know. I am not competent to say how the prices compare. However, what is interesting—I noticed this again recently in a duty-free shop abroad—is that the prices of at least certain articles compared rather badly with the same article in one or two shops outside, although not all shops. So this is something which is constantly changing.

The hon. member for Yeoville also raised the question of decentralization concessions. The fact is that the concessions vary according to the relative disadvantages of being located in specific areas. Generally speaking, the further from the market, the less developed the infrastructure and the better the concessions that are available. I think if one were to analyse the position one would find that that is the explanation for the cases which the hon. member raised.

Then the hon. member also asked which departments were financed from the Secret Services Account. I am quite prepared to say they are Police, Information (Special Account), Foreign Affairs (Special Account), the Intelligence Services Account and Defence (Special Account).

“Information” is still in?

They have a special account. It is done on a very judicious and very careful basis. At the moment I think it is certainly to the advantage of the country. I have not excluded any of these accounts from auditing by the Auditor-General. In one specific instance there is a matter of detail that we are still discussing, but that answer is true; I have been adamant that the Auditor-General must audit in all cases.

Die agb. lid vir Yeoville het verwys na sekere gelde wat die Departement van Inligting ontvang het en waarvan in die Erasmusverslag melding gemaak is. Mnr. die Voorsitter, ek wil onmiddellik sê dat ek nie heeltemal seker is van die presiese bedrae wat daarby betrokke is nie. Ek het ’n bietjie meer tyd nodig om op die saak in te gaan, maar sal weer met die agb. lid daaroor gesels. Ek is nie heeltemal seker waaroor dit gaan nie.

Die agb. lid vir Pietermaritzburg-Noord het die kwessie van bydraes tot uittredingsannuïteitsfondse geopper en het veral verwys na die oues-van-dae. In die minuut of twee tot my beskikking wil ek die volgende onder sy aandag bring. Ingevolge die Inkomstebelastingwet bepaal die reëls van ’n uittredingsannuïteitsfonds dat ’n lid nie op die betaling van ’n jaargeld geregtig is eerdat hy nie die ouderdom van 70 jaar bereik het nie. Die vernaamste rede waarom uittredingsannuïteitsfondse vir inkomstebelastingdoeleindes erken word, is om selfgeëmplojeerde mense te help om gedurende die tydperk terwyl hulle ekonomies aktief was, voorsiening te maak vir hul aftrede, sodat hulle dan net soos gepensioneerdes inkomste in die vorm van jaargelde kan ontvang. In die gewone loop van omstandighede sal die persoon wat aftree sy bydraes plus rente terug ontvang in die vorm van ’n jaargeld gedurende sy leeftyd. Aangesien die jaargeld belasbaar is, is dit ’n vorm van uitgestelde belasting. Waar die persoon reeds die ouderdom van 70 jaar bereik het wanneer hy aftree, is die kanse dat hy die volle voordeel van die jaargeld sal geniet nie baie goed nie en kan die posisie bereik word waar bydraes as aftrekkings toegelaat word sonder dat jaargelde betaal word. ’n Verslapping van die reël kan meebring dat welgestelde persone op gevorderde ouderdom by uittredingsannuïteitsfondse kan aansluit om, eerstens, hul belastingaanspreeklikheid te verminder en, tweedens, ’n voordeel vir hul erfgename te skep; met ander woorde, die fonds word as ’n gewone versekeringspolis behandel, wat natuurlik nie die bedoeling was nie. Ek sê nie dat so iets in die algemeen gebeur nie, maar dit kan wel gebeur. As ’n gepensioneerde bydraes aan ’n anuïteitsfonds maak, kwaLIfiseer daardie bydraes nie vir aftrekking van sy inkomste nie. Die rede daarvoor is dat hy geen bedryf beoefen nie. Hierdie fondse was nooit bedoel vir sulke gevalle nie, maar was slegs bedoel om werkende persone te help om voorsiening te maak vir hul aftrede. Die gepensioeneerde het reeds afgetree. Daar word soms beweer dat ’n gepensioeneerde of ’n afgetrede persoon wie se inkomste uit rente en dividende bestaan, genoodsaak voel om by ’n annuïteitsfonds aan te sluit om voorsiening te maak vir die verwagte daling in die waarde van sy vaste inkomste as ’n gevolg van inflasie—’n punt wat dikwels hier geopper is. Dit mag ’n goeie rede wees, maar dit is nie een van die doelstellings van hierdie annuïteitsfondse nie. Dit is in wesenlikheid ’n ander vorm van versekering as die voorsiening van ’n inkomste by aftrede. Mnr. die Voorsitter, dit is die huidige siening van die departement of direktoraat. Die agb. lid het ’n goeie saak gestel en ek sou dit graag verder met hom wou bespreek. Ek het so pas net gemeld wat die amptelike siening op die oomblik is.

Ek meen nie ek kan meer sê nie, alhoewel ek miskien nie na elke afsonderlike lid verwys het nie. Ek wil egter agb. lede aan albei kante hartlik bedank vir wat, myns insiens, ’n baie interessante en waardevolle debat was. Ek meen die besprekings was waardevol en die Senaatsaal het vanaand goed gevaar. Nogmaals baie dankie aan u almal.

Begrotingsposte goedgekeur.